Leksikografiya asoslari



Download 386,68 Kb.
bet9/16
Sana29.04.2022
Hajmi386,68 Kb.
#589913
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   16
Bog'liq
2 5397877999548765772

2.1. topshiriq. Lug‘atda ora-chora berilgan o‘zlashgan so‘zlarni qaysi tildan o’tganligini aniqlashga harakat qiling.
kemi -
acquc -
devār -
danismand-


2.2-topshiriq. Asardan qoraqush so‘ziga izoh berilgan o’rinni toping. “Devonu lug’otit turk”dan bu so’z qanday izohlanganligini toping.
qaraqus
Tezkor savol javoblar:
1. “Tarjimon” asari muallifini toping, asar qachon yozilgan?
2. Kitob qaysi tillardagi so’zlardan tuzilgan?
3. Lug’at tuzilishi qanday an’ana asosida tuzilgan?
4. Asar necha qismdan iborat?
5. Qismlarda qanday mavzularda so’zlar izohlangan?
2.3. RUSCHA-SARTCHA” VA “SARTCHA-RUSCHA” LUG’ATLAR
XIX asrning so’nggi choragigacha turkiy (o’zbek)-arab, turkiy (o’zbek)-fors, o’zbek-turk ikki tilliligiga asoslanib yoki aksincha tartibda tuzilgan tarjima lug’atlari mavjud bo’lgan bo’lsa,XIX asr oxiri va XX asrda ular qatoriga rus, ingliz, nemis, fransuz, ispan, hind, xitoy, yapon, koreys tillari ishtirokida tuzilgan ikki tilli lug’atlar ham qo’shildi. O’zbek lug’atchiligi tarixida yaratilgan yuqoridagi kabi ikki tilli lug’atlar ichida rus-o’zbek yoki o’zbek-rus ikki tilliligiga asoslanib yaratilgan tarjima lug’atlari ko’pchilikni tashkil etadi. Ularni shartli ravishda uch guruhga bo’lish mumkin:
1. Chor (podshox) Rossiyasi davrida tuzilgan ruscha- o’zbekcha, o’zbekcha -ruscha lug’atlar.
2.Sho’rolar davrida yaratilgan ruscha- o’zbekcha tarjima lug’atlari.
3.O’zbekiston mustaqilligi yillarida yaratilgan ruscha-o’zbekcha lug’atlar.
XIX asrning so’nggi choragi va XX asrning dastlabki yigirma yili mobaynida, ya’ni Turkiston chor Rossiyasi mustamlakasiga aylantirilgan yillarda turli sabab va ehtiyojlar, davr taqozosi bilan o’zbek-rus, rus-o’zbek ikki tilliligi asosida o’nlab ruscha-o’zbekcha va o’zbekcha-ruscha lug’atlar, so’zlashgichlar tuzilib nashr etildi (bu davrdagi lug’atlarda ko’pincha «o’zbek» so’zi o’rnida «sart» so’zi, «o’zbek tili» iborasi o’rnida «sart tili» iborasi ishlatilgan edi).
Havolada ko’rsatib o’tilgan lug’at va so’zlashgichlar, asosan, tuzuvchilarning mahalliy aholi bilan bevosita aloqasi jarayonida, jonli so’zlashuv va talaffuzga asoslanib tuzilgan va chor amaldorlarining o’z hokimiyatini, mustamlakachilik siyosatini yanada mustahkamlash, mahalliy aholini tobelikda saqlab turish kabi tor amaliyotchilik madsadlarini amalga oshirish uchun mo’ljallangan edi. Masalan, dastlabki ruscha-o’zbekcha so’zlashgichni yaratgan Z.Alekseyev o’z kitobi sarlavhasini quyidagicha belgilagan: «Turkiston o’lkasida yashovchi har qanday kishi (bu o’rinda - rus kishisi) uchun sartlar bilan muloqotda zarur bo’ladigan sart tili iboralari. Xo’jayinlar va boyvuchcha xonimlar, savdogarlar va zamindorlar uchun foydali qo’llanma». Mazkur lug’at va so’zlashgichlarning aksar hollarda chor ofitserlari, missionerlar tomonidan tuzilganligi ham fikrimizni ma’lum darajada tasdiqlaydi. Sho’ro davri rus-o’zbek lug’atchiligi katta davrni XX asrning 20-yillaridan to 90-yillarigacha bo’lgan davrni qamrab oladi. Bu yillar mobaynida turli maqsadlarni ko’zlagan kichik hajmli ruscha- o’zbekcha lug’atlar bilan birga, katta hajmli, fundamental xarakterdagi akademik ruscha-o’zbekcha lug’atlar ham yaratildi. Ayni shu nuqtai nazardan ushbu davr lug’atlarini shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin:
a)1920-1950 yillarichida yaratilgan ruscha-o’zbekcha tarjima lug’atlari; b) 1950-1990
yillar ichida yaratilgan ruscha-o’zbekcha tarjima lug’atlari. Ularning asosiylari havolada sanab o’tiladi.
Mustaqillik yillarida T. Alikulov hamda M. Abduraxmonovlarning bir necha qayta turli variantlarda nashr etilgan, ruscha-o’zbekcha lug’atlarini hisobga olmaganda, bu sohada biron-bir salmoqli lug’at yaratilgani yo’q. Shu munosabat bilan, mavjud talab va ehtiyojlarni hisobga olib, UzR FA Alisher Navoiy nomidagi Til va adabiyot institute hamda «O’zbekistan milliy ensiklopediyasi» davlat ilmiy nashriyoti 1983-1984 yillarda chop etilgan ikki jildli «Ruscha-o’zbekcha lug’at»ni qayta ishlab nashr etish bo’yicha hamkorlik olib bordilar. Nihoyat, 2013 yilda lug’at to’ldirilgan va tuzatilgan, sho’ro mafkurasidan «tozalangan» holda to’liq tahrir qilinib nashr etildi va bu sohadagi bo’shlik bir
qadar to’ldirildi. Yangidan nashr etish rejalashtirilgan ikki jildli lug’atning tahriri uchun mas’ul muharrir etib UzR Fanlar akademiyasi Alisher Navoiy nomidagi Til va adabiyot institutining
yetakchi ilmiy xodimi, filologiya fanlari nomzodi A. P. Madvaliev belgilandi.

Download 386,68 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish