Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kriminalistik texnika tekshiruv vositalari va uslublari 

 

Kriminalistik  texnika  vositalari  turli-tuman  bo‘ladi.  Ular  orasida 

birinchi navbatda ob’ektlarni yoritadigan asboblar zarurdir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kriminalistik tehnika vositalari guruhlari 

 

Birinchi  guruhga  jinoyatlarni 

ochish,  tergov  qilish  va 

ularning 

oldini 

olishda 

foydalaniladigan  foto-grafiya, 

video  va  ovoz  yozish,  kinoga 

olish 

vositalari, 

biologiya 

mikroskoplari va boshqa optik 

asboblar, 

avto-mobil 

va 

aviatsiya  trans-porti,  telefon, 

telegraf,  fototelegraf,  radio, 

tahlil 

qilish 

qurilmalari, 

kompyuter 

kabi 

umumiy 

tehnika vositalari kiradi. 

 

Ikkinchi 

guruh 

fan 

va 

tehnikaning 

turli 

tarmoqlaridan 

olinib, 

kriminalistika 

maqsadlari 

uchun  moslashtirilgan  tehnika 

vositalaridan  tashkil  topgan. 

Ularga 

ulьtrabinafsha 

va 

infraqizil 

nurlardan 

foydalanishda 

ishlatiladigan 

turli 

yoritgichlar, 

qidiruv 

vositalari, 

ko'chma 

kriminalistik 

laboratoriya 

kiradi. 

 

Kriminalistik maqsadlar uchun 

mahsus  tayyorlangan  tehnika 

vositalari  uchinchi  guruhni 

tashkil 

etadi. 

Ularga 

qidirilayotgan 

shahsning 

tashqi 

qiyofasini 

modellashtiruvchi 

tehnika 

vositalari,  papilyar  naqshlar, 

o'qlar,  gilzalar  va  boshqa 

ob'ektlarni  o'rganadigan  optik 

asboblar, qidi-ruv asboblari va 

materiallari kiradi. 

 

Esda tuting! Kriminalistik tehnika vositasi va uslublarini qo'llash 

shakllari: 

1)  protsessual  shakllar:  tezkor-qidiruv  tadbirlari;  tergov 

harakatlari va kriminalistik ekspertiza o'tkazish. 

2)  noprotsessual  shakllar:  kriminalistik  ro'yhatdan  tekshirish; 

kriminalist  mutahassisning  dastlabki  tekshiruv-kuzatuvi;  mutahassis 

maslahatini olish; pasport-viza ishlarini yurgizish va b.q. 

 

E'tibor  qiling!  Kriminalistika  maqsadlarida  foydalaniladigan 

yoritgich  apparaturasini  uch  turi  mavjud:  1)  umumiy  yoruqlik 

beruvchi;  2)  muayyan  yo'nalishni  tutam  nurlarda  yorituvchi;  3) 

yoruqlikning mahsus manbalaridan iborat turlari. 

Ma'lumot  uchun!  Yoruqlikning  mahsus  manbalari  jumlasiga  turli 

nushadagi ultrabinafsha yoritgichlar: “UH-1”, “ultrayoritgich”, mo'jaz 

ultrabinafsha  yoritgich,  lyuminoskoplar,  ko'k  rangdagi  nurlarga 

mo'ljallangan  asboblar,  elektron-optika  o'zgartirish  moslamasi  va 

boshqalar  kiradi.  Mazkur  asboblar  ko'rish  qiyin  bo'lgan  yoki 

ko'rinmaydigan  biologik  (qon,  sperma,  so'lak,  siydik,  ter,  sut  va  shu 

kabilar)  izlarni;  mahsus  kimyoviy  moddalarning  yonilg'i  moylash 

---

 

44 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Eng ko‘p tarqalgan sun’iy yorug‘lik manbalariga turli xil qizdirish 

lampalarini  misol  qilib  keltirish  mumkin.  Bundan  tashqari,  maishiy 

turmush  va  san’at  sohasida  foydalanadigan  yoritish  vositalari,  kuchli 

yoritgichlar, 

elektroyoritgichlar 

va 

galogen 

lampalaridan 

ham 

foydalaniladi. 

Ultrabinafsha  va  ko‘k  nurlarning  samarasi  shundan  iboratki, 

ularning  ta’siri  ostida  yuqorida  sanab  o‘tilgan  ob’ektlarning  o‘zi 

lyuminissensiyalana  boshlaydi.  Lyuminissensiya  hodisasini  yanada 

yaxshiroq  qabul  qilish  uchun  asboblardan  foydalanish  mo‘ljal 

qilinayotgan binoni qorong‘ilashtirish lozim. 

Optika  asboblari  ashyoviy  dalillar  yoki  izlarning  ayrim  detallari 

o‘z  hajmiga  ko‘ra  juda  kichik  bo‘lsa  va  ularni  oddiy  ko‘z  bilan  ko‘rib 

bo‘lmasa, ularning ko‘rinishini kattalashtirib topish va ko‘zdan kechirish 

uchun  talab  qilinadi.  Lupa  –  tasvirni  bevosita  kattalashtirib  beruvchi 

optik  asbob  hisoblanadi.  Kattalashtirish  unchalik  ko‘p  bo‘lmagan  (2-3 

marta) lupalar ikki yoklama qabariq musbat linzadan iborat bo‘lib, fokus 

oralig‘i  10  mmdan  100  mm  gachani  tashkil  etadi.  Necha  marta 

yiriklashtirilishiga  qarab,  lupaning  kattalashtirish  darajasi  belgilanadi. 

