Липидларнинг оралиq алмашинуви: фосфолипидлар ва стероидлар алмашинуви mavzuni asoslash

ЛИПИДЛАРНИНГ ОРАЛИQ АЛМАШИНУВИ: ФОСФОЛИПИДЛАР ВА СТЕРОИДЛАР АЛМАШИНУВИ
Mavzuni asoslash
Yoglarning almashinuvi eng avvalo MNS bilan boshkariladi. Bugungi kunga kelib eglarning almashinuvida bir qator biokimevii mexanizmlar ishtiroki aniqlangan. Ulardan biri eglarning oraliq almashinuvidir. Bu jaraen organizmda muhim o`ziga xos ahamiyaga ega. Lipidlarning metabolizmi quydagi asosiy jaraenlardan iborat: triglistilidlarni to`qimada parchalanib yuqori eg kislotalar va glisterinni hosil qiladi, eg deposidan eg kislotalarni eg deposidan mobilizastiyasi va ularning oksidlanishi, keton tanachalarning o`lishi, sfingolipid, xolesterin, triglisterid va boshqalarni biosintezi kiradi. Bu jaraenlarning buzilishi organizmni patologik holatlarga olib kelishi mumkin. Bu bilimlarga ega bo’lish bo’lajak umum amaliyot shifokorlari faoliyatida bemorlarga tashxis qo’yish va ularni davolashda zarurdir.
4. Fanlararo va fan ichidagi bogliqlik
Yoglarning oraliq almashinuvi bilish talabalarning bioorganik kimyo, anatomiya, fiziologiya, gistologiya bo’yicha egallagan bilimlariga asoslanadi. Ushbu bilimlar patologik fiziologiya, patologik anatomiya, farmakologiya, terapiya, xirurgiya, kardiologiya yo`nalishlarida kerak bo`ladi.
5.0 Mashgulot mazmuni:
5.1. Nazorat savollari:

1. 
   Eglarni ygilish manbaalarini aytib bering?
   
2. 
   Zaxiradagi eglarni axamiyati nimadan iborat?
   
3. 
   Zaxiradagi lipidlarni safarbar etilishini boshkarilishini kursatib bering?
   
4. 
   Eg kislotalarini biosintezi kaysi reakstiyalaridan iborat?
   
5. 
   Shu prostesCHi boshkarilishi.
   
6. 
   Glyukoza oksidlanishi pentozofosfat stiklining axamiyati?
   
7. 
   Fosfolipidlarning tuzilishi va funkstiyasi.
   
8. 
   Glikolipidlarning tuzilishi va funkstiyasi.
   

5.2. Nazariy kismi
Lipidlar, glikogen kabi, asosiy zahira energetik material hisoblanadi. Ular davomiy va sifatli zahira energetik material hisoblanadi. Yoglar zahirasi ochlikda 5-7 xaftagacha organizmni energiya bilan ta’minlab turadi, glikogen esa atigi 1 sutkaga etadi. Agar organizmga tushaetgan eglar organizm ehtiejidan ortiq bo`lsa, ular apidostitlarda zahiralanadi. Shu bilan birga tushaetgan uglevodlarning taxminan 30% eglar sifatida zahiralanishi mumkin lipidlarni tashilishi:

• 
  xilomikronlar – ular ekzogen eglarnii tashiydi;
  
• 
  ZJPLP – ular jigarda glyukozadan sintezlangan endogen triglisteridlarni tashiydi;
  
• 
  Eg xujayralarda glyukozadan sintezlanishi mumkin;
  

Birinchi va ikkinchi xollarda lipoproteinlar tarkibidagi lipidlar LP-lipaza ta’sirida gidrolizlanib, hujayraga eg kislotalar kirib uchastilglisteridlar sintezida ishtirok etadi. Bunda eg kislotalar KoA bilan faollanib, tioefirlar hosil qiladi, so`ng glisterolfasfat bilan birikadi.

