Logik elementlar, zamonaviy elektron

---

Amaliy mashg’ulot № 4 
LOGIK ELEMENTLAR, ZAMONAVIY ELEKTRON 
QURILMALARDA LOGIKANI QO‘LLASH 
 
Mashg’ulot maqsadi:
Logik-mantiqiy elementlarnimg zamonaviy 
boshqarish elektr qurilmalarda qo‘llanilishini va ularning ishlashini o‘rganish.
 
Mantiqiy qurilmalar bajaradigan asosiy funktsiyalar o‘rganish. 
Mashg’ulotni tushuntirish. 
Turli avtomatik sxemalarda bajaradigan 
jarayonyalar mantiqiy xarakterga ega. Bundan ma’lumki, u yoki bu operatsiyani 
bajarilishi belgilangan vaqt mobaynida ma’lum shartlarning mavjudligini yoki 
mavjud emasligini talab qiladi. Mantiqiy operatsiyalarni bajara oladigan oddiy 
qurilma sifatida elektromagnitli releni misol qilib olish mumkin.
Ammo, o‘ta tez bajariladigan, hamda ko‘p sonli mantiqiy operatsiyalarni 
bajarishni talab qiladigan murakkab tizimlarda rele-kontaktorli qurilmalar ishlaqsi 
qiyinlashadi, ya’ni ular qo‘pol, puxtaligi yetarli emas va yetarli tezlikni ta’minlay 
olmaydi. Bunday hollarda esa turli kontaktsiz element va qurollardan 
foydalaniladi. Kontaktsiz mantiqiy qurilmalarda kirish va chiqish miqdorlari (tok 
yoki kuchlanish) diskret, ya’ni sakrashsimon o‘zgaradi. Quyida mantiqiy 
elementlar bajaradigan asosiy vazifalari mohiyati bilan tanishib chiqamiz 
 
 
 
Inkor (inversiya)-«yo‘q» operatsiyasi. Mantiqiy algebraning bu operatsiyasi 
haqiqiy, bor informatsiyani inkor qilinsa «yo‘q» operatsiyasiga va noto‘g’ri 

---

operatsiyalar inkor qilinsa, «ha» informatsiyasiga aylanishini ko‘rsatadi. Bunda 
aytilgan fikr nohaqiqiy, ya’ni
X bo‘lsa, bu argumentni inkor qiluvchi funktsiyasi U haqiqiy bo‘ladi va 
quyidagicha
yoziladi.

Х
У

. X U
0 1 
1 0 
Ko‘paytirish (konyunktsiya)-«va» operatsiyasi. 
Ikki fikr yoki informatsiyani har 
biri
haqiqiy bo‘lsa, ularni ko‘paytmasi haqiqiy bo‘ladi va quyidagicha yoziladi.
X
1

X
2 
=U X
1
X
2
U
1 1 1 
1 0 0 
0 1 0 
0 0 0
Qo‘shish (dizyunktsiya)-«yoki» operatsiyasi
. Agar qo‘shiluvchi argumentlarning 
kamida bittasi haqiqiy qiymatga ega bo‘lsa, fikrlar «yoki» informatsiyalar 
yig’indisi. 
X
1
+X
2
+X
3
=U X
1
X
2
X
3
U 0 0 0 0 
0 1 0 1 
0 0 1 1
0 1 1 1
Inkor, qo‘shish va ko‘paytirish operatsiyalarining kombinatsiyasi asosida bir 
necha murakkab operatsiyalarni bajarish mumkin. Masalan, «xotira», «yoki», 
«yo‘q», «va, yo‘q» «man etish» va boshqalar. Jadvaldagi mantiqiy operatsiyalar 
ularning elektr sxemalari, shartli belgilari va holatlar jadvallari
 
ko‘rsatilgan.
Nazorat uchun savollar. 
1. Mantiqiy element qanday ish bajaradi? 
2. Kontaktsiz mantiqiy element nima? 
3. Integral mikrosxema deb nimaga aytiladi?
4. Ko‘p emitterli mikrosxema qanday ishlaydi?