List shtamplash jarayonlari 1. List shtamplash to’g’risida umumiy ma’lumotlar

11.7 Egish kuchini hisoblash

Metallarni bir burchagi yoki ikki burchagidan egish mumkin. Burchaklari ko’p bo’lgan detallarni egish uchun bir necha operatsiyalar talab etadi. Egish qisqich yordamida yoki qiqichsiz amalga oshiriladi. Yuqori aniqlik talab etilmaydigan detallarni qisishsiz egiladi. Ikki burchakdan bukish har doim qisqich bilan amalga oshiriladi.

Bir burchakdan qisishsiz egishda egish kuchi quyidagi ifodadan aniqlanadi:


(11.8)
Bu yerda: egish chizig’i uzunligi,mm;
-cho’zilishda metallning mustaxkamlik chegarasi, MPa;
qisishsiz egish uchun koeffitsient,

Bir burchakdan qisib egishda egish kuchi:

(11.9)
qisib egish uchun koeffitsient.
Ikki burchakdan qisib egishda egish kuchi:
(11.10)


11.8 Cho’zishda zagotovka o’lchamlarini aniqlash
Oddiy shaklli doirasimon detallarni cho’zishda zagotovka xajmlari o’zgarmasligi qonunidan, metallni mexanik xossalari, yuzalari notekisligi va boshqa sabablardan foydalanib uning o’lchamlari aniqlanadi. Berilgan zagotovka shakli doira bo’lsa, uning diametri quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
(11.11)
Bu yerda: -tayyor detal sirti xajmi,
-detalni tashkil etgan oddiy geometrik qismlari yuzasi xajmi yig’indisi,
Hisob-kitoblar o’rta qism bo’ylab amalga oshiriladi. CHo’zilgan qismning taxminiy diametri
(11.12)
–detalni tashqi diametri,mm;
– detalni ichki diametri,mm;
- material qalinligi, mm.
Hisobiy burilish radiusi:
(11.13)

11.9-rasm, Flanetsli va flanetssiz detallarni quyimlari.

11.9 rasmda keltirilgan detalni kesim maydoni quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: (11.14)

Bu yerda: -doira kesimi;
- bukilgan qism maydoni;
-tsilindr maydoni;
- egilgan qism maydoni;
- xalqa maydoni.
Flanetssiz detallar uchun quyimlar (11.9-rasm, a) 15.2-jadvaldan flanetsli detallar uchun (11.9-rasm, b) 11.3-jadvaldan tanlanadi.
11.2-jadval
Flanetssiz detallar uchun quyimlarni tanlash

Detal balandligi H	Detal balandligiga nisbatan qo’yimi
	0,5-0,8	0,8-1,6	1,6-2,5	2,5-4,0
10	1,0	1,2	1,5	2,0
20	1,2	1,6	2,0	2,5
50	2,0	2,5	3,3	4,0
100	3,0	3,8	5,0	6,0
150	4,0	5,0	6,5	8,0
200	5,0	6,3	8,0	10,0
250	6,0	7,5	9,0	11,0
300	7,0	8,5	10,0	12,0

Har-bir kesim maydoni quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi:

; ; ;
(15.15)
11.3-jadval
Flanetsli detallarni kesishda qo’yimlar

Flanets diametri	Flanets diametrga nisbatan tomonning qo’yimi
	1, 5 gacha	1,5-2,0	2,0-2,5	2,5-2,8
25	1,6	1,4	1,2	1,0
50	2,5	2,0	1,8	1,6
100	3,5	3,0	2,5	2,2
150	4,3	3,6	3,0	2,5
300	5,0	4,2	3,5	2,7
250	5,5	4,6	3,8	2,8
300	6,0	5,0	4,0	3,0

