Laboratoriya jumıs №1

A’meliy sabaq -9
Tema: Antigen ha`m antitelolar. Bakteriya kletkasının` antigenleri. İmmunoglobinler strukturası, klassifikatsiyası. Serologik reakciyalar (agglyutinaciya, gemagglyutinaciya, KBR, precipitaciya, immunoflyuorescenciya, immunoferment analiz, PZR ha`m basqalar.
Laboratoriyalıq jumıs №5. Juqpalı keselliklerge serologiyalıq diagnoz qoyıw.Agglyutinaciya reakciyası; Pretsipitaciya ha`m immunoflyuorescenciya, komplimentti biriktiriw reakciyası tuwrı ha`m tuwrı emes gemagglyutinaciya reakciyaları.
Sabaqtın` mazmunı:
Teoriyalıq bo`lim
Antigenler. “Antigen” so`zi grekshe bolıp, “organizm ushın jat na`rse” degen ma`nisti bildiredi. Antigenler immun sistemanı iske tu`sire alıw qa`sietine iye. İmmunologik ko`z qarastan “genetik jat antigen” degande organizm ushın jat bolg`an gen sintez qılg`an organik zat tu`siniledi.
İmmun dizimge ta`sir ete alıw ushın antigen: 1) organizm ushın jat bolıwı kerek; 2) immun tartibti iske tu`sire alıwı; 3) turg`ın immunitet payda etip biliwi (immunogenlik); 4) arnawlılı g`ı, yag`ni antigen tekg`ana gomologik antitela yamasa limfotsitler menen birigiwi; 5) kolloid du`zilmeli; 6) organizm suyıqlıqlarında eriwshen` bolıwı kerek.
Antigenler kelip shıg`ıwına qarap tabiiy biomolekulalarg`a ha`m tabiatda wqsaslıqları bolmag`an jasalma tayarlang`an birikpelerge bo`linedi. Antigenler organizmge sırttan tu`siwi (ekzoantigenler) yamasa organizmnın` o`zinde payda bolıwı mu`mkin (endoantigenler), (autoantigenlar). Ekzoantigenlerge azıq-awqatlar quramındag`ı zatlar, mikroorganizmler ha`m olardın` o`nimleri, endoantigenlerge bolsa nabıt bolg`an kletkalar, beloklar katabolizmi na`tiyjesinde organizmde ha`mme waqıt payda bolıp turatug`ın ha`m tosıq artı ag`zalarının` antigenleri mısal bola aladı. Patogen faktorlar, ma`selen, ku`yiw, nurlanıw, ximiyalıq zatlar ha`m patogen mikroorganizmler ta`sirinde, biomolekulalardın` du`zilisi o`zgerip qalmay, balki olardın` biosintezide buzıladı, na`tijede organizm ushın “jat” bolgan zatlar payda boladı.
Antigenlik ha`m immunogenlik olardın` ximiyalıq tabiyatına, molekulyar awırlıg`ına, kolloidlıg`ına, jat ekenligine, organizmge kiritiliw usılına, antigen mug`darına ha`m immun juwaptın` genetik qadag`alawına baylanıslı.
