Lim vazirligi

Tog’ jinslarining granulometrik tarkibini aniqlash. To’kiladigan jinslarning granulometrik tarkibini aniqlash uchun ularni qog’oz ustiga sepib obdon qurishlari uchun 1-2 sutka qo’yib qo’yiladi. 0,001 g aniqlikkacha tortilgan namuna 100% deb qabul qilinadi va ular teshiklari tegishli o’lchamlarda bo’lgan standart g’alvirlar (elaklar) to’plamidan navbatma-navbat ekab o’tkaziladi. Har bir ekarda qolgan qoldiqlar chinni idishlarga to’kilib alohida tortiladi. Granulometrik tahlil natijasi 1% gacha aniqlikda foizlarda ifodalanadi, zarrachalar 5 dan 2 mm.gacha, 2 dan - 1 mm.gacha, 1 dan 0,5 mm.gacha va 0,5 mm.dan kichik.

Parchalangan jinslarning donadorli tarkibini g’alvirli tahlil orqali ham aniqlash mumkin.

Bo’laklarining o’lchami har xil bo’lgan 2,5-3 kg - parchalangan jins olinadi, texnik torozularda 1 gramm gacha bo’lgan aniqlikda tortilib - 100% deb qabul qilinadi. Standart g’alvirlar to’plami orqali elanadi. Har bir g’alvirlar o’tgan fraksiya alohida to’kiladi va 0,1 g.gacha aniqlikda tortiladi. Alohida fraksiyalar og’irligini bo’shoqlangan jinsning umumiy og’irligiga bo’lish orqali har bir fraksiyaning foizlarda ifodalanishi topiladi:

W  ^Gd

d _G

100,%,

bu erda W_d - ma’lum o’lchamdagi fraksiyaning foizlardagi miqdari, %; G_d - ma’lum o’lchamdagi fraksiya og’irligi, g; G - bo’shoqlangan jinsning umumiy og’irligi.

Bo’shoqlangan jinsning donadorli tarkibini aniqlash natjalari jadvalda keltiriladi.

Ko’rsatgich	Umu- miy	G’alvir o’lchami, mm
Tog’ jinslari	og’ir- lik, g	20	10	5	3	1	0	0,75	0,5	0,25	chang
Har bir frak- siya og’irligi
Har bir frak- siya foislarda

Laboratoriya ishlari ma’lumotlari bo’yicha bo’shoqlangan jinsning donadorli tarkibi grafigi tuziladi. Absissa o’qi bo’yicha zarrachalar diametri (mm)

qo’yiladi, ordinata o’qi bo’yicha esa - har bir fraksiyaning foislardagi miqdori qo’yiladi. Donadorli tarkibiga bog’liq holda tog’ jinslari turlicha nomlanadi. Tarkibida og’irligi bo’yicha kamida 30% gilli zarrachalar bo’lgan jinslar - gillar deyiladi, 30-10% - supeslar, 3% dan kam va o’lchamlari 0,1 dan 2 mm gacha bo’lsa - qumlar deyiladi. Qumlar quyidagicha bo’ladi: changsimon, zarrachalarining o’lchami 0,05 dan 0,1 mm. gacha; mayda - 0,1 dan 0,25 mm. gacha; o’rtacha - 0,5 dan 1 mm.gacha va yirik - 1 dan 2 mm.gacha. Graviy jinslar - bu tarkibida o’lchamlari 2 mm.dan katta (5 mm.gacha) bo’lgan 50% dan ortiq zarrachalar bo’lgan jinslardir, zarrachalar o’lchami 10-20 mm. dan katta bo’lgan (200 mm.gacha) zarrachalar bo’lgan jinslardir, xarsantoshlar esa - 200 mm.dan katta o’lchamli zarrachalardan tashkil topgan jinslardir.