11.9 Cho’zishda kuchlar hisobi

Cho’zish bir yoki bir-necha operatsiyalar orqali amalga oshiriladi. Cho’zish uchun zarur bo’lgan operatsiyalar soni har bir operatsiyadan keyin berilgan diametrga teng (yoki kamroq) diametrni olish uchun kesimning diametrlarini ketma-ket hisoblash bilan aniqlanadi. Birinchi cho’zishdan so’ng detal diametri quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

(11.16)
Bu yerda: -birinchi operatsiya uchun ruxsat etilgan cho’zish koeffitsienti (4 jadvaldan olinadi);
-zagotovka diametri, mm.
Keyingi cho’zishdan so’ng:
Bu yerda: –cho’zish operatsiyasi tartibi;
- -chi operatsiya uchun ruxsat etilgan cho’zish koeffitsienti;
-oldingi cho’zishdagi detal diametri, mm.
11.4- jadval
Cho’zishning ruxsat etilgan koeffitsientlari.

Cho’zish koeffitsienti	Ishlov beriladigan qismning qalinligi bilan 100 S / nisbatan koeffitsient qiymatlari
	0,1-0,3	0,3-0,6	0,6-1	1,0-1,5	1,5-2	2 dan ortiq
	0,58-0,60	0,56-0,58	0,54-0,56	0,52-0,54	0,50-0,52	0,48-0,50
	0,81-0,82	0,80-0,81	0,79-0,80	0,78-0,79	0,77-0,78	0,76-0,77
	0,82-0,83	0,81-0,82	0,80-0,81	0,79-0,80	0,78-0,79	0,77-0,78
	0,84-0,85	0,83-0,84	0,82-0,83	0,81-0,82	0,80-0,81	0,79-0,80
	0,86-0,87	0,85-0,86	0,84-0,85	0,83-0,84	0,82-0,83	0,81-0,82

Oxirgi operatsiyada cho’zish odatda ruxsat etilgan maksimumdan yuqori bo’ladi va quyidagi ifodadan aniqlanadi.

(11.17)

Bu yerda: k-oxirgi cho’zish tartibi;

d-tayyor detal diametri, mm;
-oxirgi cho’zishdan oldingi detal diametri, mm.
Hisobiy diametrlar sifatida o’rtacha diametr tanlanadi, turli-hil shakldagi detallar 11.10-rasmga ko’rsatilgan holda tanlanadi.
- cho’zish operatsiyasi uchun pressning to’la kuchi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
; (11.18)
Bu yerda: - chi cho’zish operatsiyasi uchun kuch, N;
chi cho’zish operatsiyasi uchun qisish kuchi, N.
- cho’zish operatsiyasi uchun kuch:
(11.19)
Bu yerda: - cho’zish operatsiyasidan keyin detal diametri, mm;
–material qalinligi, mm;
- cho’zish koeffitsientiga bog’liq bo’lgan koeffitsient, 11.5-jadval orqali tanlanadi.
15.5-jadval
koeffitsientlar miqdori

m	0,5	0,52	0,55	0,6	0,65	0,7	0,75	0,78	0,80	0,82	0,85	0,88	0,9
	1,10	1,00	0,90	0,75	0,60	0,50	0,40	-	-	-	-	-	-
	-	-	-	-	-	-	1,00	0,82	0,70	0,57	0,46	0,35	0,27

11.11-rasm. TSilindrik, konusli va sferik shaklli detallarni diametrini hisoblash.
Cho’zishda detalda burmalar hosil bo’lishini oldini olish uchun ishlov berishda qisqich kerak bo’ladi. Birinchi cho’zish operatsiyasini bajarishda qismasdan amalga oshirish mumkin:
(11.20)
Oxirgi cho’zishda:
(11.21)
Cho’zishda - operatsiya uchun kuch:
(11.21)
Bu yerda: -cho’zishning - operatsiyasi uchun zagotovka maydoni, ;
-qisishdagi aniq kuch, MPa;
Qalinligi ÷3 Mpa,
Birinchi cho’zish operatsiyasini bajarishda zagotovkani qisish maydoni:
(11.22)
Keyingi operatsiya uchun:
(
bu yerda: -zagotovka diametri;
- birinchi va - cho’zish operatsiyadan so’ng detal diametrlari, mm.


