Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

4. Soliqlarning funksiyalari va ularning o‘zaro bog‘liqligi 
 
Soliqlarning asosiy funksiyasi fiskal
(lotincha fiscus – g‘azna) 
xususiyatga ega ekanligidir. Bu o‘rinda funksiyaning mohiyati 
shundan iboratki, soliqlar yordamida davlatning moliya resurslari 
hosil qilinadi hamda davlat faoliyat ko‘rsatishi uchun moddiy sharoit 

---

235 
yaratiladi, hozirgi vaziyatda esa butun bozor xo‘jaligi tizimi ishlab 
turishi uchun moddiy imkoniyat vujudga keltiriladi. Soliqlar orqali 
korxonalar va fuqarolar daromadining bir bo‘lagini davlat apparatini, 
mamlakat mudofaasini, noishlab chiqarish sohasining umuman o‘z 
daromadlari manbaiga ega bo‘lmagan qismini (ko‘pgina madaniyat 
muassasalari, jumladan, kutubxonalar, arxivlar va boshqalar) yoki 
lozim darajada rivojlanishi ta’minlash uchun o‘zining mablag‘i 
yetishmaydigan tarmoqlarni (fundamental kutubxona, teatrlar, 
muzeylar, ko‘plab o‘quv yurtlari va hokazo) saqlab turish maqsadida 
undirib olish jarayoni ro‘y beradi. 
Soliqlarning tartibga solish
funksiyasi
davlat soliqlar orqali 
ishlab chiqarish sharoitlarini, tovarlar va xizmatlarning sotilishini izga 
solib boradi, iqtisodiy faoliyat uchun muayyan «soliq iqlimi» yaratadi. 
Soliqlar o‘zining iqtisodiy funksiyasi orqali takror ishlab chiqarishga 
ta’sir ko‘rsatadi, uning o‘sish sur’atlarini rag‘barlantiradi yoki 
pasaytiradi, mablag‘ to‘planishini tezlashtiradi yoki sekinlashtiradi, 
aholining to‘lov qobiliyati talabini kengaytiradi yoki kamaytiradi. 
Soliqlarning tartibga solish funksiyasining ahamiyati bozor 
sharoitida o‘sib boradi, bu davrda tadbirkorlarni ma’muriy qaram 
qilish usullari yo‘q bo‘lib ketadi yoki juda oz holda qoladi, 
korxonalar faoliyatini farmoyishlar, ko‘rsatmalar va buyruqlar 
yordamida idora qilish huquqiga ega bo‘lgan «yuqori tashkilot» 
tushunchasining o‘zi asta-sekin yo‘qola boradi. Biroq iqtisodiy 
faollikni izga solib turish, uning rivojlanishini jamiyat uchun maqbul 
bo‘lgan yo‘nalishda rag‘batlantirish zarurati saqlanib qoladi.