|
dunsyano, di, Qazaq xalqinda qiyaq, dombra, Qirg`izda komuz Turkmenlerde duwtar,
Osetin xalqinda duadastanon yamasa dal-fandir, Ukrain xalqinda bandura yamasa kobza,
Amerika negrlerinde banjo, Dag`istanda kumuz, Bashqurtlarda «quray» Latishlarda
kuokle yamasa «diga», Xindler ha`m Iranlarda setora yamasa rebab, Inglizlarda rojok
yamasa virdjinel` Kavkaz ha`mde Turklerde saz, tar yamasa duduk Abxazlarda
apxertsa, Armeniyada blul, Gruzinlerde chonguri, chuniri yamasa changi Buryatlarda
bishkur, Udmurtlarda biz Vengerlerde ha`m Moldavanlarda tsimbala yamasa buchum,
Ispanlarda gitara, Nemislerde tsitra yamasa klavitsimbal Italyanlarda chembalo, mandolina
Mongollarda limba yamasa xuchir Afrikada marimba Komida sigudek Greklerde lira
shig`is xaliqlarinda ud O`zbeklerde nay, sato, karnay, qoshnay, surnay bolsa,
Qaraqalpaq xalqininda milliy saz a`sbaplari ayriqsha ra`n`-ba`ren`ligi menen ajiralip turadi
olar qobiz, alamoynaq duwtar, balaman, shin`qbiz h.t.b.
Xaliqlar muzika ma`deniyatinin` kem-kemnen rawajlanip bariwi menen birge xaliq
saz a`sbaplarida sapasin arttirip kelmekte. Olardin` ayrimlari o`zgertilip, talapqa juwap
beretug`in da`rejege keltirilgen bolsa, ayrimlari talapqa juwap bere almay sapasin joytadi
ha`m ornina jan`adan a`sbaplar payda boladi. Ha`zirgi simfoniyaliq ha`m duxovoy
orkestrlerdegi saz a`sbaplar internatsional saz a`sbaplar, al olardin` ko`pshiligi xaliq saz
a`sbaplarinin` qayta islenip bekkemleniwi na`tiyjesinde ju`zege kelgen. Ha`r bir xaliq
o`zinin` xaliq saz a`sbaplarinan tu`rli ansambl` ha`m orkestrler du`zgen.
Du`n`ya instrumental muzika ma`deniyatinin` rawajlaniwina ayriqsha u`les qosqan en` iri
kompozitor ha`m sazendelerden: V.Motsart, F.List, Bax, Betxoven, Chaykovskiy, Glinka,
Raxmaninov, N.Poganini, Budashkin, A.Nauayi, Ibn Sino, M.Farabi, Darvish Ali, A.Jamiy,
Paxlovan Muxammad, Abdulla Marvarid, Shanqay jiraw, Jiyemurat jiraw, Qiyas jiraw,
Aqimbet baqsi, Muwsa baqsi, Edenbay, Berdax, Hu`rliman, Japaq, A`met Tariyxov,
E.Qospolatov, K.Sen-Sans, J.Bize, A.Xachaturyan, V.Mey. Yu.Radjabiy, M.Ashrafi,
T.Jalilov, M.Mirzaev, F.Nazarov, A.Ismaylov, A.Sultanov, G.Demesinov, K.Abdullaev,
G`.Amaniyazov, N.Muxammeddinov. h.t.b.
Respublikamizda ko`rkem o`ner ha`m muzika ma`deniyatinin` ha`r ta`repleme
rawajlaniwi ushin barliq mu`mkinshiliklerdin` sha`rt sharayatlardin` jaratilip atirg`anlig`inin`
guwasimiz. A`sirise keyingi jillarda shig`arilg`an bir qansha pa`rman ha`m buyriqlar elimizde
muzika ta`limin, ma`deniyat ha`m ko`rkem o`ner oqiw orinlarinin` turmisin jaqsilaw
haqqindag`i /1996-jil 30-dekabr`./. Kadrlar tayarlawdin` milliy bag`darlamasi /1997- 29-
avgust./ ayqin misal bola aladi, qalaberse respublikamizda o`tkerilip atirg`an ha`r qiyli xaliq
araliq muzika festivallari, qosiqlar bayramlari, talantli jaslarimizdi qollap quwatlaw
maqsetinde prezident ta`repinen sho`lkemlestirilgen «NIXOL» «Sharq taronolari» usag`an
festivallar so`zimizge da`lil bola aladi.