Ashyoviy 

dalillar 

bilan 

ishlashda 

odatda 

etti 

barobargacha 

kattalashtirilib beradigan linzalardan foydalaniladi. 

Hozirgi  vaqtda  kriminalistika  amaliyotida  izlar  va  boshqa  mayda 

ob’ektlarni  topish  uchun  o‘rnatiladigan  lupalar,  o‘lchov  lupalari, 

binokulyar,  daktiloskopik  lupalar,  yorituvchi  lupalar,  zarra  lupalari 

qo‘llaniladi.  

Mikroob’ektlarni  qidirish  va  topish  uchun  yoritiladigan 

o‘rnatiladigan  lupa  juda  qulaydir.  Bunday  lupa  gardishiga  o‘rnatilgan 

---

 

45 

asosiy  linza  (3-6  marta  kattalashtiradigan  diametri  130  mm)  va 

qo‘shimcha  linzadan  iborat  optika  tizimini  tashkil  etadi.  Qo‘shimcha 

linza  4  marta  kattalashtirishni  ta’minlash  uchun  qo‘llaniladi.  U  olib 

qo‘yiladigan  tayanch  yordamida  asosiy  linzaning  gardishiga 

mustahkamlanadi.  

Lupaning  asosiy  linzasi  o‘rnatilgan  gardish  aylanasi  bo‘ylab 

joylashtirilgan  yoritgich  lampalar  ob’ekt  ko‘rish  maydonining  bir  tekis 

yoritilishini  ta’minlaydi.  Ular  quvvatni  o‘zgaruvchan  tok  tarmog‘idan 

pasaytiruvchi transformator orqali oladi. 

Papillyar  naqshlarni  tadqiq  etish  uchun  daktiloskopik  lupadan 

foydalaniladi.  Uning  gardishi  suriladigan  tarzda  halqa  asosiga 

mustahkamlab  qo‘yilgan  metall  shtativiga  o‘rnatilgan.  SHtativ  asosiga 

aylana shaklidagi oyna shisha o‘rnatilgan bo‘lib, uning diametri bo‘ylab 

papillyar  naqshning  muayyan  uchastkasida  (masalan,  papillyar 

naqshning  markazi  va  deltasi  o‘rtasidan)  papillyar  chiziqlarni  sanashni 

engillashtiruvchi ingichka chiziq o‘tkazilgan. 

 

Hujjatlar,  izlar  va  boshqa  ashyoviy  dalillarni  ko‘zdan  kechirishda 

ko‘zoynaksifat  binokulyar  lupalardan  foydalaniladi.  Bunday  lupa  ikki 

linzadan  yoki  linzalarning  ikki  sistemasidan  tashkil  topadi.  Ularning 

yordamida  bir  vaqtning  o‘zida  ikkala  ko‘z  bilan  kuzatuv  olib  borish 

mumkin.  Lupalar  yordamida  kattalashtirilgan  hajmlar  etarli  darajada 

bo‘lmasa, ashyoviy dalillarni tadqiq etish uchun mikroskop qo‘llaniladi. 

Hujjatlar, turli xil ashyoviy dalillar, o‘qotar qurollar, soch tolalari, 

chang, kukun mikroskopda tadqiq etiladigan ob’ektlar hisoblanadi.  

Mikroskop  ashyo  belgilarini  bir  necha  yuz  marta  kattalashtirib 

kuzatish imkonini beradi. 

 

Ma'lumot uchun! To'qimachilik gazlamalarini tadqiq qilish uchun 4 va 

7 barobar kattalashtirib beradigan mahsus lupadan foydalaniladi. 

Bunday lupa o'rnatgichga ega bo'lib, uning asosi 1x1 yoki 2x2 

santimetrli tuynukchalardan iborat. Taqqoslanayotgan gazlama 

namunalarining tola-iplari miqdorini hisoblab chiqishda cheklagich 

vazifasini bajaradi. Taqqoslama tadqiq etilganida 1 yoki 2 santimetrli 

iplarning miqdori hisoblab chiqiladi. 

E'tibor qiling! Mikroskopning asosiy qismlari: tubus, o'rnatgich, ashyo 

stolchasi, okulyar ob'ektiv, kondensor va oynadan iboratdir. 

---

 

46 

Mikroskop  ob’ektivlari  muayyan  fokus  masofasi  qanchalik  kam 

bo‘lsa,  kattalashish  shunchalik  ko‘p  bo‘ladi.  Ob’ektiv  gardishida  uning 

yorug‘lik kuchi ko‘rsatilgan bo‘ladi. 

Mikroskopda tadqiqot o‘tkazilganda ob’ektning kuchli va bir tekis 

yoritilishi  talab  qilinadi.  Mikroskop  uchun  yoritgich  odatda  yoritish 

manbai bo‘lib xizmat qiladi. 

Kriminalistika  faoliyatida,  xususan  tadqiqotlar  o‘tkazish  vaqtida 

ko‘pincha