Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b. T. Sаlimov, M. S. Yusupov, B. B. Salimov mikroiqtisodiyot

Qiymatni diskontirlash. Bir yildan keyin beriladigan bir so`mning bugungi qiymati qancha bo`ladi? Bu savolga javob - foiz stavkasiga bog`liqdir. Faraz qilaylik, foiz stavkasi i bo`lsin. U holda biz bir so`mni

jamg`aradigan bo`lsak, uning qiymati bir yildan keyin so`mga

teng bo`ladi (agar foiz stavkasi i  50% bo`lsa, bugungi bir so`m bir yildan keyin 1,5 so`mga teng bo`ladi). Demak, aytishimiz mumkinki, bir

1 so'm

yildan keyin olinadigan bir so`mning bugungi qiymati <sub>1+i </sub> so`mga

teng, ya′ni u bir so`mdan kichik bo`ladi. Xuddi shunday ikki yildan keyin

1 so'm

to`lanadigan bir so`mning bugungi qiymati _{1+i }2 ga teng bo`ladi. Nima uchun deganda, bir so`m i foiz stavkasi bo`yicha investitsiyaga qo`yilsa,

ikki yildan keyin u 1 i 1 i  1 i² so`mga teng bo`ladi.

Umumlashtirib aytadigan bo`lsak, joriy diskontirlashtirilgan qiymat PDV (Present Discount Value), ya′ni boshlang`ich yilga keltirilgan qiymat - bu ma`lum muddat o`tgandan keyin to`lanadigan bir so`mning

					1
bugungi qiymati (narxi). Agar muddat bir yilga teng bo`lsa,			PDV 
						1  i
ga teng. Agar muddat n yilga teng bo`lsa,	PDV 		1		ga teng
		1	 i	n

bo`ladi. Quyidagi jadvalda (18.3-jadval) bir dollarning har xil foiz stavkalaridagi keltirilgan qiymatlari ko`rsatilgan.

Jadvaldan ko`rish mumkinki, foiz stavkasi qancha yuqori bo`lsa, bir dollarning joriy diskontirlangan (boshlang`ich yilga keltirilgan) qiymati shuncha kichik bo`ladi. Masalan, foiz stavkasi 5% bo`lganda, 10 yildan keyin olinadigan dollarning bugungi qiymati 61,4 sentga teng bo`ladi, 10 foizlik stavkada esa ushbu ko`rsatkich 38,6 sentga va 20% bo`lganda 16,2 sentga teng bo`ladi.
316

					18.3-jadval
1 dollarning diskontirlangan (keltirilgan) qiymati
Foiz			Yillar
stavkasi	1	5		10	20
0,01	0,990	0,951		0,905	0,820
0,05	0,952	0,784		0,614	0,377
0,10	0,909	0,621		0,386	0,149
0,15	0,870	0,497		0,247	0,061
0,20	0,833	0,402		0,162	0,026

Vaqt bo`yicha diskontirlangan (boshlang`ich vaqtga keltirilgan) daromadni qaraymiz. Faraz qilaylik, bizda ikki xil daromad bor. Birinchisini A deb belgilasak, ikkinchi daromadni B deylik. A daromad 400 so`mga teng bo`lib, uning 200 so`mi hozir to`lanadi, qolgan 200 so`mi bir yildan keyin to`lanadi. B daromad 440 so`m bo`lib, uning 40 so`mi bugun to`lanadi, 200 so`mi bir yildan keyin, qolgan 200 so`mi ikki yildan keyin to`lanadi. Ushbu ikki variantdan qaysi biri foydaliroq hisoblanadi? Javob: foiz stavkasiga bog`liq. Ushbu daromadlarni boshlang`ich vaqtga keltirilgan qiymatini hisoblaymiz.

PDV A  200

200





200

200

1 i ; PDV

B

 40

^ (1  i)

^ (1  i)2 ^.

18.4-jadval

Diskontirlangan daromadlar turi

Daromadlar

Yillar bo`yicha keltirilgan daromad

turi

joriy yil

1-yil

2-yil

A

200

200

0

B

40

200

200

Quyidagi jadvalda daromadlarning ikkala turi bo`yicha foizlar stavkasi 5, 10, 15, 20% bo`lgandagi keltirilgan qiymatlari ko`rsatilgan. Jadvaldagi ma`lumotlardan ko`rish mumkinki, daromadlarni tanlash foiz stavkalariga bog`liq. Agar foiz stavkasi 10% ga teng va undan kichik bo`lganda, shaxs A daromad turiga qaraganda B daromad turini tanlashi yaxshiroq bo`lardi.

317

R_t , C_t

(NPV )

						17.5-jadval
	Foiz stavkalarida diskontirlangan daromad
Daromad		Foiz stavkalarida diskontirlangan daromad, (so`mda)
turi		i  0,05	i  0,10	i  0,15		i  0,20
A		390,5	381,8	373,9		366,7
B		411,9	387,1	365,1		345,6

Foiz stavkasi 15% va undan yuqori bo`lganda, A daromad turi B daromad turiga nisbatan yaxshiroq bo`lar edi.

Bu yerda asosiy sabab, A daromad qiymati B daromadga qaraganda kam bo`lsa ham, u tezroq to`lanadi.