Tolıq antigen bolıw ushın, birinshiden onın` molekulası jeterli da`rejede molekulyar awırlıqqa iye bolıwı (10000 dal`tondan kem emes), ekinshiden ximiyalıq geterogen bolıwı kerek. Ma`selen, beloklar bir neshe aminokislota qaldıg`ınan ibarat bolsa, sonın` esabınan olar ekilemshi, u`shlemshi ha`m to`rtlemshi du`zilmelerdi payda ete aladı. Birikpeler qansha quramalı du`zilgen bolsa, sonsha antigen determenantaları yamasa epitopları, yag`ni gomologik antitelo ha`m limfotsitler menen ta`sirlesiw bo`limleri sonsha ko`p boladı. Antigen mo-lekulasının` immunogenligi bir neshe epitoplar menen belgilense, tek g`ana sol epitoplardı organizmge kiritiw jolı menen immun juwap payda bolıw mu`mkin be degen sawal tuwıladı.. Yaq mu`mkin emes, antigennen ajıratıp alıng`an epitoplar yamasa olardın` jasalma jol menen sintez qılıng`an wqsaslıg`ı tolıq bolmaydı, sebei olardın` molekulyar awırlıg`ı juda` kishi boladı.. Molekulyar awırlıg`ı 10000 dal`tondan kishi, lekin antigenlik qa`siyetke yie, biraq immun juwaptı rawajlandıra almaytug`ın, yag`ni immunogenlik qa`siyeti bolmag`an zatlar gaptenlar (yun. hapto – uslap alıwshı) dep ataladı. Gaptenler tolıq antigen bolıwı ushın olarg`a “tasıwshı beloklar” qosıp organizmge jiberiledi.
Qazir immunoprofilaktika maqsetleri ushın antigenlerdi (ma`selen, vaktsinalardı) tiykarınan parenteral jol menen jiberiledi, bunda antigen tezirek immunokompetent kletkalar menen ta`sirlesedi. Masalan, teri ishine, teri astına, muskullar ishine emlengende, immun juwap sırtqı limfa tu`yinlrinde, venaga jiberilgende talaqta rawajlanadı. Biraq sonı este tutıw kerek
birinshiden, teri ishine jiberilgen ma`lim mug`dardag`ı antigendi venag`a sol mug`darda jiberilgende immun juwap ju`zege kelmesligi mu`mkin, bul antigennin` organizmde parshalanıw tezligine baylanıslı, ekinshiden, venadan vaktsina jiberilmeydi, sebebi organizm bul antigenga seziwshen` bolsa, anafilaktik shok ju`zege keledi.
Birikpelerdin` antigenlik ha`m immunogenligin ad`yuvantlar ja`rdeminde ku`sheytiriw mu`mkin. Antigenge qosılg`anda, onın` antigenlik ha`m immunogenlik qa`siyetin asırıp bere alatug`ın zatlarg`a ad`yuvantlar (lot.adjuvans, adjuvantis – ja`rdem yamasa imkan beriwshi ) dep aytıladı. Bularg`a alyuminiy gidroksid yamasa alyuminiy fosfat, may emul`siyası, grammteris bakteriyalardın` lipopolisaxaridleri ha`m Freynd ad`yuvantı (mineral may, emulgator ha`m o`ltirilgen sil mikobakteriyalarının` birikpesi) mısal bola aladı. Ad`yuvantlardın` ta`sir mexanizmi, olar kiritilgen jayda antigenlerni parshalanıwdan saqlaw (depo wazıypası), fagotsitozdı ku`sheytiriw, limfotsitlerge mitogen ta`sir qılıwına tiykarlang`an.
Ha`r qanday antigen o`zine ta`n du`ziliske iye bolg`anlıg`ı sebebli olardın` to`mendegi klassifikatsiyag`a iye:
1. Geteroarnawlılıq – ha`r tu`rli tu`rge ta`n jan-zatlarda bir birine juda` wqsas bolg`an antigenlardin` bar ekenligi. Ma`selen, Forsman antigenleri at, qoy eritrotsitleri ha`m shoshqa miy kletkalarında tabılg`an.
2. Tu`rge ta`n arnawlılıq – bir tu`r ag`zalarına ta`n bolg`an antigenler. Ma`selen, meditsina sudekspert xızmetkerleri qan dag`ın arnawlı immun zardaplar ja`rdeminde adamg`a yamasa haywang`a tiyisli ekenligin anıqlaydı.
