Laboratoriya mashg’ulotlari tuzuvchilar

Demak, (4)


bo`lgani uchun ga teng.
Agar formula (4) dagi a ning qiymati o`rniga formula (3) dagi ( cheksiz) qo`yilsa:


(5)
kelib chiqadi.

Shunday qilib, umumiy konsentratsiyasi c bo`lgan elektrolit eritmasining dissotsilanish konstantasi eritmaning elektr o`tkazuvchanligini o`lchashdan chiqqan natijadan foydalanib hisoblab chiqariladi.

Ma`lumki, elektr o`tkazuvchanlik elektr tokiga bo`lgan qarshilikka teskari qiymat, shu sababli lelektr o`tkazuvchanlikni o`lchash uchun eritmaning elektr tokiga bo`lgan qarshiligi biror qarshilikka solishtirib ko`riladi. Buning uchun 11-rasmda sxemasi ko`rsatilgan. Uitston ko`prigi qo`llaniladi. Elektr manbai (1) dan chiqqan elektr toki, qarshiliklari R₁, R₂, R₃, R₁ bo`lgan 4ta tarmoqqa bo`linadi. Zanjirning tarmoqlanish qonuniga muvofiq, agar
bo`lsa,
BG ko`prigida tok bo`lmaydi va galvanometer strelkasi nolni ko`rsatadi.
Agar R₂ ma`lum bo`lsa, u holda, R₁ ning qiymatini toppish mumkin:
(6)
Ya`ni R<sub>3</sub> va R<sub>4</sub> larning mutlaq qiymatlarini bilish zarur emas, bunda ularning nisbati ma`lum bo`lsa kifoya.


Asbobning tavsifi.

Elektrolit eritmalarning elektr o’tkazuvchanligi topish uchun qo’llaniladigan ustanovkalarga Uitson ko’prigi sxemasida (11-rasmga qaralsin) ko’rsatilgan qarshiliklar R₃ va R₄ AB reoxordda (12-rasm) bir butun qilib birlashtirilgan. Bu reoxordda millimetrlarga bo’lingan chizg’ichdan iborat bo’lib, unga nikelin, konstantan yoki zanglamaydigan po’lat sim bor bo’yicha tortib qo’yilgan. Simlarning butun bo’yida qarshiliklar birdek bo’lishi uchun, ularning ko’ngdalang kesimi boshdan oyoq bir xil bo’lishi shart. Shu sim ustida suriluvchi kontakt (5) u yoqdan- bu yoqqa suriladi. Simning AB qismi Uitson ko’rigi sxemasidagi (11-rasmga qaralsin) qarshilik R₄ ga, BV qismi esa qarshilik R₃ ga to’g’ri keladi; kontakt (5) surilganda R₃ /R₄ nisbati o’zgaradi.

Qarshilik R₂ ga qarshiliklar magazini muvofiq keladi; qarshiliklar magazini qarshiligi bir omdan bir necha ming omgacha bo’lgan similar o’ramidan iborat bo’lib, zanjirda shu magazinning umumiy qarshiligi chegarasida istalgan miqdor om xosil qilishga imkon beradi. Tekshiriladigan eritma solingan idish (1) Uitson ko’prigi sxemasidagi qarshilik R₁ ga to’g’ri keladi.
Akkumulyator (3) elektr toki manbai vazifasini bajaradi. Elektrolitd o’zgarmas elektr toki o’tkazilganda eritmada elektroliz prossesi va elektrodlarda qutblanish yuz berar edi, shuning uchun akkumulyatorning o’zgarmas toki o’zgaruvchan tokka
aylantirilishi shart. Buning uchun zanjirga uzgichli induksion spiral (7) ulanadi. Kontakt ma’lum bir xolatga keltirilganda telefon (6) tovushi juda pasayib yomon eshitiladi, bu xol BG ko’prigida tok yo’qligini bildiradi. Sxemaga lampali kuchaytirgich qo’shilsa, aniqroq natijalar olish mumkin (rasmda ko’rsatilgan). Induksion spiral g’ilofga solib qo’yiladi, chunki bunday qilinganda ishlab turgan uzgich telefon tovushini eshitishga xalaqit bermaydi.
13-rasmda ayrim qismlari qo’zg’almas qilib maxkamlangan asbob ko’rsatilgan; unga akkumulyator (1), tekshiriladigan eritma solingan idish (6) va telefon (11) birlashtiriladi, xolos.