Lazerlar va ularning amaliyjtdagi o'rni. Sh Sodiqova pdf pdf

4.1-rasm.
Tajribani davom ettirib suvli idishning bir torroniga 
konsentratsiyasi katta boMgan tuzni suvdagi eritmasini vcronka 
yordamida quyamiz. Bu vaqtda to ‘g ‘ri chiziq bo‘ylab tarqalajotgan 
lazer nuri optik zichligi o ‘zgargan joydan boshlab egrilanib harakat 
qiladi (4.2-rasm). Bundan ko‘rinadiki, bir jinsli boMmagan mihitda 
lazer nurini muhitning optik zichligiga bogMiq ravishda :o‘g ‘ri 
chiziqli tarqalishidan chetlashishi kuzatiladi.
156

---

.sav
4.2 - rasm.
Lazer nurini bir jinsli havoda to‘g ‘ri chiziq bo ‘y!ab 
tarqalishini kuzatish uchun lazer nuri yo‘liga tutun zarrachalarini 
yo ‘naltirsak, lazer nurini to ‘g ‘ri chiziq b o ‘ylab yo‘nalishini 
k o ‘rishimiz mumkin.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, yorugMik nuri bir jinsli 
muhitda to ‘g ‘ri chiziq bo‘yIab tarqaladi, aksincha, bir jinsli 
boMmagan m uhitda esa yorugMikni egrilanishini kuzatamiz.
2-namoyish tajriba.
Y o ru g ‘Iikni qay tish i v a sinish q o n u n larin i
nam oyish qilish
Maqsad:
Y orug‘likni qaytish va sinishini namoyish qilish.
Qisqacha nazariyasi:
a) Q aytish qonuni. Kuzatishlami 
ko‘rsatishicha yorugMik qaytganda doimo qaytish qonuni bajari- 
ladi: tushuvchi nur, qaytgan nur va ikki muhitning boMinish 
chegarasida numing tushish nuqtasidan o ‘tkazilgan perpendikular 
bir tekislikda yotadi.y -q a y tis h burchagi, a - tushish burchagiga 
teng (4.3-rasm), y a’ni a = у .
4.3-rasm
157

---

Bu qonun istagan tabiatdagi toMqinlaming qaytish qonunlari 
bilan mos tushadi va Gyuygens tamoyilining natijasi sifatida hosil 
qilinish mumkin. 
Qaytish qonuni yorugMikni korpuskular 
nazariyasi bilan ham tushuntirilishi mumkin.
b) YorugMikni sin ish i. YorugMik bir muhitdan ikkinchi 
muhitga o ‘tganda yorugMik sinadi. YorugMikni sinish qonuni 
eksperimental aniqlangan: unda tushuvchi nur, singan nur va ikki 
muhit chegarasiga numing tushish nuqtasidan o ‘tkazilgan 
perpendikular bir tekislikda yotadi. Tushish burchagi sinusming 
sinish burchagi sinusiga nisbati berilgan ikki muhit uchun 
o ‘zgarmas kattalikdir. Tushish burchagini - a , sinish burchagini -
p bilan belgilaymiz (4.4 - rasm).
U holda yorugMikning sinish qonuni quyidagicha ifodalanadi: 
sina
/ 
sinfi=n
. Bunda 
n
berilgan ikkala muhit uchun 
o ‘zgarmas kattalik boMib, ikkinchi muhitning birinchi muhitga 
nisbatan 
nisbiy sindirish ко ‘rsatkichi
deyiladi.
Kerakli jihozlar:
a) lazer o ‘matilgan optik disk, ko‘zgu. 
b) lazer o ‘rnatilgan optik disk, ikki tomoni parallel, qalinligi
1 sm
atrofida boMgan shisha plastinka.
158

---

Tajribani bajarish tartibi:
a) 
Buning uchun 
optik disk
deb ataluvchi maxsus asbobdan 
foydalanamiz. Bu oq doiradan iborat boMib, uning aylanasi bo‘ylab 
bo‘linmalar belgilangan. Diskning chetida surilma yoritgich - lazer 
o ‘matilgan, 
u 
yorugMik 
kira 
olmaydigan 
gMlOf 
ichiga 
joylashtirilgan. GMIofdagi kichik teshik orqali lazer nuri diskning 
markazida mahkamlangan jism ga tushadi. Bunda biz tushgan va 
qaytgan nurlami ko‘ramiz. Tushayotgan lazer nurini burchagini 
o ‘zgartirib tajribani takrorlaymiz. U nda hamma hoi uchun tushish 
burchagi qaytish burchagiga teng ekanligini kuzatamiz (4.5-rasm).