Қўлёзма ҳуқуқида УЎК: 8(075)(Англ)

II БОБ: ВИРЖИНИЯ ВУЛФ РОМАНЛАРИНИНГ СТРУКТУРАСИ: “ЖЕЙКОБ ХОНАСИ”, “ДЭЛЛОУЭЙ ХОНИМ”, “МАЁҚ САРИ”
2.1. Виржиния Вулф романлари матнида сюжет ва фабула таснифи
Виржиния Вулф ўз кундалигида шундай сўзларни ёзиб қолдиради: “Мен ўз овозим билан (40 ёшимда) гапириш усулини топганимга ҳеч шубҳа қилмайман; ва бу мени шунчалик жалб қилганки, яъни ҳар қандай сохта камтаринликсиз ижод қила олишимни сезяпман”.¹²⁰ Бу пайтда у “Жейкоб хонаси” (Jacob’s Room 1922) романини ёзиб тугаллайди ва уни ўқиб чиқиш учун турмуш ўртоғи Леонард Вулфга беради. Бу роман ўзининг биринчи ўқувчисида қандай таассурот қолдирганлиги тўғрисида адибанинг кундалигида ғоят қизиқ фикрлар сақланиб қолган: “У (Леонард Вулф) асарни даҳонинг иши деб баҳолайди; у бошқа ҳеч бир романларга умуман ўхшамайди, деб ўйлайди; ундаги персонажлар хаёлий тимсоллардир ва бу жуда ғалати, – дейди у; менда ҳеч қандай ҳаёт фалсафаси мавжуд эмас, менинг одамларим тақдирни гоҳ у томонга гоҳ бу томонга улоқтирувчи қўғирчоқлардир, дейди у. Тақдир шу тақлидда бўлишига қўшилмайди у”.¹²¹
“Ўз овози билан гапира бошлаш”, айниқса, бу пайтга келиб Виржиниянинг нафақат 40 йил умр кўрганлигини, балки нашр этилган иккита романини ва бирдан унча катта бўлмаган, бошқа ҳеч бир романига ўхшамайдиган асарнинг пайдо бўлганлиги инобатга олинса, ҳатто рафиқасининг ижодий фаолиятини диққат билан кузатиб борадиган турмуш ўртоқ учун бу “жуда ғалати” бўлиб туюлади. Бу асар адибанинг адабий абадийлик томон қўйган илк қадами эди. Роман 1922 йил 27 октябрда нашр этилади, лекин орадан 20 йил ўтгач тадқиқотчилардан бири шундай ёзади: “... “Жейкоб хонаси” романининг услубини илгариги инглиз романлари услубидан ажратиб турувчи бундай улкан ишни бажарган ёзувчини кам учратасан, киши. Шундай улуғ ишни қилиш – бошқа бир оламдан ўзга оламга ўтиш демакдир”.¹²² Ва, инглиз адибасининг замондошлари ҳам буни тўлиқ англашади. Роман нашр этилгач инглиз модернизмининг ёрқин вакили Т.С.Элиот Виржиния Вулфга ёзган хатида шундай дейди: “Сен анъанавий роман ва ноёб иқтидоринг ўртасидаги ҳар қандай компромиссдан ўзингни озод этдинг. Менимча, сен ўзингнинг бошқа асарларинг ва экспериментал романларинг ўртасидаги бўшлиқни бартараф қилдинг ва муваффақиятга эришдинг”.¹²³
Ҳақиқатдан ҳам, бўшлиқ муваффақиятли бартараф этилди – “Жейкоб хонаси” романининг илк сатрларидаёқ ўзгача олам бошланади. Романнинг бошланиши, унинг илк саҳифалари қандайдир типография ишчисининг эҳтиётсизлиги туфайли китобга тушмай қолганлиги туфайли бу сатрлар барқарор таассурот уйғотади. Ҳикоя бирдан уланиб Корнуолла соҳилидаги бир куз кунини, бизга нотаниш бўлган Барфут деган капитанга хат ёзаётган Бетти Фландерс исмли қандайдир бир хонимни, унинг ўғли Арчер акаси Жейкобни излаб қичқираётганини, нарироқда туриб матога тўқ бинафша рангни суртаётган Чарльз Стилни тасвирлайди ва яна Арчерга қайтади, кейин яна Бетти Фландерсга, ва ниҳоят, Жейкобга ... Аммо Бетти Фландерс ким ўзи? Арчерчи? Жейкобчи? Чарльз Стилчи? Умуман Корнуолл соҳилида мана шу сентябрь кунида нималар бўляпти? Леонард ҳам Вулфга ўхшаб “жуда ғалати”– дея олишимиз мумкин холос.
