Landshaft dizayni va interyer

ORDERNING BA’ZI XUSUSIYATLARI 
Orderga tektonik nuqtai nazardan qarasak, ifodalanishi va badiiyjihatdan order 
dunyo 
me`morchiliginingeng 
yorqin 
yutuqlaridan 
biridir. 
Order 
antik 
me`morchiligining eng asosiy elementlaridan biri bо‘lgan. Uyg‘onish davridan 
boshlab to XX asrgacha Yevropa me`morchiligining rivoji orderda о‘z aksini topgan. 
Toshdan qurilgan turuvchi tо‘sin sistemasi fikrini kirita turib, order о‘zida butun 
me’moriy mantiqni mujassam etgan. Order binoning masshtabda kо‘rinishini 
kо‘rsatgan va bino kompozitsiyasida qatnasha turib, unga kо‘rkamlik baxsh etgan.
Orderdagi turuvchi tо‘sin sistemasisiz konstruktiv borliq estetikasini mutlaq 
kо‘z oldiga keltirib bо‘lmaydi. Order pozitsion qо‘llanilish doirasi juda kengdir. 
Konstruktivelement vazifasini bajargan va binoning me`moriy shaklini boyitgan. Bu 
xususiyatlar nimaga order asrlar mobaynida qо‘llanilishini kо‘rsatadi. 
Order haqida gapirsak, odatda binoning alohida elementlari, ularning 
proportsional munosabatlari odatda order tuzilmasiga qarab moslanar edi, bu order 
bino kompozitsiyasida qatnashmasa ham sodir bо‘lar edi. Bundan kelib chiqgan 
holda karniz о‘lchamlari klassik me`morchilikda order balandligini butunlaycha olib 
qaralganday kо‘rilar edi. Agarda binoning absolyut о‘lchamlari juda yirik bо‘lsa, 
karniz tepa yarusda qavatma –qavat joylashgan order joylashuviga qarab qо‘yilar edi. 
Amaliyotda orderlar faqatgina kanonik shakl bо‘yicha qо‘llanmas edi. Barcha 
me`moriyqurilmalarda orderlar о‘ziga xos kо‘rinishga ega bо‘lganlar. 
Bu bilan bir qatorda orderning tashqi kо‘rinish xususiyatlari hisobga olinar edi. 
Kichik orderda antablement yiriklashadi, interkolumniyalar kengayadi, fust 
tо‘lishadi, profillar soddalashadi, abak kengayadi va korinf kapitelining valyutasi 
ham yiriklashadi. Umuman olganda order qismlarga bо‘linib ketadi. Odatda friz va 
arxitrav birlashuv usulidan foydalanadi. 

---

38 
Bunday orderning tashqi kо‘rinishi о‘zgaruvlari asosga ega. Rostan ham kichik 
orderga katta order proporsiyalarini saqlab kо‘rsak, kо‘z oldimizga о‘ta 
maydalashgan va bо‘linib ketgan order keladi. Order kattalashgan sari barcha narsalar
aksincha qabul qilinadi. Bu qonuniyatlarni buzish masshtab sistemasini umuman 
chetga chiqarishga olib keladi, bunga misol qilib Kiyevdagi mahalliy yig‘ilmaning 
binosini olish mumkin. Klassik ustunli orderning shakli toshli konstruksiyalar asosida 
vujudga kelgan. Bizning davrimizda orderni о‘rganish bizlarga me`moriy 
madaniyatning rivojlanish xususiyatlarini bilishdan tashqari nima berishi mumkin? 
a) b) 

---