Ўлчаш хатоликлари

Статик хатоликлар - вақт мобайнида катталикнинг ўзгаришига боғлиқ бўлмаган хатоликлар. Ўлчаш воситаларининг статик хатолиги шу восита билан ўзгармас катталикни ўлчашда ҳосил бўлади. Агар ўлчаш воситасининг паспортида статик шароитлардаги ўлчашнинг чегаравий хатоликлари кўрсатилган бўлса, у ҳолда бу маълумотлар динамик шароитлардаги аниқликни тавсифлашга нисбатан тадбиқ этила олмайди.

Динамик хатоликлар - ўлчанаётган катталикнинг вақт мобайнида ўзгаришига боғлиқ бўлган хатоликлар саналади. Динамик хатоликларнинг вужудга келиши ўлчаш воситаларининг ўлчаш занжиридаги таркибий элементларнинг инерцияси туфайли деб изоҳланади. Бунда ўлчаш занжиридаги ўзгаришлар оний тарзда эмас, балки муайян вақт давомида амалга оширилиши асосий сабаб бўлади.

3. 
   Келиб чиқиши сабаби (шароити) га қараб:
   

• 
  асосий;
  
• 
  қўшимча хатоликларга бўлинади.
  

Нормал (градуировка) шароитда ишлатиладиган асбобларда ҳосил бўладиган хатолик асосий хатолик дейилади. Нормал шароит деганда ҳарорат 20С5С, ҳаво намлиги 65 %15 %, атмосфера босими (750 30) мм.сим.уст., таъминлаш кучланиши номиналидан 2% га ўзгариши мумкин ва бошқалар.
Агар асбоб шу шароитдан фарқли бўлган ташқи шароитда ишлатилса, ҳосил бўладиган хатолик қўшимча хатолик дейилади.
IV. Моҳияти, тавсифлари ва бартараф этиш имкониятларига кўра:

• 
  Мунтазам хатоликлар;
  
• 
  Тасодифий хатоликлар;
  
• 
  Қўпол хатоликлар ёки янглишув хатоликларга бўлинади.
  

Мунтазам хатолик деб умумий хатоликнинг такрорий ўлчашлар мобайнида муайян қонуният асосида ҳосил бўладиган, сақланадиган ёки ўзгарадиган ташкил этувчисига айтилади.
Умумий хатоликни қуйидагича тасвирлашимиз мумкин:

Бунда:
_м – мунтазам хатолик

_т – тасодифий хатолик
_қ – қўпол хатолик

Мунтазам хатоликларнинг келиб чиқиш сабаблари турли туман бўлиб, таҳлил ва текширув асосида уларни аниқлаш ва қисман ёки буткул бартараф этиш мумкин бўлади. Мунтазам хатоликларнинг асосий гуруҳлари қуйидагилар ҳисобланади:

• 
  Услубий хатоликлар;
  
• 
  Асбобий (қурилмавий) хатоликлар;
  
• 
  Субъектив хатоликлар.
  

Ўлчаш усулининг назарий жиҳатдан аниқ асосланмаганлиги натижасида услубий хатолик келиб чиқади.
Ўлчаш воситаларининг конструктив камчиликлари туфайли келиб чиқадиган хатолик асбобий хатолик деб аталади. Масалан: асбоб шкаласининг нотўғри градуировкаланиши (даражаланиши), қўзғалувчан қисмнинг нотўғри маҳкамланиши ва ҳоказолар.
Субъектив хатолик - кузатувчининг айби билан келиб чиқадиган хатоликдир.
Умумий хатоликнинг иккинчи ташкил этувчиси - тасодифий хатолик бўлиб, бир хил шароитда, бир катталикни такрор ўлчашларда тасодифан ўзгарувчан хатоликдир.
Ўлчаш жараёнида қўпол (ўткинчи) хатолик ёки янглишув хатолик ҳам ҳосил бўлиши мумкин-ки, бу хатолик ҳам тасодифий катталикнинг бир туркуми ҳисобланади.
Қўпол хатолик асосан оператор (кузатувчи)нинг хатоси билан ёки унинг асбоб кўрсатишини нотўғри кузатиб ёзиб олишидан, ҳамда ўлчашни ўтказиш шароитини кескин ўзгаришидан келиб чиқади.
Қўпол хатоликни кўпинча ўлчаш натижаларини қайта ишлашда ҳисобга олинмайди.