Барча ғарб адабиётшунослари “Жейкоб хонаси” романининг мазкур янгилиги бу асар тузилишининг ўзига хослигида, деган фикрга келадилар. Н.П. Михальскаянинг фикрига кўра, Виржиния Вулф бу асарида “маълум бир фактларни, асар қаҳрамони ҳаётининг озми кўпми аҳамиятли эпизодларини, улар ўртасидаги ички боғланишларни, уларнинг изчил алмашинувини ёритади”.¹²⁴ “Бу романнинг қизиқлиги, Виржиния Вулф Жейкобнинг тарихини қандай тасвирлаганлигида, унинг воқеликни, реалликни идрок этишини мос равишда ифода эта олган услубни топишга интилишидадир” – деб ёзади Майкл Розенталь.¹²⁵ Канадалик тадқиқотчи Жин Александер бу тўғрида шундай фикрни билдиради: “Бу романнинг бошида аввало услуб ҳамда асарда гавдалантирилган ҳаёт моҳияти кўзга ташланади. Мазмун эса кейинроқ зоҳир бўлади”.¹²⁶ Гермиона Ли эса фикрини янада кескинроқ ифодалайди: “Жейкоб хонаси” романи услубининг ўзи романнинг предмети бўлиш билан бирга фактларга асосланган биографиянинг сохта реаллигининг муқобилии ҳисобланади. Ҳикоялардаги “сон-саноқсиз атомларни” бир лаҳзадаги намойиши эндиликда бутун ҳаётни қамраб олади”.¹²⁷
“Жейкоб хонаси”нинг илк саҳифаларига, Корнуолл соҳилларидаги сентябрь кунларига қайтамиз. Айнан романнинг муқаддимаси ҳақида гапирар экан Митчелл Лиска ҳаққоний фикрларни айтади: “У (Виржиния Вулф – У.Ф.) ҳикоя қилиш услубини, унинг сабабларини кўрсатган ҳолда, бутунлай ўзгартириб юборди”.¹²⁸ Романнинг илк эпизодидаёқ бутун романга хос бўлган хусусиятларни кўриш мумкин. Аввало, бу – роман тузилишининг узуқ-юлуқлигидир, бир-биридан сатр-очиқ жойлар билан ажратилган матннинг унча катта бўлмаган парчаларидир. Шундай ҳар бир матн паузаси нуқтаи назарни, қарашни, фикрни албатта ўзгаришидан, алмашинувидан дарак беради, нарратив фокусни ҳикоянинг навбатдаги объектига ўтганлигини билдиради. Шу билан бирга жўшқинликка ва бўлиб ўтаётган воқеаларнинг таассуротлилигига эришилади – Фландерс хоним ўз хатида нима ҳақида ёзаётганлигини, Арчер лопаткани судраб олиб акасини қандай излаётганлигини, Чарльз Стил ўзининг холсти(расм чизишга тайёрлаб қўйилган, рамкага тортилган ва оқ рангга бўяб, силлиқлаб қўйилган материал)да айнан қандай манзарани акс эттираётганини битта саҳифадаёқ билиб оламиз. Айрим тадқиқотчилар кино учун мўлжалланган нарсалар адабиётга унчалик мос келмайди, деб ҳисоблашсада, ҳикоя қилишнинг бундай усули кинемотографиядаги монтаж усулига жуда ўхшайди. Масалан, Дороти Бюстер “Жейкоб хонаси” романининг услуби хусусиятларини таҳлил этаркан, шунга ўхшаш “кино услуби”га ўзининг муносабатини аниқ ифода этади. Аммо, агарда шунга ўхшаш фикр инобатга олинса, унда роман бутунлигича ўқувчи онгида худди яхлит тўсиқнинг ўзи бўлиб қолади, модомики, бу ерда монтажнинг қўлланилиши ҳикоянинг хусусияти билан батамом асосланган. Ва бу “Жейкоб хонаси” романи тузилишининг иккинчи муҳим хусусиятидир. Ҳикоя бунда бош қаҳрамоннинг қандайдир бир кечмишини кўз олдимизда гавдалантирадиган яхлитлик бўла олмайди. Аксинча, у (ҳикоя – У.