Лекция 1 Мактабгача ёшдаги болаларни қўшиқ айтишга ўгатиш

Катта гуруҳда куйлашга ўргатиш методлари
Товуш ҳосил қилиш устида ишлаганда зўриқмасдан куйлашга эътиборини қаратади, аммо овоз жаранглаш турли-туман бўлишини, яъни табиий, жарангдор, чаққон, енгил, майин куйлашга эришиш керак.
Қўшиқчиликда дикция ва қўшиқчиликни ривожлантириб ўз-ўзини эшитишга овоз кучини бошқаришга, сўзларни аниқ талаффуз этишга ўргатиш.
Мусиқа раҳбари доим болаларнинг соф куйлашига эътибор бериши керак. Куйлашнинг сифати куйлаш ҳолатига боғлиқдир.
Ифодали куйлашга эришишда динамик туслар, ансамбль малакалари тўғри бажарилиши муҳимдир.
Методик усуллар:
1. Акс-садо усули.
2. Қиёслаш-таққослаш методларидан фойдаланилади.
Мактабга тайёрлов гуруҳларида куйлашга ўргатиш
методлари
Мактабга тайёрлов гуруҳида мусиқий-эстетик масалалар алоҳида аҳамият касб этиди. 6-7 ёшли болаларда куйлашга эҳтиёж кучаяди. Мактабга болаларни пухта эгаллаган билим ва малакалар билан юборилади.
Мактабга тайёрлов гуруҳи болаларидан қуйидагилар талаб этилади:
1. Қўшиқни ифодали ижро этиши: жарангдор, куйчан, енгил овоз билан куйлаш; кўкрак ва елкани кўтармасдан нафас олиш; жумлани бошида олинган нафасни жумланинг охиригача тежаб сарфлаш; артеқўляция малакалари, сўзларни (унли ва ундош ҳарфларни) аниқ ва бурро талаффуз қилиш.
2. Қўшиқни бирга бошлаб бирга тугатиши (темпни тезлаштирмасдан ёки секинлаштирмасдан); ритм ва темпни аниқ ҳис қилиши; куйни соф интонация қилиши, ёнидаги дўстини камчилигини айта олиши; таниш бўлган қўшиқни асбоб жўрлигида ёки жўрсиз ижро эта олиш; куйнинг юқорига ва пастга ҳаракатланиши, узун ва қисқа товушларни аниқлай олиши; ноталар номларини билиши; юқори ноталар нота йўлининг юқорисида, паст ноталар эса пастига ёзилишини билиши керак.
3. Жамоа ва якка куйлай олиши. Бунда қоматини тик тутиб, эга бўлган қўшиқчилик малакаларини кўрсата олиши.
4. Қўшиқчилик диапазонини ривожлантириши (до (до#) 1-ре2).
Қўшиқчилик малакалари
1. Товуш ҳосил қилиш устида ишлаш (енгил, юқори, жарангдор, куйчан). Мусиқа раҳбари қўшиқ ўргатиш жараёнида ўзи ёки яхши куйлайдиган бола мисолида кўрсатади.
2. Унли товушлар (а, о, у, э, и)ни тўғри талаффуз қилиш. Бунда мусиқа раҳбари куйлашдан олдин овоз созлаш машқларида (ля-ле-ли бўғинлари) қўллаши мақсадга мувофиқдир.
3. Қўшиқчилик нафаси устида ишлаш.
4. Дикция ривожи. Бола матнни мазмунини тушунган ҳолда тўғри куйлаши керак.
5. Интонация (строй) нинг софлиги ва тўғрилигига эришиш.
Методик усуллар:
1. Қўшиқ куйлашдан олдин овоз созлаш.
2. Қўшиқни юқори ва паст тоналликларда транспортда куйлаш.
3. Куйни эшитиш қобилиятини ривожлантириш.
4. Куйни қўл ҳарактида кўрсатиш (дирижёрлик элементлари).
Мусиқий асар таҳлилига намуна: «Янги йил арчаси» М.Абдушукурова шеъри А. Берлин мусиқаси Асар мактабга тайёрлов ёш болаларга мўлжалланган. Бу қўшиқнинг мураккаб жойлари кўп бўлиб, болаларда куйлаш фаолиятини такомиллаштиради. Қўшиқ диапазони ми 1 - до 2.
Бу қўшиқда қишнинг зийнати, қуёнча, тулкича, қорбобо ва бошқа меҳмонларни кутаётганлари ҳақида, умуман олганда, болаларнинг ҳаётида янги йил хотиралари учмас из қолдиради. Унинг ёрқинлиги, болалар эртак қаҳрамонлари билан ҳамнафасликда бўлганлиги болаларни ўзига жалб этади. Қўшиқ қийинчиликлари ва уларни бартараф этиш йўллари:
1. Қўшиқда сакрама ҳаракатлар кўп. Булар болалар куйлаши учун мураккабдир. Шунинг учун соф куйлашга алоҳида эътибор қаратиш керак.
2. Қўшиқда пунктир ритмларидан ҳам кенг фойланилган ва уларни аниқ талаффуз этиш керак.
3. Лигали ноталар. Бундай ноталар асосан жумлалар охирида учрайди ва буни тўғри ва соф куйлашга эришиш керак.

1⁵ Ушинский К.Д. Сбор, соч. —М.: Л., 1948