Lekciya №1-2

Analitikaliq ximiya usillari:

1. 
   Ximiyaliq
   
2. 
   Fizikaliq
   
3. 
   Fizik – ximiyaliq analiz usillari kiredi.
   

Ximiyaliq usil. Sipat analizniń bul metodinda aniqlanip atirġan element yaki iondi ol yaki bul qásiyetlerge iye bolġan birikpega aylandiriladi, hám sol qásiyetlar tiykarinda sol birikpe payda bolġanin biliw múmkin. Bunda payda bolatuġin ximiyaliq ózgeriske analitikaliq reaktsiya, sol reaktsiyani payda etiwshi zatti bolsa reagent dep ataydi. Misal:
AgNO₃ + HCl = AgCl + HNO₃
(ximiyaliq ózgeriw yaki analitikaliq reaktsiya) HCl – reagent
Ximiyaliq usildiń ózine tán ayirim kemshilikleri bar. Yaġniy, birinshiden, bul usildiń «sezgirligi» kem. Buni ximiyaliq analiz usili menen ámelge asirip bolmaydi. Ekinshiden, ximiyaliq usilda qisqa waqit ishinde analiz qilip bolmaydi. Zavodlarda islep shiġariw protsessin basqariw ushin analiz nátiyjesin júdá tez biliw zárúr. Bul jaġdayda ximiyaliq usildan paydalaniw talapqa juwap bermeydi. Soniń ushin házir fizik hám fizik-ximiyaliq usillar tez rawajlanbaqta.
Fizikaliq usil. Fizikaliq usil – quramniń funktsiyasi bolġan sistema parametrleriniń birin ólshewge tiykarlanġan, yaġniy zatqa qanday da bir usilda tásir kórsetip, onda bolatuġin fizik ózgerislerdi ólshewge tiykarlanadi. Spektral analizde kóbinese nur shiġariw spektrleri úyreniledi. Buniń ushin zat gorelka jalinina kiritiledi. Hár bir elementtiń nur shiġariw spektri ózine tán. Spektrdegi siziqlar xarakterine qarap úlgide ol yaki bul elementtiń bar yoqliġi haqqinda juwmaq shiġariladi. Spektr siziqlariniń intensivligine qarap bolsa ol yaki bul elementtiń muġdari aniqlanadi. Spektral analiz biraz sezgir (10^-6 – 10^-8 g) elementti aniqlaw múmkin). Bunnan tisqari analizdi ótkeriw júdá kem waqit aladi.
Fizik-ximiyaliq usil. Ximiyaliq reaktsiyalar paytinda bolatuġin fizikaliq qubilislardi ólshewge tiykarlanadi.
Bul usillar: a) Optikaliq
b) Elektroximiyaliq
v) Xromatografiyaliq bolip ajiraladi
Optikaliq usil eritpe reńiniń oniń kontsentratsiyasi menen baylanisli boliwina tiykarlanadi (aniqraġi eritpe reńiniń, reń payda qiliwshi zat kontsentratsiyasi menen baylanisliliġina).
Xromatografiyaliq usilda tekserilip atirġan eritpe isine poroshok adsorbent (máselen, silikagel) salinġan shiyshe kolonka arqali ótkeziledi. Túrli zatlardiń adsorbtsiyalaniw qábilyeti túrlishe bolġanliġi ushin, olar kolonkada bir-birinen ajiraladi. Eger ajiralġan ionlar reńli bolsa olar kolonkada bólek-bólek ajiralip turadi. Reńi bolmasa, kolonkani sol ionlar (yaki ion) menen reń payda qilatuġin zat eritpesi menen juwiladi. Fizikaliq, fizik-ximiyaliq usillar menen keńirek muġdar analizin kórip shiqqanimizda tanisamiz.
Analitikaliq reaktsiyalardi ótkeriwde qansha muġdar zat penen isleniwinw qarap sipat analizin:

1. 
   Makro
   
2. 
   Yarimmikro
   
3. 
   Mikro
   
4. 
   Ultramikro usillarġa ajiratiw múmkin.