Ф.)кўплаб бўлакларга парчаланади ва турли қаҳрамонлар иштирокида бирваракайига кўплаб воқеаларни сўзлаб беришга интилади. Матнда бундай “микронарратив”лар кўплаб учрайди, шундай ҳажми чегараланган асарда биз 160 дан зиёд турли персонажларни учратамиз. Монтажнинг тушунилиши қийин бўлган услуби айнан шу микронарративларни бирлаштиришга, уларни ягона матний маконга жойлаштиришга йўналтирилган. Шу муносабат билан Майкл Розенталь шундай ёзади: “Матн парчалари орасидаги алмашинувлар умуман олганда аҳамиятли эмас, негаки нарратор ҳеч иккиланмасдан ва ҳеч бир сабабсиз бир персонаждан бошқасига, воқеадан воқеага ўтади. Бу каби тузилишнинг асосий принципи алоҳида ҳолат ҳисобланади ва ҳар бир боб Жейкоб билан, унинг атрофидагилар ва ҳатто ёнгинасидан ўтиб кетаётган, бир лаҳзага пайдо бўлиб кейин эса романни бутунлай тарк этувчи нотаниш инсонлар билан алоқадор ҳолатлардан иборат”.¹²⁹ Шу каби фикрни бошқа бир инглиз адиби янада таъсирчан шаклда ифодалайди: “У (“Жейкоб хонаси” романи – У.Ф.) тасодифий романдир ва эпизодлар бир бири билан боғланган бўлсада, улар орасидаги алоқалар ҳамиша ҳам рўйирост ошкора эмас. Эпизодларнинг ўзи, аммо, кўпинча ҳайратланарли даражада ажойиб ва таъсирчан. Улар янги услубнинг илк ғалабаси бўлиб, ҳақиқатдан ҳам, тонг нафислиги ила йўғрилган”.¹³⁰
Жаспер Флойднинг кечинмалари шундай “ҳайратланарли даражада ажойиб ва таъсирчан”эпизоднинг ҳамда бир воқеадан иккинчисига, бир микронарративдан бошқасига алмашувнинг мукаммал намунаси бўла олиши мумкин: Фландерс хоним уйига келгач, Флойд севги изҳор қилиб ёзган хатини ўқийди ва кейин унга жавоб ёзади.“But the letter which Mr. Floyd found on the table when he got up early next morning did not begin "I am much surprised," and it was such a motherly, respectful, inconsequent, regretful letter that he kept it for many years; long after his marriage with Miss Wimbush, of Andover; long after he had left the village. For he asked for a parish in Sheffield, which was given him… […] and went – first to Sheffield, where he met Miss Wimbush, who was on a visit to her uncle, then to Hackney – then to Maresfield House, of which he became the principal, and finally, becoming editor of a well-known series of Ecclesiastical Biographies, he retired to Hampstead