Lazerlar va ularning amaliyjtdagi o'rni. Sh Sodiqova pdf pdf

LG
" - t ? . 
'X
■
2 7 0
• :
0
. 
-
'
/
Ш
9
Ц
ГГ "
ЧЬ
О
V
90
т
4
i '
- 
- A J
■>
4.5 -rasm .
4.6
- roswt
b) 
lazer nurini optik disk markaziga qo‘yilgan shisha 
plastinkaga tushiramiz. Bunda biz yorugMikning ikki muhit 
chegarasida sinishini ko ‘rishimiz mumkin. Lazer nurini tushish 
burchagini o ‘zgartirib tajribani davom cttiramiz. Unda tushish 
burchagiga qarab singan nur burchagi ham sinish qonuniga asosan 
O'zgarishini kuzatishimiz mumkin (
4
.
6
-rasm).
Bu tajribalardan shunday xulosaga kelishimiz mumkinki, 
MNgMikni qaytish va sinish qonunlarini tajribada o ‘z isbotini 
n ^ p n ltg in i guvohi boMamiz.
159

---

3-namoyhh tajriba.
YorugMikni to ‘la ichki qaytishini namoyish
qilish
Maqsad:
YorugMikning ikki muhit chegarasida toMa ichki 
qaytish qonunini namoyish qilish.
Qisqacha nazariyasi:
YorugMik nurining shisha, suv va shu 
singari muhitlardan havoga o ‘tishida ayrim qonuniyatlami 
kuzatishimiz mumkin. A gar num ing suv bilan havo chegarasiga 
tushish burchagi 
a
ni kattalashtirsak, unda biz singan numing 
borgan sari suv betiga yaqin kelishini shu bilan birga borgan sari 
xiralashini, qaytgan numi esa borgan sari ravshanlanishini 
ko‘ramiz. Tushish burchagi m a’lum bir darajaga yetganida singan 
nur suv beti b o ‘ylab ketadi va ju d a zaiflashadi, qaytgan nur esa 
tushgan nurdek ravshan boMib qoladi (4.7-rasm). Bu holga mos 
kelgan tushish burchagini chegara burchak deyiladi. Tushish 
burchak yana kattalashganida singan nur boMmaydi, faqat qaytgan 
nurgina ko‘rinadi. Chegaraviy burchakni tajribada topish yoki agar 
moddaning sindirish koeffitsiyenti ma lum boMsa, hisoblash 
mumkin. Y a’ni 
sin a
/
sin [1
= 
m /n i
, 
m
< 
ni
. N ur chegaraviy 
burchakka teng boMgan burchak hosil qilib tushsin.
4.7- rasm.
Bu burchakni ew bilan belgilaylik. Bu holda sinish burchagi 
P
= 
9(fi
boMib, sindirish ko‘rsatkichi 
1/ n ,
y a’ni: 
sni ao /sin90°
= 
1/ n
yoki 
sin ao - 1/ n.
Bu formula sindirish ko‘rsatkichi katta
160

---

boMgan 
moddalarning 
chegara burchagi kichik b o ‘lishini 
ko‘rsatadi. Suvning chegara burchagi 
48°,
shishaniki 
42°
ga teng.
Kerakli jihozlar:
Lazer - LG- 75, ko‘zgu, suvli idish, shtativ.
Tajribani bajarish tartibi:
YorugMikning to‘la ichki qaytish qonunini namoyish qilishda 
quyidagi qurilma yigMladi (4.8- rasm). U nda yorugMik 
manbai 
sifatida lazerdan foydalaniladi. Lazer nuri ko‘zguga yo‘naltiriladi. 
Ko‘zgudan qaytgan nur suvli idish kyuvetaga yo‘naltiriladi. 
Ko‘zguni shunday holatini tanlab olinadiki, unda lazer nuri 
suyuqlik sirtidan pastga qaytadi.
4.8-rasm.
Bu hodisa yorugMikning toMa ichki qaytishini namoyon 
boMshini tasdiqlaydi.
4-tamoyish tajriba.
YorugMikning suv oqim ida toMa