Loyiha mavzusi: Geografiya darsliklarida atamalar, tayanch tushuncha va iboralarning muhim ahamiyatlari. Loyihaning maqsad va vazifalari

Yevropa Ittifoqi — Yevropaning 27 davlatidan iborat siyosiy va iqtisodiy birlashmadir. Uning tarixi 1957 yilga, 6 Yevropa davlatlari orasida imzolangan Rim bitimi va undan soʻng paydo boʻlgan Yevropa Iqtisodiy Hamkorligiga borib taqaladi. Yevropa Ittifoqi 1992 yilda imzolangan Maastrixt shartnomasiga binoan tuzilgan va 15 davlatni oʻz ichiga olgan. 2005 yilda Ittifoqning birinchi yirik kengayishi yuz berdi. Unda Ittifoqga 10 ta yangi davlatlar qoʻshildi. Ikki yildan soʻng ular soniga Bulgʻoriston hamda Ruminiya davlatlari qoʻshilib, hozirgi davrga qadar Yevropa Ittifoqi 27 davlatlardan iborat.

Siklon (yun. kyklon — aylanuvchi) — atmosferaning past bosimli oblasti. Asosan, ikki xil havo massasi chegarasida (havo frontida) yuzaga kelib, S. markazida havo bosimi eng past, chekkalarida yuqori boʻladi. Shamol atrofdan S. markazi tomon esadi. Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanishi taʼsirida shamollar Shim. yarim sharda soat strelkami harakati yoʻnalishiga teskari, Jan. yarim sharda soat strelkasi yoʻnalishida harakatlanadi. S. markazida bosim 950—960 mbar, baʼzida 920—930 mbar boʻladi. Past bosimli oblastni oʻrab turgan izobaralar diametri bir necha yuz km dan 2—3 ming km. gacha yetadi. Ana shu maydonda havo aylanma harakat qiladi. Kuchli shamollar esib, tezligi 20 m/sek. va hatto 30 m/sek.dan xam oshadi. Havo S. markaziy qismidan yuqoriga harakat qilgani uchun unda kupincha havo bulutli boʻladi. Havo uyurma harakat qilganidan S.ga Yerning turli kengliklaridan har xil havo massalari oqib keladi. Shuning uchun ham havo temperaturasi turli qismlarida turlicha boʻladi. Shim. yarim sharda S.larning old tomonida shamollar jan., jan.-gʻarbdan esgani uchun havo iliq boʻladi, atmosfera bosimi pasayadi, havoda budut koʻpayib, yogʻin yogʻadi. S. markazi oʻtgandan keyin shim. va shim.gʻarbdan sovuq shamol keladi. Qishda yomgʻir qorga aylanib, antitsiklon boshlanadi. Tropiklardan boshqa joylarda yogʻinning asosiy qismi aynan S.da yogʻadi. Shakllanishining dastlabki boskichida S. troposferaning quyi qisminigina oʻz ichiga oladi. Yetilgan S. butun troposferani qamrab olishi va hatto stratosferaning quyi qismiga tarqalishi mumkin. S.lar moʻʼtadil mintaqalarda, asosan, gʻarbdan sharqqa harakatlanadi. S.ning oʻrtacha tezligi 30–45 km/soat, baʼzida a 100 km/soatga yetadi. S. oʻtgan hududda atmosfera bosimi va shamol bilan birga havo temperaturasi, namligi, bulut va yogʻin miqdori ham oʻzgaradi. Tropik kengliklarda vujudga keladigan tropik siklonlar diametri kichikroq (100–300 km), markazida bosim 950 mbar, baʼzan 900 mbardan ham past boʻladi. Shu sababli bunday Slarda bosim farqi juda katta boʻlganidan kuchli shamollar — dovullar esadi (qarang Toʻfon). Shamolning nihoyatda tez esishi va koʻp yogʻin yogʻishi oqibatida dengizlarda kuchli toʻlqinlar koʻtariladi, quruklikda katta vayronagarchiliklarga sabab boʻladi. Oʻzbekistonga Atlantika okeanidan keladigan S.lar qishda iliq, yomgʻirli, qorli ob-havo keltiradi.
Geografiyada bir xil termin va atamalar xalqaro miqyosda bir xil ataladi. Masalan, magma, magmatik jinslar, metamorfik jinslar, to’qay, vulqon, karst, gorst, graben, glyatsion jarayonlar, eol jarayonlar, morenalar, sirklar, troglar, flyuvial jarayonlar, mantiya, yadro va boshqa terminlar kiradi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki geografik atama, tayanch tushuncha iboralarni tayyorlashda, O‘zbek Milliy Ensiklopediyasi, ensiklopedik lug‘atlardan, qo‘shimcha adabiyotlardan va darsliklardagi iboralardan foydalanib tayyorlash maqsadga muofiq hisoblanadi.
Garchi atamalar maktab goegrafiya atamalari va tushunchalari izoh­li lug‘ati bo‘lsa ham unga maktab o‘quv dasturlarida kuzda tutilmagan mahalliy geografik atamalar ham qo‘llansa. O‘quvchilarimiz mahalliy geografik atama va tushunchalarni albatta bilishlari lozim. Mahalliy atama va tushunchalarga izoh berishda muallifning ilmiy sayohatlarda to‘plagan ma’lumotlaridan foydalanib yozilsa mamnuniyat bilan qabul qilsak bo‘lardi.