Logistika

Ixigistika va marketing. Logistika bilan marketingning o‘zaro liogMiqligi muhim ahamiyatga ega. Masalan, marketing xizmati lomonidan hal qilinadigan korxona ishlab chiqarayotgan mahsulot .issortimentini boshqarish va xizmat ko‘rsatishni rejalashtirish logistik bo'linmalari bilan birgalikda amalga oshiriladi. Bunda logistika xizmatining maqsadi boMib, marketologlar tomonidan atoslab berilgan mahsulot turlarini ishlab chiqarishga ketadigan xomashyoni yetkazib berish va zaxiralarni boshqarish hisob- I inadi. Ishlab chiqarish korxonalarida marketing xizmati tomo- nklan yechiladigan masalalar:

1. 
   Tashqi muhit tahlili va bozor tadqiqotlari.
   
2. 
   Iste'molchilar tahlili.
   
3. 
   Mahsulotni rejalashtirish, ishlab chiqarayotgan mahsulot iissortimentini aniqlash.
   
4. 
   Servis xizmatini rejalashtirish va taqsimot xizmatini optimal- Inslit'.rish.
   

Logistika va ishlab chiqarishni rejalashtirish. Korxonada logistika xizmati ishlab chiqarishni rejalashtirish bilan cham- harchas bog‘liq. Bu ishlab chiqarish, xomashyo, materiallar, chliyot qismlarning ma’lum miqdorda va sifatda vaqtida yetkazib Iviilishiga tobeligi bilan asoslanadi. Shuning uchun logistika Uiron-bir mahsulot ishlab chiqarish haqida qarorlar qabul qilish va tayyor mahsulotning ishlab chiqarish gratlklarini shakllan- mishda qatnashishi kerak. Logistik xizmatning muhim funksiyasi bo¹ lib xomashyo va ehtiyot qismlarni sexlarga, ish joylarining

1. 
   /.iga yetkazib berish va tayyor mahsulotni saqlash joylariga o'tkazish hisoblanadi.
   

Shu funksiyani amalga oshirisnda logistikaning ishlab

2. 
   liiqarish bilan o‘zaro bog‘liqligi, har xil joylarda zaxiralarning ko‘payishiga, ishlab chiqarishga qo‘shimcha og‘ir!ik yuzaga kelishiga olib keladi.
   

Logistika va moliya. Korxonada moddiy oqimlarni boshqarish katta xarajatlar bilan bogliq. Demak, logistika xizmati moliya xizmati biian bogliq.

Masalan, zaxiralarning optimal hajmini korxonaning logistika xizmati uning moliyaviy holatidan kelib chiqib aniqlaydi. Logistik jarayonlarni ta’minlash uchun uskunalar sotib olishda ham logistika va moliya xizmat bo‘limlari birgalikda qaror qabul qiladilar. Transport va ombordagi zaxiralarni boshqarishda va nazorat qiiishda ham birgalikda faoliyat yuritiladi.

2. 
   l-jadval
   

Korxona bo'Iimlari va asosiy logistik funksiyalar o‘rtasidagi taxminiy laqsimot

Logistik funksiyalar	Logistika	Marketing	Moliya	Ishlab chiqarishni rejalashtirish
Mahsulotni rejalashtirish	X	X		X
Servis xizmatini rejalashtirish	X	X
0‘rov	X	X	X	X
Ishlab chiqarishni xomashyo, materiallar bilan ta’minlash	X			X
Taqsimot tizimini zaxiralar bilan toMdirish	X			X
Ishlab chiqarish jarayon nazorati	X			X
Korxonada ombor faoliyaiini loyihalashtirish va rivojlantirish	X		X	X
Jihozlami moliyalashtirish	X		X
Transporni boshqarish	X		X
Zaxiralarni boshqarish	X		X	X

1. 
   -jadvalda korxona logistik bo'limining marketing, moliya '.I ishlab chiqarishni rejalashtirish bo‘limlari bilan funksional I>«>>. liqligi keltirilgan.
   

4. 
   Logistik tizim tushunchasi va uning faoliyatini baholash
   

Korxonalarda logistik faoliyatning ikkita jihati ajralib turadi.

