Lazerlar va ularning amaliyjtdagi o'rni. Sh Sodiqova pdf pdf

4.10
 -rasm.
Lazer nurining suvli nay orqali harakatlanib chiqishi 
yorugMikning toMa ichki qaytish qonuni asosida ro‘y berganining 
dalolatidir.
6 - namoyish tajriba.
 Shisha sterjenda yorugMikning toMa
ichki qaytish qonunini namoyish qilish
Maqsad:
YorugMikning ikki muhit chegarasida toMa ichki 
qaytish qonunini namoyish qilish.
Kerakli jihozlar:
Lazer, nur tola, ekran.
Tajribani bajarish tartibi:
Lazer nuri 4.11-rasmda ko‘rsatilganidek nur tolaga yo'nal- 
tiriladi.
4.11-rasm.
163

---

Bunda lazer nurini nur tola bo‘ylab murakkab harakatini 
kuzatishimiz mumkin (4.12 - rasm).
4.12-rasm.
Shishaning ikkinchi tomonidan chiqqan lazer nurini kuzatish 
uchun ekran o‘matiladi. Nurtolani yarim doira qilib lazer nurini 
yo‘naltirsak, u aylana bo‘ylab harakatlanib ekranga tushadi. Bu 
tajribada shuni aytish mumkinki, ma’lum chegaraviy burchakda 
lazer nuri nurtolada to‘la ichki qaytib ekranga tushadi. Agar uni 
yo‘liga 4.13 - rasmda ko‘rsatilganidek, 
A
harfini joylashtirsak, 
numi chiqishida axborotni 
(A)
uzatganini ko‘ramiz.
0
4.13-rasm.
164

---

4.2. Yorugiik interferensyasiga tegishli namoyish tajribalar
Tabiatdagi yorugiik hodisalarini kuzatganda interferensiya 
manzarasining hosil boiishi bu hodisaning to iq in tabiatli 
ekanligini ko‘ramiz. Fransuz fizigi O.Frenel yorugiik dastalari 
bilan bir qator tajribalami o ‘tkazdi. Bu tajribalarda yorugiikning 
interferensiyasi, difraksiyasi va qutblanish hodisalarini kuzatdi. Bu 
hodisalami faqat to iq in nazariyasi yordamida to ia -to ‘kis 
tushuntirish mumkin. Frenelning yorugiik nurlarining toiq in
tabiatli ekanligini 
aniqlash
imkonini bergan ishlari hozirgi 
kungacha ham to iq in optikasining asosi hisoblanadi. Frenel 
yorugiik nurida sodir boiayotgan tebranishlar ko‘ndalang 
boiishini aniq tajribalar yordamida isbot qildi. Bu o‘sha vaqtdagi 
suyuqlik yoki gaz singari har qanday muhitdan o‘tuvchi 
mexanikaviy efir haqidagi tasawurlarga zid edi, chunki yorugiik 
toiqinlari 
tarqaladigan 
bunday 
muhitda 
faqat 
bo‘yiama 
toiqinlargina sodir boiadi. Keyinchalik bu ziddiyatni Maksvell 
qisman bartaraf etdi. U yorugiik nurida mexanikaviy tebranishlar 
emas, balki 
YE
va Я vektorlarning elektromagnit tebranishlari sodir 
boiishini ko‘rsatdi. Y orugiikning interferensiyasi, difraksiyasi va 
qutblanishi hodisalarini hozirgi zamon yorugiik manbai - lazer 
yordamida mukammalroq ko‘rib chiqamiz.