3. Toparg`a ta`n arnawlılıq (izoantigenlar) – ha`r tu`rli adamlarg`a ta`n bolg`an arnawlılıq. Ma`selen, qan toparları, rezus faktor yamasa HLA - sisteması. Meditsinada, toparg`a ta`n sa`ykeslik qan quyıwda, ag`za ha`m toqımalardı ko`shirip o`tkiziwde u`lken a`hmietke iye. Adamlardın` eritrotsit, leykotsit, trombotsit ha`m qan plazmalarında 70 ten artıq izoantigenler bar ekenligi anıqlang`an. K.Landshteyner qan toparların anıqlag`anı ushın 1930 jılda Nobel` sıylıg`ı laureatı bolg`an.
4. Tipke ta`n arnawlılıq – bir tu`rge kiriwshi mikroorganizmlerdin` o`zine ta`n ekenligi. Qazir gripp virusının` 3 tipi, OİTS virusının` 2 tipi, meningokokklardın` 4 tipi anıqlang`an.
5. Ag`zalarg`a ta`n arnawlılıq – ha`r tu`rli tu`rge ta`n, lekin bir tu`rdegi wazıypanı atqarıwshı janıwarlardag`ı ag`zalar.
6. Organellalarg`a ta`n arnawlılıq – har tu`rli jan-zatlardın` kletka organoidlarına kiretug`ın ribosoma, mitoxondriya, lizosomalardın` tek o`zine ta`n wazıypalarının` orınlanıwı.
7. Funkcional arnawlılıq – biologiyalıq aktiv zatlardın` uqsaslıg`ı. Ma`selen, haywan ha`m adamlardan alıng`an insulin, wqsas antigen quramına iye, sonın` ushın meditsinada qantlı diabet penen kesellengen nawqaslardı haywanlardan alıng`an insulin menen emlew mu`mkin.
8. Basqıshg`a ta`n antigenlar– ontogenezdin` ha`r tu`rli basqıshlarında ju`zege keletug`ın faktorlar. Ma`selen, fetoprotein organizmnın` embrional rawajlanıwı dawirinde payda bolıp, jası u`lken adamlarda ushıramaydı, eger olarda bul zatlar anıqlansa bul ha`miledarlıq yamasa o`spe (rak) keselliginin` bar ekenliginen xabar beredi. .
9. Autoantigenler– organizmnın` immun dizimi ushın “jat” esaplangan antigenler. Ma`selen, qalqanta`rizli bez, bas ha`m arqa miy, ko`z gawhari, urug`don ha`m shemirshekte embriogenez protsessinde immunologik tolerantlik rawajlanadı. Bul toqımalardın` antigenleri organizm ushın birlemshi autoantigen esaplanıp, tek g`ana jaraqatlanıwı yamasa isiniw na`tijesinde qang`a ko`p mug`darda tu`sip, autoimmun protsesslerin payda etedi. Organizmnın` basqa ag`za ha`m toqıma kletkaları, fizik (ıssılıq, radiatsiya, joqarı chastotalı nurlanıw), ximiyalıq (kislotalar, siltiler, ximiyalıq zatlar, da`ri-darmanlar, pestitsidler), biologiyalıq (za`herler, bakteriya toksinleri, viruslar, antigen mimikriyası) ha`m basqa faktorlar ta`sirinde o`z antigenlerin o`zgertirip ekilemshi autoantigen aylanıwı mu`mkin. Bul ha`dise patologik arnawlılıq dep atalg`an.
10. Mikrob ha`m hojayın organizmindegi kletka antigenlerinin` wqsaslıg`ı antigen mimikriyası deyiledi. Bul mikroorganizmlerdin` evolyutsion adaptatsiya bolıp, sol sebebli, ma`selen, pnevmokokklar dem alıw ag`zalarında, ishek tayaqshası ishekte ko`beyie alıw
qa`siyetine iye. Bunday antigenlar (kesispe) ta`sirleniwshi antigenlar (PRA – perekrestno-reagiruyushie antigenı) dep ha`m ataladı. Bunday antigenlerdin` xojayın organizminde autoim-mun kesellikler rawajlanıwında a`hmieti ju`da` u`lken.