Ririnchisi, sanoat injeniringi tushunchasi bilan bog‘liq bo‘lib, iiiinsport vositalari va omborlarni ishlatish, yuklash moslamalarini nlilalish va tanlash, qadoqlash usuli, axborot boshqaruv tizimla- nning ishlash muammolarini yechadi.

tkkinchi aspekt, moddiy oqimlarni makro va mikro darajalarda boshqarish va tashkil etishning o‘ziga tegishli bo‘lib, logistik n/imning amal qilish jarayonida har xil omillarning o‘zaro «.«'sinning tahliliga asoslanadi.

I x)gistikaga korxona boshqaruvining bozorga yo‘naltirilganligini i.i’minlab beruvchi tizim sifatida qaraladi va shu orqali korxona- ninp, iste’molchi bilan aloqalami o'matish faoliyatining tarkibi uniqlanadi.

Shu sohada amalga oshiriladigan ishlaming asosiy yo‘nalishlari quyidagilar:

• 
  bozomi o^£rganish va aniq turdagi mahsulotlarga bo'ladigan talabni bashorat qilish;
  
• 
  mahsulot ishlab chiqarilishi uchun zarur bo‘lgan moddiy rcsurslami xarid qilish, zaxiralarning hajmi haqida qarorlar qabui qilish va zaxiralarni boshqarish;
  
• 
  ishlab chiqarishda moddiy oqimlarni tashkil etish;
  
• 
  tovar taqsimotini tashkil etish: tayyor mahsulotni qa­doqlash va tanlash, uni aniq manzilga tashish, iste’mol­chiga mahsulotni yetkazib berish, zarur bo'lgan qog‘oz- larni to‘ldirish.
  

0‘zbekiston iqtisodiyotining bozor munosobatlariga o‘tish •■haroitida logistikaning tutgan o‘rni oshadi Bozor munosabatlariga «1*1 ish davrida logistikaning aktualligini (dolzarb) aniqlab beruvchi ' (a tizim ajratish mumkin:

• 
  iqtisodiy tizim. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish xarajatlari va moliya xarajatlarini kamaytirish imkoniyatiarini qidirish birinchi o‘ringa qo‘yilmoqda. Logistika mahsulot ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarning iqtisodiy qiziqishlarini bog‘lash imkonini beradi;
  
• 
  tashkiliy-iqtisodiy tizim. Bozor sharoitida tovar harakati jarayonlarini amalga oshiruvchi yangi tashkiliy shakllarning vujudga kelishi va rivojlanishi davomida, boshqaruv va koordinat- siyaning integratsion shakllari hamda ishlab chiqaruvchi korxo- nalar, iste’molchilar, omborlar va transportning o‘zaro ta’sirining logistik jarayonlarini ta’minlash tobora katta ahamiyatga ega bo‘lmoqda;
  
• 
  axborot tizimi. Bozor iqtisodiyoti axborot aloqala ining rivojlanishiga ko^lmaklashadi, ular bozor munosabatlarining sababi va natijasi bo‘iib, bir-birlarini o‘zaro to'ldiradi. Axborot tushun- chasi logistika bilan bozorni chambarchas bog‘laydi, chunki logistik jarayonlarning predmeti, vositasi va tashkil etuvchisi bo lib axborot oqimlari hisoblanadi;
  
• 
  texnik tizim. Bu omil logistikani tizim sifatida o'rganadi, uni boshqarish obyektlari va subyektlari transport, ombor xo'jaligi va boshqarishm kompyuterlashtirishda zamonaviy texnik yutuq larni qoMlash asosida rivojlanadi;
  
• 
  tovar harakati jarayonlariga davlatning ко ‘magi. Zamonaviy sharoitlarda tovar harakatini nazorat qilish masalasi nafaqat korxonalar darajasida, balki regionlar hamda mamlakat miqyosida vujudga keladi.
  

