Lektsiyalar toplami

Chang aspabi diapozoni. 
Rekonstruktsiya islengen, urip shertiletug`in saz a`spablarinin` toparina chang a`spabi 
kiredi. Chang a`spabi O`zbekstanda ha`m Orta Aziya xaliqlarinin` ko`bisinde ken` taralg`an 
en` eski muzika a`spablarinin` birinen sanaladi. Eski milliy chang a`spabi 40-50 sim 
tag`ilatug`in bolsa, al rekonstruktsiya islengen chang a`spabinda 69-70 sim tar tag`ilatug`in 
etip islengen. Chang a`spabi-aranawli tu`rde bambukten islengen yamasa ag`ashtan islengen 
kishkene tayaqsha menen urip shertiledi. Chang a`spabi jeke saz namasin shertiwde ha`m 
ansambl`, orkestrlerde shertiwde ko`p qollaniladi. Chang a`spabinda du`n`ya xaliqlarinin` da 
namalarin shertiwge boladi.
Chang a`spabinin bir neshe tu`rleri islep shig`ildi. Olardan «Chang pikkolo», «Chang 
prima», «Chang tenor», «Chang bas» aspablari payda boldi.
Orkestrde Chang pikkolo ha`m Chang primalar qollaniladi. Chang tenor ha`m Chang 
bas (Bas chang) changshilar orkestrinde (konservatoriyada) qollaniladi. Chang pikkolo- 
jazilg`aninan bir oktava ba`lent esitiledi (I-oktava Do notasinan 3-oktava Lya notasi araligina 
shekem) skripka giltinde jaziladi.
«Chang prima»-jazilganinday esitiledi. Kishi oktava Sol` notasinan ushinshi oktava 
Lya notasina shekem. Notalar skripka giltinde jaziladi.
«Chang tenor»- jazilganinan bir oktava pa`ske esitiledi, skripka giltinde jaziladi, dawis 
diapozoni esitiliwi boyinsha u`lken oktava Sol`-dan, ekinshi oktava Mi notasina shekem.
«Chang bas»- bas giltinde jaziladi, diapozoni u`lken oktava Do-dan birinshi oktava Sol` 
notasina shekem.
Ha`zirgi waqitlari ko`binese orkestr ha`m ansambllerde «Chang prima» g`ana qollanilip 
kiyatir (Chang pikalo, Chang tenor, Chang bas a`spablari tek konservatoriyada changshilar 
orkestrinde qollaniladi). 
Milliy muzika ma`deniyatin chang sazi menen O`zbekstanda ha`m bir qansha sirt ellerde 
u`git-nasiyatlaw u`lken a`hmiyetke iye. Respublikada ataqli chang sazi ustalari o`zbekstan xaliq 
artisti, Baxtiyor Aliev, O`zbekstanda xizmet ko`rsetken ko`rkem-o`ner g`ayratkeri Faxriddin 
Sodiqov, Polat Raximov, Axmad Odilov, Rustam Ne`matov, O`zbekstanda xizmet ko`rsetken 

---

artist Fozil Xarratov, I-ma`mleketlik jas atqariwshilar konkursinin` jen`impazi Fazilat 
Shukurova. 
1986-jili Baku qalasinda o`tkerilgen konkursta birinshi orindi iyelegen Uktam Ergashev, 
sazendeler Tilash Xojamberdiev, Toxir Sobirov, Abdusalom Mutalov, Temur Maxmudov, 
Ibroxim Xolbekov h.t.b. Sonday-aq olar radio tolqinlari ha`m televizor ekranlari arqali 
professional atqariwshiliq sheberligi menen elge tanildi. Sazendelerdin` bunday mazmunli ha`m 
jarqin atqariw pa`rwazlari O`zbekstan kompozitorlarin chang saz a`spabina original shig`armalar 
jaratiwg`a qiziqtirdi. 
Kompozitorlardan: I.T Admoni, S.Boboev, I.Xamroev, A.Otajanov, M.Tojiev, N Zokirov, 
M.Nasimov, T.Toshmatov, S.Varelas, T.Azimov, B.Gienko, T.Xasanov, S.Karim-Xoji, F. 
Sodiqov, X.Raximov, F. Alimov, Z.Mirolimov, N.G`iyosov, A.Odilov ha`m R.Tursunovlar 
siyaqli taniqli ha`m ataqli do`retiwshiler ha`m de jas kompozitorlardin` shig`armalari 
tin`lawshilar ta`repinen joqari bahalandi. Ma`mleketimizde bu`gingi ku`nde 300den ziyat balalar 
muzika mektepleri, 20g`a jaqin muzika ha`m ko`rkem-o`ner jurtlari, ma`deniy ag`artiw 
kolledjleri, sonday-aq pedagogika institutlarinin` muzika fakul`tetleri, M.Ashrafiy atindag`i 
Tashkent ma`mleketlik konservatoriyasi ha`m de A.Kadiriy atindag`i Tashkent ma`mleketlik 
ma`deniyat institutinda ta`lim alip atirg`an talantli jaslarimiz atqariwshiliq sheberligin ta`jiriybeli 
ham sheber ustazlardan u`yrenbekte.