with his wife and daughter, and is often to be seen feeding the ducks on Leg of Mutton Pond. As for Mrs. Flanders's letter – when he looked for it the other day he could not find it, and did not like to ask his wife whether she had put it away. Meeting Jacob in Piccadilly lately, he recognized him after three seconds. But Jacob had grown such a fine young man that Mr. Floyd did not like to stop him in the street.” [193; 12-б] “Аммо, жаноб Флойд эрта тонгда ўз столи устидан топган хат “мени жуда ажаблантирди” деган сўзлар билан бошланмаган эди, аксинча, оналарча меҳрибонлик, ҳурмат эҳтиром ила, бетартиб, афсусларга тўла хат эди. Хатни у Андоверлик Уимбуш хонимга уйланганидан кейин ҳам, у қишлоқдан кетгач, орадан узоқ йиллар ўтсада асраб юрди. У Шеффилдга келиб туришга рухсат беришларини сўрайди ва бунга эришади .... […], биринчи, тоғасиникида меҳмон бўлиб турган Уимбуш хоним билан танишган Шеффилдга, кейин эса Хакнига, у ердан кейинчалик ўзи директор бўлган Мэресфилд-хаусга кетади ва ниҳоят, “Руҳонийларнинг ҳаёт тасвири” номли журналнинг машҳур сериясини нашр этиш билан шуғулланиб, хотини ҳамда қизи билан Хэмпстедга жойлашади ва уни кўпинча Лег-оф-Маттон кўли ёнида ўрдак боқаётган пайтда кўриш мумкин эди. Фландерс хонимнинг хатига келсак, шу кунларда уни роса излайди ва топаолмагач, хотинидан олган олмаганлигини сўрашни хоҳламайди. Яқинда Жейкобни Пиккадиллида учратиб қолиб, уни дарҳол танийди, лекин Жейкоб жуда келишган, хушсурат йигит бўлибди, жаноб Флойд уни кўчада тўхтатишга журъат қилмайди”.¹³¹
Шундан кейин матн паузаси келади ва навбатдаги парча бошланади: "Dear me," said Mrs. Flanders, when she read in the Scarborough and Harrogate Courier that the Rev. Andrew Floyd, etc., etc., had been made Principal of Maresfield House, "that must be our Mr. Floyd." A slight gloom fell upon the table. Jacob was helping himself to jam; the postman was talking to Rebecca in the kitchen; there was a bee humming at the yellow flower which nodded at the open window. They were all alive, that is to say, while poor Mr. Floyd was becoming Principal of Maresfield House. [193; 12-б]“ – Э худо, астағфируллоҳ, – дейди Фландерс хоним, “Скарборо ва Харрогита курьери”да Эндрю Флойд Мэресфилд-хаусга директор бўлганини ўқигач– ахир, бу ўзимизнинг жаноб Флойдку. Дастурхон узра ғамгин ҳолат ҳукмрон эди. Жейкоб ўзига мураббодан соларди, ошхонада Ребекка почтачи билан гаплашарди, очиқ ойна олдида тебраниб турган сариқ гулда асалари ғинғилларди. Яъни, улар бари шу тақлидда яшашарди, бу пайтда эса бояқиш жаноб Флойд Мэресфилд-хауснинг директори бўлган эди”.
