Лекции 1 мавзу. Фаннинг предметига кириш. Замонавий халқаро ташкилотлар тизимини шакллантириш. Уларнинг таснифи. Халқаро ташкилотлар ҳуқуқи

Халқаро ноҳукумат ташкилотлар – халқаро ҳукуматлараро шартнома асосида таъсис этилмаган, турли мамлакатларнинг жисмоний ва юридик шахслари томонидан тузиладиган ҳамда давлат ички ҳуқуқига мувофиқ равишда бир ёки бир неча давлат ҳудудида юридик шахс сифатида рўйхатга олинадиган тузилма.

Халқаро ноҳукумат ташкилотлар камида бир давлат томонидан тан олиниши ва энг камида икки давлат ҳудудида ўз фаолиятини олиб бориши зарур¹⁵. Мазкур ташкилотлар таъсис ҳужжати асосида ташкил этилади ҳамда ҳозирги замон халқаро муносабатларининг деярли барча жиҳатларида фаол иштирок этмоқда. Айрим соҳаларда эса улар ҳатто етакчи бўлиб ҳисобланади, масалан, Халқаро Қизил Ҳоч Қўмитаси. Халқаро ноҳукумат ташкилотларнинг халқаро ҳукуматлараро ташкилотлар билан ўзаро фарқлар уларнинг зарурий белгиларида намоён бўлади¹⁶.

Мазкур белгилар халқаро ташкилотларни нафақат халқаро ҳуқуқ субъектларидан, балки халқаро ҳуқуқ субъекти сифатида эътироф этилмайдиган халқаро ноҳукумат ташкилотлардан ҳам фарқлаш имконини беради.

1. Шартномага асосланганлик. Қоидага кўра халқаро ташкилотлар халқаро шартномалар асосида (конвенция, келишув,трактат,протокол ва ҳ.к) ташкил этилади.Халқаро ташкилотнинг одатда кўп томонлама таъсис акти халқаро ташкилотнинг Устави ҳисобланади. Мазкур ҳужжат ташкилотнинг ҳуқуқий мақоми, ташкилий тузилиши, аъзолар билан ўзаро муносабатларини тартибга солади, бошқача қилиб айтганда, халқаро ташкилотнинг халқаро ҳуқуқ субъекти сифатдаги ваколатлари доирасини белгилаб беради. Мана шунинг учун ҳам халқаро ҳукуматлараро ташкилотлар чекланган ваколатли халқаро ҳуқуқ субъекти сифатида эътироф этилади.
Аксарият халқаро ҳукуматлараро ташкилотлар давлатлар ўртасида имзоланадиган таъсис шартномаси асосида ташкил этилади. Бироқ, халқаро ташкилотларнинг уставида назарда тутилган ваколатларга биноан, халқаро ташкилотлар муайян халқаро ташкилотнинг органи томонидан ҳам ташкил этилиши мумкин.

БМТнинг Саноат тараққиёти ташкилоти (ЮНИДО) 1966 йил 17 ноябрда БМТ Бош Ассамблеясининг резолюцияси (қаранг: Бош Ассамблеянинг БМТ Саноат тараққиёти ташкилотини ташкил этиш тўғрисидаги A/RES/2152(XXI) резолюцияси) билан ташкил этилган. Резолюцияга кўра, ЮНИДО Бош Ассамблеянинг органи сифатида ташкил этилган бўлсада, БМТнинг автоном ташкилоти сифатида фаолият кўрсатади.

БМТ тизимидаги халқаро ташкилотларни мана шундай тартибда ташкил этиш БМТ Уставининг 22-моддасидаги ёрдамчи органлар тузиш ҳақидаги қоидага асосан амалга оширилади.