11.10 Bort qayirishda kuch hisobi
Bort qayirishdagi teshik diametri quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
(11.23)
bu yerda: -bort o’rtacha diametri, mm;
- bort balandligi, mm;
- bortning burilish ichki radiusi, mm;
- material qalinligi, mm.
Bortning o’rtacha diametri:
Bu yerda: -bortning ichki diametri, mm;
-bortning tashqi diametri, mm.

11.12-rasm. Bort qayirish sxemasi.

Agar bort qayirish koeffitsienti formula bilan aniqlansa, bort qayirish bitta operatsiyada amalga oshiriladi.

11.6- jadval
Bort qayirishda ruxsat etilgan koeffitsienti.

	100	50	35	20	15	10	8	6,5	5	3
	0,75	0,65	0,57	0,52	0,48	0,45	0,44	0,43	0,42	0,42

Aks holda, bir nechta bortning belgilangan diametrga teng (yoki kattaroq), o’rtacha diametrini olish uchun bir necha bort qayirish amalga oshiriladi.

- operatsiyadan so’ng bort o’rtacha diametri quyidagi ifodadan aniqlanadi:
(11.24)
Bu yerda: - bort qayirishda - operatsiyadan so’ngi bort o’rtacha diametri, mm;
Bort qayirish uchun kuch: (11.25)
Bu yerda: -cho’zilishda materialning mustahkamlik chegarasi, Mpa.


11.11 Qisish

Qisishda deformatsiya darajasi (11.13-rasm, a) qisish koeffitsienti bilan tavsiflanadi:

(11.25)
Bu yerda: -detalni qisish qismidagi diametri, mm;
-detalni boshlang’ich diametri, mm.
Agar siqish koeffitsienti ruxsat etilgan ko’rsatkichdan kichik bo’lmasa, siqish bir operatsiyada bajariladi, po’lat detallar uchun 0,7 ÷ 0,75 ga teng. Agar bu shart bajarilmasa, qisish qismi zarur diametrini olguncha bir-necha marta bajariladi.
- operatsiyadan so’ng qisish qismi diametri: ga teng.
Bu yerda: –qisishning ruxsat etilgan koeffitsienti, =0,7 ÷0,75;
-keyingi operatsiyani bajarishdan oldin detalni qisish qismi diametri, mm.
Barcha xisob ishlari o’rtacha diametrga asosan bajariladi.


11.13-rasm, Qisish (a) va taqsimlash (b) sxemasi

Qisish kuchi quyidagiga teng:

(11.26)
Bu yerda: -detalni boshlang’ich diametri, mm;
-material qalinligi, mm;
-cho’zilishda materialning mustahkamlik chegarasi, MPa;
-qisish koeffitsientiga bog’liq koeffitsient.
11.8-jadval
K-koeffitsient ko’rsatkichlari

	0,95	0,9	0,85	0,8	0,75	0,7
K	0.3	0,45	0,6	0,75	0,9	1

Nazorat savollari.
1.Listli shtamplash jarayoni qanday farqlanadi?
2. Qisishda truba zagotovkasi qalinligi qanday o’zgaradi?
3. Keng listlarni egishda nima sodir bo’ladi.
4. Eng kichik egilish radiusi qanday aniqlanadi?
5. Shakl o’zgartirish va ajratish operatsiyalari qanday turlarga bo’linadi?
6. Egishdan so’ng qanday xodisa sodir bo’ladi?
7. Elastik qaytishni moxiyatini ochib bering.
8. Qirqishda zagotovka o’lchamlari qanday o’zgaradi?
9. Kesish, o’yib olish va o’yishda kesish kuchlarini qanday aniqladi ?
10.Cho’zishda zagotovka diametri qaday o’zgaradi?