Аммо, Майкл Розенталнинг воқеадан воқеага алмашинув ҳеч қандай иккиланишсиз ва ҳеч бир сабабсиз амалга ошади деган тасдиғи, бизнингча, бир қатор исботни талаб этади. Аслини олганда, агар роман диққат билан ўқиб чиқилса яна бир қизиқ хусусиятни сезиш – алоҳида воқеаларни бир бири билан боғлаш, биридан бошқасига алмашинувини асослаш мумкин бўлади. Виржиния Вулф романга Жейкоб ва унинг атрофидагиларга алоқадор махсус ҳолатларни шунчаки киритиш билан чегараланиб қолмайди, уларни матнга жойлайди, улар микронарратив даражасида кичик бир арзимас рол ўйнайдилар, матннинг умумий структураси нуқтаи назаридан улар асосий элементларга, романнинг турли эпизодларини бир бутун яхлитликка бирлаштирувчи қандайдир композицион бириктиргичга айланадилар. Виржиния Вулф ўзининг назарий қоидаларига мувофиқ “Жейкоб хонаси” романида онгли равишда “муҳим/иккинчи даражали” иерархиясини бутунлай ўзгартириб юборади. Шундай қилиб, Жаспер Флойднинг воқеаларга бой ўтмишидан, бошқа микронарматив учун, бор йўғи биргина тафсилот муҳим ҳисобланади – қайсидир бир ҳолатда у Мэресфилд-хауснинг директори бўлади. Ва бу, таъкидлаймизки, Виржиния Вулф учун “Жейкоб хонаси” романи тузилишида типик услуб ҳисобланади. Турли микронарративларни шундай бошқариш керакки, бир воқеани бошқасига уловчи, структура жиҳатидан энг муҳим бўлган ҳолатлар ҳамма вақт марказдан четда қолиб кетади. “Аҳамиятсизликнинг” ўзига хос тантанаси юз беради, тўғрироғи, анъанавий роман нуқтаи назаридан аҳамиятсиз. Масалан, Даррант хоним Паско хонимникига келади: бутун воқеадан Даррант хонимнинг битта микронарративни бошқаси билан боғловчи биргина жумласи муҳим – “I expect my son in a day or two,” said Mrs. Durrant. “Sailing from Falmouth with a friend in a little boat…. [193; p-31] “Тез орада менинг ўғлим келади. Фалмутдан ўртоғи билан қайиқда сузиб келмоқда” – аммо, бу жумла гап орасида айтиб ўтилади, ва атайлаб картошка касалланганлиги ҳамда Даррант хонимнинг понида қилган саёҳатлари ҳақидаги суҳбатларга “ғарқ қилинади”.
Натижада парадоксал вазият юзага келади: бундан ташқари, асосий ҳикоя, юқорида айтиб ўтганимиздек, кўплаб микронарративларга бўлинади – улардан ҳар бири аслида иккинчи даражали тафсилотларнинг умумийлиги билан бошқасига туташиб, боғланиб матнда асосий ўринни эгаллашга ўринади. Жаспер Флойднинг бизга ҳикоя қилинган ҳаёти кейинги матнга структура жиҳатдан фақатгина иккита детал орқали боғланади: жаноб Флойд қайсидир пайт Мэресфилд-хауснинг директори бўлган ва кейинчалик Жейкобни Пиккадиллида учратади; ўғлининг келаётгани ҳақидаги битта жумла билан Даррант хонимнинг Паско хоним билан учрашуви; олдинги каттагина эпизод эса, яъни битта саҳифадан кейин романни бутунлай тарк этувчи Паско хонимнинг ҳаётини акс эттирувчи эпизод фақатгина Паско хоним кейинги эпизоднинг иштирок этувчи персонажларидан (тўғри, мутлақо журъатсиз, ювош) бири бўлганлиги билан кейинги матнга боғланади. Воқеаларнинг бундай сероблиги ҳамда уларни бир бири билан боғлашда Виржиния Вулф қўллаётган усулни тўлиқ асос билан таҳлил этилаётган романнинг асосий хусусиятларидан бири деб ҳисоблаш мумкин. Мазкур асарда Виржиния Вулф томонидан ишлатилаётган бундай ноодатий услубнинг мақсадини тадқиқотчилардан бири шундай таърифлайди: “Жейкоб хонаси” романи сизга ноаниқ боғланган нуқталар йиғиндисини – воқеаларни, фикрларни, кечинмаларни, суҳбатларнинг парчаларини, онг оқимининг паға-паға кўпикларини ҳикоя қилади; ва сиз уни ўқиётганингизда онгингиз қалами бир нуқтадан иккинчисига саёҳат қилади – ва ниҳоят сиз Жейкоб Фландерснинг нимаси биландир импрессионистик (санъатда санъаткорнинг ўз субъектив мушоҳадаси, ҳис-туйғу ва таассуротларини бевосита акс эттиришга қаратилган оқим), аммо аслиятга бехато ўхшаш тасвири билан қоласиз”. ¹³²
Демак, ягона ҳамда яхлит ҳикоясиз, уни кўплаб бир бири билан билвосита боғланган микронарративларга алмаштирилганда бу асарнинг қандайдир битта бош сюжет чизиғи ҳақида сўз юритиш мумкинми? Умуман олганда “Жейкоб хонаси” романида сюжет мавжудми?
