Lopsoidal gallaktikalar

Lopsoidal gallaktikalar

Galaktikalarning kuzatuv ma'lumotlarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, keng miqyosli nosimmetrikliklar nafaqat yorqinlikni taqsimlashda, balki uning materiyasini taqsimlashda ham kuzatiladi. Fizika nuqtai nazaridan, bu nosimmetriklikka tizimning tabiiy tebranishi sabab bo'lishi mumkinligi aniq. Shunga qaramay, astronomlar odatda ushbu haqiqatni e'tiborsiz qoldirishga intilishgan va disklarni simetrik deb hisoblangan, chunki bu juda ham oson ushbu hodisaning dinamikasini o'rganish. J.E. Baldvin, birinchi bo’lib ushbu hodisaga etibor qaratdi. U neytral vadarodning 20 ta gallaktikada tarqalishini o’rganib neytral vodorodning ba'zi galaktikalarning ikki yarmida taqsimlanishi turlicha ekanligini aniqladi va ularga ism berdi ( inglizcha “lopsided”) gallaktikalar. Galaktika agar u ulkan asimetrikni ko'rsatsa, lopside deb nomlanadi. Lopsoidalik deb gallaktika yadrosini geometrik markazdan siljishi. Hozirgi kunda spiral gallaktikalarning 30 % ga yaqini lopsoidalik kuzatiladi.

[1] mualliflari Lopside galaktikalarda neytral vodorod tarqalishini va katta tezlik muvozanati uchun kinematik xarita tuzdilar. Bunday nosimetriya mitti galaktikalarda, va tartibsiz galaktikalarda shuningdek yulduz shakllanishi mintaqalarda kashf etilgan. Nosimmetriya galaktikaning barcha qismlariga ta'sir qilishi mumkin. Keng ko'lamli bo'lsa lopsoydalik yadro geometrik markazdan siljiganida ko'proq seziladi. Bunga Andromeda galaktikasini misol keltirish mumkin, bu erda markaziy qora tuynuk geometrika markazga nisbatan aniq siljigan. Lopsoydalizmning kelib chiqishi va evolyutsiyasi hali tushunilmagan, garchi bu muammoni nazariy jihatdan hal qilishga urinishlar qilingan bo'lsa ham.

Masalan, [2] ning mualliflar va ularning ishlarida 2:1 lopsoydalik nisbati bo'lgan galaktikalar ko'rib chiqdilar,yani massalarning ikkiga bir nisbati 1/2 ga teng bo'lgan galaktikalar.M 101 da neytral vodorodning asimetrik taqsimlanishi kuzatildi kuzatishlarda . Ushbu hodisa sodir bolishi birinchi marta mualliflar tomonidan ta'kidlangan [2], galaktikalardagi juda nosimetrik (2:1) disklarni o’rganganilgan, masalan M 101 va NGC 2841 (2-rasm).o'nlab yillar ushbu mavzu bo'yicha boshqa ishlar olib borilmadi.Bundan tashqari, bir nechta alohida gallaktikalarda neytral vodorodning tarqalishi, masalan NGC 4254 mualliflar tomonidan ishlar qilingan [3],aniq fazoviy assimetriyani ta'kidlagan,lekin ular buni qilmay lopsoydalik darajasini aniqladilar. [4] mualliflari turli xil taxminan 1700 galaktika uchun radio teleskoplardan olingan ma'lumotlarni to'plashdi.Ular 50% galaktikalarda kuchli lobsoydalikni topdilar.

2-rasm asimmetrikligi 2: 1 yoki undan ortiq bo'lgan galaktikalar va ularda neytral vodorodni tarqalishi: M101 (yuqori chapda, HI yorqinlig intensivligi koringan) va NGC 2841 (yuqori o'ngda, bu erda H I konturlari optik diapazonda koringan ). NGC 4654 ning boshqa rasmlari (pastki chapda, bu erda H I konturlari optik diapazonda tasvirlangan) va UGC 7989 (pastki o'ng, H1 ning yoqinlik intensivligi).

Lopsoidalik hodisasi barcha gallaktikalarga hosdir lekin asosan spiral gallaktikalarda kuzatiladi. Demak, bu hodisa evolyutsiyaning dastlabki bosqichi va galaktikaning o'z o'qi atrofida aylanishi bilan bevosita bog'liq degan xulosaga kelishimiz mumkin. Shuni ham ta'kidlaymizki, Sa sinfidan boshlab, o'rtacha lobsoidalika ega bo'lgan galaktikalar soni keskin oshadi (keskin pasayishsiz), maksimal taqsimot "c" qo'lli galaktikalarga to'g'ri keladi, "cd" qo'lli spiral galaktikalar bilan boshlanadi, ularning soni asta-sekin kamayadi. Eng kam ulush ellips gallaktikalarga to’g’ri keladi (3-rasm). Umuman olganda, bu taqsimlash gistogrammasi bizga Maksvell taqsimotini eslatadi.

3- rasm Lopsoidal galaktikalarining morfologik turlari bo'yicha taqsimlanishi.

Foydanilgan adabiyotlar

1- Haynes M.P., Hogg D.E., Maddalena R.J., Roberts M.S. & van Zee L. //AJ, 115,

62, 1998
2- Baldwin J.E., Lynden-Bell D. & Sancisi R. //MNRAS, 193, 313, 1980

3-Phookun, B., Vogel, S.N. & Mundy, L.G. //ApJ, 418, 113, 1993

4- Richter O.-G. & Sancisi R. //A&A, 290, L9, 1994

5- Tremaine S. //AJ, 121, 1776, 2001

6- Beale J.S. & Davies R.D. //Nature, 221, 531, 1969
7- Weinberg M.D. //ApJ, 455, L31, 1995
8- Jog C.J. //ApJ, 488, 642, 1997
9- Jog C.J. //A&A, 391, 471, 2002