Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Qo`lqanotlilar (Chiroptera) turkumi. Sistematik jihatdan qo`lqanotlilar hasharotxo`rlar turkumiga yaqin turadi. Faqat bu guruh hayvonlari havoga moslashgan sutemizuvchilar bo`lib, oldingi oyoqlari shaklan o`zgarib, haqiqiy qanotga aylangan. Oldingi oyoqlarning 2 – 5 barmoqlari nihoyatda uzun, bu barmoqlarning orasida yelkaoldi, yelka, gavdasining ikki yoni, orqa oyoqlari va

dumida junsiz yupqa uchish pardasi bo`lib, tirnog’i bor. Oldingi oyoqning birinchi barmog’i erkin bo`lib, qanot hosil bo`lishida qatnashmaydi. Qanotni harakatga keltiruvchi muskullari bo`lishi munosabati bilan ko`krak toj suyagi hosil bo`lgan, o`mrov suyagi ham yaxshi taraqqiy etgan (219-rasm).

219-rasm. Ko`rshapalakning skeleti: 1-o`mrov suyagi, 2-yelka suyagi, 3-bilak suyagi, 4-tirsak suyagi, 5-I barmoq, 6-II barmoq, 7-III barmoq, 8-III barmoq falangalari, 9-IV barmoq, 10-V barmoq, 11-son suyagi, 12-pixi, 13-chanoq-son pardasi.

O`lchami, ya`ni tana uzunligi 2,5 sm dan 40 sm gacha boradi. 20 yilgacha umr ko`radi. Bir yilda bir marta ko`payadi va 1- 2 ta bola to`g’adi. Erkagi nasl to`g’risida g’amxo`rlik qilmaydi. Qo`lqanotlilarning og’zi katta, ko`zlari kichik, quloq suprasi yirik, ayrim turlari murakkab tuzilgan. Ular shomda va tunda faol hayot kechiradi.

Qo`lqanotlilar bizga eshitilmaydigan odatdagi chiyillashdan tashqari, ayrim impulslar ko`rinishida 30000 dan 70000 Gertsgacha tebranish bilan ultratovush ham chiqarishi hozirgi zamon texnikasi yordamida qilingan tajribalarda aniqlangan. Impulslar tebranishi hayvon bilan buyum orasidagi masofaga qarab o`zgarib turadi. Ular aks etgan ultratovushlarga qarab mo`ljal oladi, ultratovushlarni eshitish organlari orqali sezadi, ya`ni ularda ultratovushlarni ushlab oladigan nozik lokatorlari bor.
Qo`lqanotlilar orqa oyoqlari bilan mahkam tirmashib, boshini pastga osiltirib uxlaydi. Qo`lqanotlilarning ozig’i har xil. Lekin ko`pchilik turlari, asosan hasharotlar (qo`ng’izlar, kapalaklar) bilan oziqlanadi. Qo`lqanotlilar yakka yoki koloniya bo`lib yashaydi. Bu turkumga 1000 ga yaqin tur kiradi. MDHda qo`lqanotlilarning 40 ta turi, shu jumladan, O`zbekistonda 20 ta turi uchraydi.
Ular Arktika va Antarktikadan tashqari yer yuzida keng tarqalgan. Qo`l-qanotlilar bir-biridan yaxshi ajralib turadigan 2 ta kenja turkumga, ya`ni Mevaxo`r ko`rshapalaklar (Megachiroptera) va Ko`rshapalaklar (Microchiroptera) ga bo`linadi. Ular qishda uzoq uyquga ketadi.