To`qimalarda triglisteridlar glisterin va eg kislotalardan sintezlanadi. Dastlab glisterolkinaza ta’sirida glisterin ATF evaziga fosforillanadi va glisterol-3-fosfat xosil bo`ladi.
CH₂ – ON CH₂ – ON

1. 
   1
   

C H – ON + ATF ^{glisterolkinaza} CH – ON

1. 
   1
   

CH₂ – ON SR₂ – O – RO₃N₂ – ADF
Glisterin L-Glisterol-3-fosfat
Eg to`qimasi va muskullarda, glisterolkinaza fermentining juda past faolligi tufayli glisterol-3-fosfatni hosil bo`lishi asosan glikoliz glikogenoliz reakstiyalari bilan bogliq. Shu aniqki glyukozaning glikolitik parchalanishi jaraenida dioksiastetonfosfat hosil bo`lib, so`ngra stitoplazmada NADga bogliq glisterolfosfatdegidrogenaza ishtirokida dioksiastetonfosfatdan glisterol-3-fosfat hosil bo`ladi.
CH₂ – ON CH₂ – ON

2. 
   1
   

C H=O+NADN_{2 glisterolfosfatdagidrogenaza} CH – ON + NAD⁺

1. 
   1
   

SR₂ – O – RO₃N₂ SR₂ – O – RO₃N₂
Dioksiastetonfosfat Glisterol-3-fosfat

Demak, uchastilglisteridlar sintezi uchun albatta glyukoza talab qilinadi, chunki glikolizda dioksiastetonfosfat hosil bo`ladi. Insulin eg hujayralar membranasini glyukoza uchun (metabolitlar uchun) o`tkazuvchanligini oshirib, uchastilglisteridlar sintezini kuchaytiradi.

Keyingi bosqichda glisterol-3-fosfat ikki molekula faol eg kislotasi (astil-KoA) bilan birikib fosfatid kislota hosil bo`ladi. Undan fosfatidatfosfataza ta’sirida fosfat kislota qoldigi ajralishi natijasida hosil bo`lgan diglisteridga yana bir molekula astil-KoA birikishi natijasida triglisterid hosil bo`ladi.

Xujayradagi eglarning parchalanishi.
Xujayra ichidagi eglarning va shu jumladan adipostitlardagi eglarning parchalanishi gormonal boshqaruviga ega. Adrenalin (hayajonlanish gormoni), glyukagon va shunga o`xshash gormonlar hujayra yuzasidagi resteptor bilan boglanadi. Natijada gormon-resteptor kompleksi hosil bo`ladi. Resteptor gormon bilan birikib uni molekulasida konformastion o`zgarishga sezuvchan bo`lib, faol shaklga o`tadi. Faollangan adenilatstiklaza hujayra ichida ATF molekulasidan stiklik AMF (stAMF) hosil qiladi. stAMF hujayra ichida erkin xarakatlanuvchi bo`lganligi tufayli proteinkinaza fermentini faollaydi. Bu ferment o`z navbatida hujayra ichidagi triglisteridlipaza fermentini fosforillaydi va faol shaklga o`tkazadi. £ujayra ichidagi eglar glisterin va eg kislotalargacha parchalanadi.

Glisterin suvda eruvchi modda bo`lgani uchun qon orqali jigarga boradi va glyukoneogenezda ishtirok etadi. Eg kislotalar esa qonda albuminlar bilan kompleki hosil qilib turli a’zo va to`qimalarga borib oksidlanadi.
Adipostit membranalarida katexolamin va insulin uchun 2xil resteptorlar mavjud. Lipolizni kuchaytiruvchi omillarga kiradi: glyukagon, tiroksin, adrenalin, kortizol, STG, AKTG, gormonlari, shuningdek stress, sovuq, mexanik ish, ochlik. Lipolizni pasaytiruvchi omillar: prostaglandinlar, nikotin kislotasi, insulin.