Лекция кириш. Машғулот режаси

Назоратучунсаволлар:

1.Тўсиқли пардаларнинг қўлланилиш шароитларини тавсифлаб беринг.

2. Траншея-тирқишлиитўсиқлар иншоотларининг қуриш технологияси ва усулини тушунтириб беринг.
3. Қудуқ-тирқишли тўсиқларнинг моҳияти нимадан иборат?
4.инъекцион тўсиқларн қандай қурилади ва улар учун қандай материаллар қўлланилади?
5. Криоген тўсиқларни яратиш усуллари ва типларини тавсифлаб беринг?


Адабиётлар:

1.АбрамовС.К. ва б.Карьерларни сувдан ҳимоя қилиш. – М.: Недра, 1976. – 230 с.

2.АрсеньтевА.И. и др. Устойчивость бортов и осушение карьеров. – М.: Недра, 1982. – 165 с.
3.РогатинН.Н., Сенаторов Н.П. карьерларда фильтрацияга қарши пардалар. – М.: Недра, 1979. – 128 с.

14- ЛЕКЦИЯ
КОН БОСИМИ ВА УНИНГ ЕР ОСТИ ИШЛАРИДА ЧЎЗИЛИБ
КЕТГАН ҚАЗИШ ИШЛАРИДА НАМОЁН БЎЛИШИ.


Лаҳим контурига бевосита уланиб кетган жинсларнинг деформацион-мустаҳкамлик тавсифларига қараб, контурда деформациларнинг ҳар хил турлари жой эгаллашлари ёки уларнинг вайронасри жой эгаллаган бўлиши мумкин. Турли хил кон-геологик шароитларда жинсларнинг хусусиятларига қараб лаҳимларнинг деворларида, томида ва тупроғидаги деформацияланиш жараёнлари у ёки бошқа ўзига хос аломатларга эга бўлиб, кон босимининг намоён бўлишининг хар хил турларига таснифланади
Шнурлар мажмуасини портлатиш ёки лаҳим атрофидаги жинсларнинг механикавий вайронаси машиналари ишчи органларининг таъсири натижасида навбатдаги лаҳим участкаси ҳосил бўлгандан сўнг дарҳол деқормацияланади. Бундай деформацияланиш лаҳим атрофида, шу жумладан забор ортидаги бироз масофада худд и шу лаҳимнинг ўтилмаган участкаси атрофидаги анча катта доирасни қамраб олади.
Деформацияланишнинг юқори (товуз тезлигига яқинлашган) тезлиги натижасида, лаҳим забойи атрофидаги таранг деформациялар, мустаҳкамлагичлар қурилгунга қадар ривожланишга улгурали, бунинг натижасида эса кўпинча сезилмай қолиб кетади. Шу орқали, агар лаҳим участкалари ўта қаттиқ мустаҳкамлагич билан маҳкамланган бўлса, лаҳимнинг аввал ўтилган участкаларида, қўшимча, ҳатто уенчалик сезилмас бўлган таранг деформациялар сезиларли миқёсдаги вайроналарги келтириб чиқариши мумкин. Бундац қаттиқ доимий оғишларга йўл қўймаслик учун, забойдан уларнинг таранг деформациялар таъсиридан, шунингдек портлатиш ишлари олиб борилганда шикастланишлардан сақлаш мақсадида, агар лаҳим кавлаш бурғулаш-портлатиш усули бўйича амалга ошириладиган бўлса, забойдан бироз орқароқда қилиб қурилади.
Лаҳимлардаги жинсларнинг таранг деформацияланиши катта миқдордаги энергия ажратиб жинсларнинг кескин тарзда уваланувчан вайрон бўлиши билан кузатиб борилади. Бундай динамик ҳолатлар (кон зарбалари ва кутилмаган ташланмалар) қуйида батафсил кщриб чиқилади.
Кон босимининг жинсларнинг уваланиб вайрон бўлиши шаклида намоён бўлиши амалдаги кучланишлар сифатида ҳам, шунингдек жинсларнинг таранг деформацияланиш қобилияти билан ҳам белгиланади.
Агар амалдаги кучланиш маълум критик қийматдан ошмаса ёки жинслар сезиларли пластик деформацияларнинг намоён қилиш қобилиятига эга бўлса, таққослама тинч таранг девормацияланишидан сўнг яхлитлик узилмасдан (пластик оқим деб аталувчи), ҳамда узилиб пластик деформация, яъни вайрона ривожланса, унда жинсларнинг уваланиб вайрон бўлиши содир бўлмайди. Масалан, жинсларнинг отилиши фаол намоён бўлгандан сўнг, кучланишларнинг концентрацияси камаяди, ва узоқ вақт давомида (бир неча йилгача) секин деформацияланишга ва жинсларнинг вайрон бўлишига нисбатан секин жараён содир бўлади.




1-расм. Тайёрлаш лаҳимининг томида заколларнинг ҳосил бўлиши.

Мустаҳкам қоя жинсларида лаҳимлар атрофидаги амалдаги кучланишлар даражаси одатда, массив тузилган энг тузилмавий блокларни вайрон қилиш учун етарли эмас, бироқ лаҳимлар контурида табиий ёриқлар ёки бошқа тузилмавий турли хил жинсларнинг юзалари бўйлаб силжиш ёки узилиш шаклидаги жинсларнинг маҳаллий вайрон бўлиши содир бўлади. Бу кон босими энг оммавий типдаги – ағдармалар ва заколларнингнамоён бўлишининг бўлишига олиб келади (расм). Уларнинг сўнггилари, жинсларнинг алоҳида бўлаклари ҳали массив билан алоқасини тўлиқ йўқотмагандаги шароитлар билан тавсифланади, бироқ кичкинагина бўлса ҳам қўшимча таъсир остида лаҳимга қулаб тушиши мумкин.

Массивнинг контур олди соҳасидаги жинслар қовушқрқ хусусиятларга, қисман судралувчанликка эга бўлса, унда лаҳимларда кон босим намоён бўлишининг ўзига хос турлари – лаҳи млар деворининг (ёки уларнинг тупроқлари ва томнинг) яқинлашиши(конвергенция) ёки жинсларнинг шишиши кузатилади.
Пластик, қовушқоқ деформациялар ва вайроналар намоён бўладиган лаҳимлар атрофидаги жинслар массиви соҳаси нотарангдеформациялар деб аталадиган зонани ташкил этади. Нотаранг деформациялар зонасининг параметрлари лаҳимнинг ҳолатини тавсифлайди, улар мустаҳкамлагични танлаш ва ҳисоблаш учун бошланғич ҳисобланади, ва шунинг учун уларнинг таърифи одатда назарий вав тажрибавий тадқиқотларнинг якуний мақсади ҳисобланади.