Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

15-rasm. Baliqlarning (I) va quruqlikda yashovchi umurtqali hayvonlarning (II) qon aylanish sistemasi sxemasi: 1- olib keluvchi jabra arteriyasi; 1¹-olib ketuvchi jabra arteriyasi; 2-uyqu arteriyasi; 3-orqa aorta; 4-qorin aorta; 5-o`pka arteriyasi; 6-kyuvyerev oqimi; 7-oldingi kardinal vena; 8-orqa kardinal vena; 9-orqa kovak vena; 10-jigarning qopqa sistemasi; 10<sup>1</sup>-jigar venasi;
11-o`pka venasi; 12-jigar qopqa venasi; 13-ichak osti venasi; 14-kapillyar tarmoqlari.

Katta qon aylanish doirasi chap yurak qorinchasidan boshlanib, arterial qon, arteriyalar orqali butun gavdaga tarqaladi va u yerda venoz qonga aylanib, venalar orqali o`ng yurak bo`lmasiga keladi. Shuni ta’kidlash kerakki, qushlarda aorta yoyi gavdaning o`ng tomoniga, sutemizuvchilarda esa chap tomoniga qayrilgandir. Ularda arterial sistema venoz sistemaga hech qachon qo`shilmaydi.

O`ng yurak qorinchasidan boshlanadigan kichik qon aylanish doirasidan venoz qon o`pka arteriyasi orqali o`pkaga oqib keladi va u yerda arterial qonga aylanadi hamda o`pka venasi orqali chap yurak bo`lmasiga quyiladi. Chap qorinchadan aorta yoyi boshlanadi. CO2 –ga to`yingan qon orqa kardinal vena va oldingi kardinal vena orqali o`ng yurak bo`lmasiga va undan o`ng yurak qorinchasiga tushadi.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilar va sudralib yuruvchilarga xos bo`lgan oraliq etap aralash qon aylanishidan va batamom alohidalashmagan doirali qon aylanish sistemasidan iborat. Qisqasi ularning chap bo`lmasidan kislorodga boy bo`lgan qon va o`ng bo`lmasidan CO2 ga boy bo`lgan qon yurak qorinchasiga tushib aralashadi.
Qizil qon tanachalari, ya`ni eritrotsitlar qonni oksidlaydi, chunki ular kislorod tashuvchilar hisoblanadi. Oq qon tanachalari, ya`ni leykotsitlar esa gavdaga tushgan mikroorganizmlarni qiradi. Bundan tashqari qonda amyobasimon hujayralar ham bo`lib, uni trombotsitlar deyiladi. Trombotsitlar qonning ivishida muhim ahamiyatga ega.
Limfa sistemasi to`g’risida gapirilganda, u venalar bilan gavda bo`shliqlariga qo`shilib turadigan limfa tomirlaridan va limfa bezlaridan iborat. Limfa sistemasi tutash emas. Faqat yirik limfa tomirlari bilan ularni kengaygan qismlari - sinuslarida biriktiruvchi to`qimadan tuzilgan devorlar bor, bu tomirlarning shoxchalari esa har xil organlarning hujayralararo bo`shliqlari bilan bog’langandir. Limfa tomirlarining kengaygan qismi limfa yuraklarining urib turishi natijasida limfa harakat qiladi.
L