Виржиния Вулфнинг мазкур романини таҳлил қилинишида сюжетнинг мавжуд эмаслигига биринчилардан бўлиб Дэвид Дэйчез эътибор қаратади: “Эҳтимол, “Жейкоб хонаси” романининг “сюжети”ни таҳлил қилиш жиддий ва муҳим эмас”.¹³³ Деярли йигирма йил ўтгач, унинг фикрига Ральф Фридман ҳам “Жейкоб хонаси” романининг сюжети ўз –ўзидан муҳим эмас”, дея қўшилади.¹³⁴
Ва ниҳоят Виржиния Вулфнинг “Жейкоб хонаси” романининг сюжетидан воз кечиши унинг кейинги ижодига ҳам кўчди: “... ҳар қандай ҳолатда ҳам, анъанавий тушунчага кўра “Жейкоб хонаси”дан бошлаб унинг романларида сюжет мавжуд эмас. Бунинг ўрнига улар бир талай таъсирчан эпизодлардан иборат, улардан кўплари турмуш онларини гавдалантиради, аммо кўпинча камгина ёки умуман улар ўртасидаги мантиқий боғланишни ёки ҳар қандай боғланишларни акс эттиради ”.¹³⁵
Аммо, барча тадқиқотчилардан кўра С. П. Розенбаум бу борада фикрини қатъийроқ ифода этади: “Жейкоб хонаси” романида сюжет, комедия, трагедия, ёки ишқий саҳналар жуда кам ёки умуман мавжуд эмас. Ҳатто Жейкоб ўлими фожиаси кўрсатилмаган. “Жейкоб хонаси” – бу анти роман”.¹³⁶
Ҳақиқатдан ҳам, “Жейкоб хонаси”нинг сюжети тўғрисида фақатгина катта шубҳа билан гапириш мумкин – айрим воқеаларнинг ғовур-ғувурида Жейкоб Фландерс ҳақидаги ҳикоя шунчаки йўқолади.¹³⁷ Аммо, рус формалист(логика, санъат, адабиёт каби фанларда шаклни мазмундан, назарияни амалиётдан ажратишга интилувчи идеалистик йўналиш)ларини ёдга оламиз. Улар биринчилардан бўлиб икки тушунча – сюжет ва фабуланинг бир биридан фарқини кўрсатиб бердилар; улар сюжетни матнда келтирилган воқеаларнинг кетма-кетлиги деб, фабулани эса сюжет асосида қайта қуриш мумкин бўлган хронологик изчил воқеалар сифатида таърифлайди. Ва бундай ёндашув натижасида ғалати манзара вужудга келади: “Жейкоб хонаси” романида аниқ сюжетнинг йўқлигига қарамасдан, шундай бўлсада, биз бу асарнинг фабуласини тиклашга тўлиқ имкониятимиз мавжуд: Жейкобнинг болалиги, унинг Кембриждаги талабалик дамлари, ишлаган даврлари, Грецияга саёҳат ва ниҳоят, ўлими. Жеймс Хэфли айтганидек: “Бу романда сюжет, бу атамани асл маъносида қўллаганимизда, мавжуд эмас – у Жейкоб Фландерс воқеаларини эмас, балки Жейкоб Фландерс кечинмаларини ҳикоя қилади...”.¹³⁸ Ва шунинг учун ҳам биз сюжет масаласида Жейкоб Фландерсни ҳеч қандай бош қаҳрамон сифатида тан ололмаймиз – аммо, аксинча, фабула нуқтаи назаридан эса Жейкоб бош қаҳрамоннинг айнан ўзи.