Instrumenttaniw pa`ninin maqseti ha`m waziypasi - bul, muzika a`sbaplarinin` payda
boliwi, olardin` qurilisi, du`zilisi, sazlaniwi, dawis diapazonlari, qollaniliwi tuwrali talabalarg`a
ken`nen tu`sinik berip, xaliq sazlari orkestrlerinde, sazendeler ansambllerinde kollanilatug`in
muzika a`sbaplari, olardin` tu`rleri, toparlarg`a bo`liniwi, ha`r-bir muzika a`sbabinda atqariw
mu`mkinshiligi haqqinda talaba jaslarg`a tolik bilim beriwge ha`m u`yretiwge bag`darlang`an.
Instrumenttaniw» pa`ninin` Pedagogikaliq joqari oqiw orinlarinda Muzika bilim jurtlarinda (-
ko`rkem-o`ner kolledjlerinde) otiliwi student jaslarg`a milliy xaliq saz a`sbaplari, olardin tu`rleri,
sog`iliwi, saz a`sbabinin` du`zilisi, sazlaniwi, qollanilatug`in jerleri tuwrali ken` tu`rde teoriyaliq
ha`m a`meliy ko`nlikpeleri tiykarinda bilim beriwdi o`z aldina maqset etip qoyadi.
Pedagogikaliq instituttin` muzika bo`limin pitkergen jaslar uliwma bilim beretug`in
mekteplerde qosiq-muzika sabaqlarinan oqitadi, muzika mekteplerinde balalar orkestri basshilari
bolip isleytug`in bolg`anliqtan instrumenttaniw pa`ninin` a`hmiyeti u`lken, sonliqtanda ha`r-bir
saz a`sbabi xaqqinda jaqsi tu`sinikke iye bolg`ani maqsetke muwapiq boladi.
Milliy ma`deniyatimizdin`, qa`diriyatlarimizdin` rawajlaniwina ken`nen orin beriliwi,
ma`mleketimizde shig`ip atirg`an nizamlarda oqiw-ta`rbiya islerin standartlari da`rejesine
ko`teriw, jaslarda Milliy oyaniw, Watang`a muxabbat, g`a`rezsizlik ideyalarina sadiqliq
ruwxinda ta`rbiyalaw, oqitilip atirg`an ha`r-bir pa`nnin` tiykari bolip tabiliwi tiyis.
Talaba jaslarimizdin` milliy miyrasimizdi, muzika a`sbaplari kelip shig`iw tariyxi,
du`zilisi, sog`iliwi, sazlaniwi ha`m shertiw usillari menen ken`nen tanisiwi, biliwi olardin` bilim
da`rejesin ken`eyttiredi, olardin` o`z qa`niygeliklerin bekkem iyelewi ushin ha`r ta`repleme
ta`sirin tiygizedi.
Ha`mmege ma`lim, xalqimiz ju`da` qa`dimgi bay fol`klorga iye. Xalqimizdin`
o`tmish tariyxina aylang`an a`jayip da`stanlardi ertek ha`m qosiqlardi u`yreniw menen birge
ele izertlenbegen salt-da`stu`rler, jazip alinbag`an nama ha`m da`stanlardi tiklew arqali
bilimge, ilimge qumar jaslardi ta`rbiyalaw, bul ha`r bir ta`rbiyashinin` muqaddes
waziypasi ekenligin umitpawi tiyis.
Do'stlaringiz bilan baham: |
