Lekciya №15. Cifrlí qurílmalardí joybarlastĺRĺw joba

---

LEKCIYA № 15.CIFRLÍ QURÍLMALARDÍ JOYBARLASTĺRĺW 
 
Joba: 
1. Kod ózgertkishlerdi joybarlastırıw; 
2. Úzliksiz signal generatorın joybarlastırıw. 
Kod ózgertirgishlerdi joybarlastırıw. 
Cifrlı qurılmalarda maǵlıwmatlardı 
qayta islew cifrlardı kodlawdıń túrli usılları járdeminde, keń kólemli kod 
konvertorları járdeminde ámelge asırıladı. Basqa elementler bazasında apparat 
konvertorların (qálegen, kaskad, matrica) qurıwdıń kóplegen usılları bar. 
Interferenciya shárayatında informaciyanı uzatıw isenimliligin asırıwǵa 
júzege keletuǵın qátelerdi anıqlaw hám dúzetiw imkaniyatın beretuǵın kodlardan 
paydalanıw arqalı erisiledi. Baylanıs liniyaları arqalı maǵlıwmatlardı uzatıw ushın 
tuwrıdan-tuwrı ekilik kod cikllikke aylantırıladı, bunda eki qońsılas ekilik cifrlar 
tek bir bitte parıq etedi (15.1-súwret). 
15.1-súwret. Ekiliktencikllikke aylandırıwshı. 
Tolıq dekoderdiń dúzilisi hám belgileniwi 15.2, a hám b-súwrette 
kórsetilgen. Dekoderdiń dúzilisi HÁM logikalıq elementlerinen ibarat. 
15.2-súwret. Tolıq dekoderdiń dúzilisi (a) hám onıń belgileniwi (b). 
Bul konstrukciya menen dekoderda isletiletuǵın logikalıq elementler sezilerli 
muǵdardaǵı kiriwlerdi talap etedi (úlken kiriw birlestiriwshi faktor). Dekoderǵa 

---

nomer beriletuǵın registr elementleriniń úlken júk kóteriw qábiliyeti (shıǵıw 
tarmaqlanıw koefficiyenti 
N
) dekodlanatuǵın nomer sıyımlılıǵınıń sezilerli 
sheklewi bolıp tabıladı. LE tiń júk kóteriw qábiliyetine bolǵan talaplardı 
kemeytiwge basqıshlı dúziliske iye dekoderlardı qurıw arqalı erisiledi.Bunday 
jaǵdayda, 
n
kiriw ózgeriwshisi eki kishi toparǵa bólinedi hám dekodlaw eki 
dekoder (
N/2
) járdeminde ámelge asırıladı: 1. 
Elementlerdiń joqarı 
qadoqlash
tıǵızlıǵın támiyinleytuǵın turaqlı (
muntazam
) 
dúzilis sebepli matricalı dekoderlar keń qollanıladı, olar shınlıq kestesine muwapıq 
diodlar menen baylanısqan vertikal hám gorizontal shinalar kompleksi bolıp 
tabıladı (15.3-súwret). 
15.3-súwret. Matrica dekoderi. 
Rezistorlar hám diodlı giltlerge iye 
V
kernew deregi 
И
sáykes keletuǵın 
sxemanı payda etedi. 
у
к
shıǵıw shinasındaǵı joqarı potencial tek oǵan jalǵanǵan 
diodlar 
kiriw 
shinalarında bir signal menen jabılǵanda júz beredi. 
Integraciyalasqan texnologiyada tranzistorlar tosınarlı sxemalar elementleri 
sıpatında isletiledi. 
Strukturalıq túrde tamamlanǵan
ИМС
dekoderları esaplaw qurılmalarınıń bir 
bólegi sıpatında islewin basqarıw ushın járdemshi túyinlerdi óz ishine aladı: 
kiriwlerdi qosıw 
(Enable) 
hám sinxronlastırıw, kiriw kodların ózgertiw ushın 
elementler, parafaza kiriw signalların jaratıw hám basqalar. 
Keri dekodlaw operaciyası kodlawshı (koder) tárepinen ámelge asırıladı, 
onda kiriwlerden birine bir signal qollanılǵanda, shıǵıwda kerekli ekilik kod 
(mısalı, cikllik) jaratıladı. Strukturalıq diagramma 15.4, a-súwrette kórsetilgen.
Keń qollanılatuǵın matricali kod konvertorlarında dekoder hám kodlawshı 
elementlerdiń matricalarǵa 
muntazam
birikpesi formasında ámelge asırıladı. 
Matricalı kodlawshınıń dúzilisi YAKI elementleriniń diodlı matricası tiykarında 
ámelge asırılıwı múmkin (15.4,b-súwret). Eger diod jalǵanǵan dekoderdiń keminde 
bir shıǵıw shinası bir signalǵa sáykes keletuǵın joqarı kernew dárejesine iye bolsa, 
shıǵıwda joqarı potencial payda boladı. 

---

15.4-súwret. Tolıq koderdiń dúzilisi (a) hám onıń belgileniwi (b). 
Sanaat kóp sanlı koderlar, dekoderlar hám kod konvertorların islep 
shıǵaradı, mısalı, strobingli 4×16 dekoder (K555 IDZ), 7×5 LED matricasın 
basqarıw ushın kod konvertorı (K155 ID8), teriw indikatorın basqarıw ushın kod 
konvertorı (K155 ID15) hám basqalar.