Logistika qo‘llanilishi yuqori darajadaligi mamlakatimizda «tovar — pul» munosabatlarining kengayishi va intensifi- katsiyalashuvi, korxonalar o'rtasida xo‘jalik aloqalarining oshishi, ishlab chiqarish infrastrukturasining rivojlanishi hamda kor­xonalar va tashxilotlarning xo'jalik mustaqilligining kengayishi bilan bog‘liq.

Bozor munosabatlarining rivojlanishiga logistikaning ta’siri. Mahsulot ishlab chiqarilishidan to uning ishlab chiqarish iste’moligacha bo‘ladigan moddiy oqimlarni tashkil etish va bosh- qarishga qo'yiladigan logistika talablari mahsulot yetkazuvchi

Milan istc’molchi o'rtasidagi aloqalartiing rivojlanishiga yordam hi-radi O'zining qtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilash maqsadida yclkazib beruvchi ham «hamkor — iste’molchi» talablarini hajarishga, ham mahsulotni yetkazish bo‘yicha shartnoma mimosabatlarining rivojlanishi uchun sharoitlarni yaxshilashga iiiLiladi.

Logistik qarashlarga amal qilish va gorizontal aloqalarni rivojlantirib, korxonalar bir-biri bilan ta’sischilarga xizmat ko‘rsa- iish jarayonida yetkazish sifatini oshirishda va mahsulotni eng kam xarajatlar bilan yetkazib borishda raqobatlashadi. Mahsulot hozorida raqobatbardoshlikin oshirishning mustahkam usuli bo‘lib logistika hisoblanadi.

Logistika talabiarini bajarishning muhim sharti bo‘lib mahsu- lolni tayyorlash, omborga joylashtirish, tushirish, yuklash va lo'natishga ketadigan xarajatlami kamaytirish yo'llarini qidirish hisoblanadi. «Transport — ombor» amallariga ketadigan xarajat- larni kamaytirish ko‘p hollarda raqobatda va bozor munosabatlari n/imida birinchilikni ta’minlaydi.

Logistik boshqamv mexanizmining rivojlanishi va tadbiq etilishi iloimo moliyaviy zaxiralar va boshqa turdagi resurslarni jalb etish bilan bog‘liq.

Logistik tizim hamma bo‘g‘inlannmg ishlash samaradorligiga va bunda erishiladigan resurslar iqtisodiga, umuman iqtisodiy islohotlarning samaradorligi, bozor munosabatlarining rivojlanishi bog'liqdir.

Logistik amallar va xizmatlar xilma-xilligi xizmat ko'rsatish ho‘yicha tashkilotlaming imkoniyatlarini sezilarli darajada kengay- tirish imkonini beradi. Oldinlari faoliyat ko‘rsatgan ulgurji savdo bazalari va tashkilotlari kompleks xizmat ko‘rsatuvchi vositachi lashkilotlarga aylanishmoqda, ular korxonalarga turli xil logistik xizmatlar ko'rsatishadi.

Nazorat uchun savollar

1. 
   Logistika konsepsiyasining tashkil etuvchilari nimalardan iborat?
   
2. 
   Tizimli yondashish tamoyilini amalga oshirishga nimalar kiradi?
   
3. 
   Iqtisodiy kompromiss (kelishuv)lar asosida qarorlar qabul qilishni qanday tushunasiz?
   

4. 
   Butun logistik zanjir davomida xarajatlar hisobotiga nimalar kiradi?
   
5. 
   Logistikaga korxonaning raqobardoshligini oshiruvchi omillari nimalarda namoyon bo'ladi?
   
6. 
   Logistikaning asosiy maqsadlari va ulami amalga oshirish mohiyati hamda ahamiyatini tushuntirib bering.
   
7. 
   Logistika tizimi va unga kiruvchi tizimostilaming tarkibi nimalardan iborat?
   
8. 
   Korxonalarda logistika va marketingning tutgan о‘mini tushuntirib bering.
   
9. 
   Logistika va ishlab chiqarishni rejalashtirish qaysi omillarga ko'proq bag'liq bo'ladi?
   
10. 
    Logistikada tizim tushunchasi va uning qanday turlari mavjud?
    

Ill BOB. LOGISTIKADA MATERIALLARNI BOSHQARISH VA TASHKIL QILISH