Марказий фигура сифатида бош қаҳрамоннинг сюжетда мавжуд бўлмасдан фабулада иштирок этиши узоқ кутилган натижаларга асоланади. Асосий қисмни фабулага ўтказишни адиба онгли равишда мақсадга мувофиқ, деб топиб, ёзувчи билан ўқувчи ўртасидаги мулоқотнинг янги қоидаларини ишлаб чиқади. Бу борада Ральф Фридман ҳаққоний равишда шундай ёзади: “... “Жейкоб хонаси” унинг (Виржиния Вулфнинг – У.Ф) янги услубининг яққол намунасидир”.¹³⁹ Ва бу янги услуб романчилик жанрининг энг асосий, ҳанузгача мустаҳкам, қўзғалмайдиган бўлиб туюлган структуравий тартибини тубдан ўзгартиради. Сюжет – ҳар қандай анъанавий роман структурасидаги асосий элементдир – аслида, китобхондан ортиқча куч талаб қилмайди – ўқувчи учун сюжет ортидан изма-из бориш ҳамда бош қаҳрамонларни кўздан қочирмасликнинг ўзи кифоя. Матнда у ёки бу элемент мавжуд бўлмаган ҳолатда ўқувчи батамом бошқача шароитга тушиб қолади – энди ундан матнга янада фаолроқ кириб бориш талаб этилади. “Жейкоб хонаси” – бу шунчаки майда новеллалар йиғиндиси эмас (бу айрим Ғарб тадқиқотчиларининг фикрларидан келиб чиққан хулоса), бу ягона фабула чизиғига эга бўлган бутун ҳамда тугалланган асардир. Бизнинг назаримизда, бу ерда Майкл Розенталнинг фикрига қўшилиб бўлмайди: “Жейкоб хонаси” ҳикоя сингари ҳақиқатан ҳам тадрижий ва изчил: воқеа сабабли воқеа рўй бермайди, шунчаки бир бирини ортидан пайдар-пай содир этилади”.¹⁴⁰ Ва бунда А.Флейшманнинг фикрига тўлиқ қўшилиш мумкин: “Жейкоб хонаси” анъанавий романга ўхшаса ҳам, шахснинг ўраб турган олам билан ўзаро муносабатини кузатган ҳолда насрнинг революцион назариясига мувофиқ ёзилган; ва у бу назарияни эссеистик парча (кутилмаган воқеа, ажойиб ҳодиса) шаклида ўз ҳикоясига олади. Бу назария Виржиния Вулфнинг “Замонавий бадиий наср” ва “Жаноб Беннет ва Браун хоним” эсселарида баён қилинган”.¹⁴¹ Вулфнинг эссесида келтирилган Браун хоним “Жейкоб хонаси” романида “қайта туғилиши” бежиз эмас – бу гал Жейкоб Фландерс рўпарасида купеда ўтирган Норман хоним образида – ва яна, энди эсседа эмас, балки романнинг саҳифаларида инглиз адибасининг бир инсон томонидан бошқа бир инсонни идрок этиш шартлилиги ҳақидаги фикри такрорланади: “Nobody sees any one as he is, let alone an elderly lady sitting opposite a strange young man in a railway carriage. They see a whole—they see all sorts of things—they see themselves….”[193; 17-б] “Ҳеч ким бошқа бир инсонни аслида қандай бўлса ўша ҳолда кўролмайди; поездда нотаниш йигитнинг рўпарасида ўтирган, кексайиб қолган хоним ҳақида гапириш нимаси. Ҳаммасини кўрадилар, ҳар хил нарсани кўрадилар, ўзларини кўрадилар ...”.