Lamarkning sistematika soxasidagi ishlari

Allel genlarning ta’siri 4 ga bo’linadi :

• 
  To’liq dominantlik
  
• 
  Chala dominantlik
  
• 
  O’ta to’liq dominantlik
  
• 
  Kodominantlik
  

To’liq dominantlik

• 
  Geterozigota organizing barchasida faqat 1ta allel gen belgini faoliyatini Ikkinchi gen ustunlik qila olmaslik hodisasi. To’liq dominantlikka ko’plab misollar bilan tushintirsa bo’ladi. Zero hozirgi paytda o’rganilgan 2000 dan ortiq monogen irsiy kasalliklarni keltirib chiqaradigan kasallikni yarmi to’liq dominantlik misol bo’ladi. Misol uchun 6 barmoqli kasalllik hisoblangan polidaktiliya dominant holda irsiylanadi. Normal barmoq retsetsiv belgi bo’ladi.
  

Chala dominantlik

• 
  Chala dominantlikda dominant gen retsetsiv gen ustidan to’liq ustunlik qila olmaydi. Belgi chala dominantlik bilan yuzaga chiqqanda birinchi avloddagi dominant gen ustunlik qila olmaydi va belgi chala bo’lib qoladi. Kamqonlik, sisranuriya, talassemiya dominant genning chala dominantligi natijasida kelib chiqadi.
  

Kodominantlik Va o’ta dominantlik

• 
  Geterozigotali organizmlarda har ikkala allelga ham xos belgining yuzaga chiqishi. Har bir allel ishtirokida alohida-alohida oqsil sintez qilinganligi uchun geterozigota organizmda har ikkkala allelning ham oqsilini uchratish mumkin. Odamda lV qon guruhi kodominantlikka misol bo’ladi.
  
• 
  O’ta dominantlikda dominant gennning geterozigota holati gomozigota dominantga nisbatan o’z belgisini kuchliroq namoyon qilishi.
  

5. Irsiyatning xromosoma nazariyasi — irsiy omillarning xujayra xromosomalarida joylashishi haqidagi taʼlimot. Bu taʼlimotga koʻra, organizm belgi va xususiyatlarining nasldan naslga oʻtishi xromosomalar bilan bogʻliq. I. x. n. ni dastlab nemis sitolog olimi T. Boveri (1902—07) va amerikalik olim U. Setton (1902—03) asoslab bergan. Keyinchalik 20-asr boshlarida bu nazariya amerikalik genetik T. X. Morgan va uning xodimlari tomonidan batafsil ishlab chiqilgan. Hayvonlar jinsini aniqlashning genetik mexanizmini oʻrganish orqali jinsning jinsiy xromosomalarning naslda taqsimlanishi bilan bogʻliqligining aniqlanishi I. x. n. ni isbotladi. Amerika genetigi K. Brijes (1913) tomonidan urgʻochi drofozilada meyoz jarayonida xromosomalarning ajralib ketmasligining kashf etilishi va jinsiy xromosomalar taqsimlanishining buzilishi birikkan irsiy belgilarning oʻzgarishi bilan bogʻliqligining aniqlanishi I. x. n. ni uzil-kesil tasdikladi.

I. x. n. rivojlana borishi tufayli bitta xromosomada joylashgan genlar bitta birikish guruhini hosil qilishi va birgalikda irsiylanishi; birikish guruxlari soni har qaysi tur uchun doimiy boʻlib, xromosomalarning gaploid soniga teng boʻlishi; genlarning birikishi bilan bogʻliqbelgilar ham birgalikda irsiylanishi aniqlandi. Mitoz jarayonida xromosomalarning chalkashuvi (krossingo-ver) genetik materialning xromosomalar oʻrtasida qayta taqsimlani-shiga (qarang Rekombinatsiya), binobarin belgilarning birikkan holda irsiylanishining buzilishiga olib kelishi mumkin. T. Morgan va b. genetik olimlarning drozofilada genlarning birikishi va krossingoverni bataf-sil oʻrganishi xromosomalarning genetik haritasini tuzib chikish uchun asos boʻldi. Keyinchalik genlarning murakkab tuzilganligi va belgilarning irsiylanishida nuklein kislotalarttt ahamiyati ochib beriladi.

Genlar joylashishi effekti (genlarning namoyon boʻlishi ularning xromosomalarda joylashishiga boglikligi)ning kashf etilishi genetik material diskretli va izchilligining umumiyligi toʻgʻrisidagi genetikaning eng muhim prinsiplaridan birining shakllanishiga imkon beradi.^[1]