Laboratoriya ishi №4. 1

FIZIK KOLLOID KIMYODAN

LABORATORIYA MASHG`ULOTLARI

O`quv qo`llanma

Laboratoriya ishi №4.1
Sirt taranglikni aniqlash usullari.Nazariy ma`lumot: Suyuqlik tomchisi sharchaga o`xshaydi, bunda uning yuzasi juda kichik bo`ladi. Suyuqlik sirtiga parda qoplagandek bo`lib, u suyuqlikni siqib turgandek bo`ladi. Suyuqlik ichidagi molekulani A, suyuqlik sirtidagi molekulani B deb belgilasak, ularga ta`sir etib

turgan kuchlar turlicha bo`ladi. A molekulaga ta`sir etuvchi kuchlar hamma tomonga simmetrik ravishda bo`ladi. B molekulasi esa boshqacha holatda turibdi, ya`ni molekulaga ta`sir etuvchi kuchlar uni suyuqlikning ichki tomoniga tortishga intiladi.Suyuqlik sirtida molekulalararo tortilish kuchlari muvozanatga kelmagan molekulalarborligi uchun u qavatda sirtqi erkin energiya paydo bo`ladi. Bu energiya doim kamayishga intiladi, ya`ni suyuqlik sirtida sirt tarangligi xossasiga ega bo`lgan parda hosil bo`ladi.Suyuqlik sirtini kengaytirish uchun, ya`ni uning sirt tarangligini yengish uchun ma`lum ish bajarish zarur. Sirtni 1 sm 2 kengaytirish uchun zarur bo`lgan ish sirtqi energiyaning o`lchovi sifatida qabul qilingan va u sirt taranglik koeffitsiyenti yokiqisqacha sirt taranglik (δ sigma) deb ataladi. Sirt tarangligining birligi 1 erg/sm 2 = 1dn,1sm/sm 2 = 1 dn/sm. Sirt taranglik mavjud bo`lgani uchun, kapillyardan oqib tushayotgan suyuqlik tomchi hosil qiladi. Tomchi og`irligi sirt taranglik kuchini yengsa, u kapillyardan uzulib tushadi. Bundan foydalanib sirt taranglikni aniqlash mumkin.Ba`zi bir moddalar suyuqlikning sirt tarangligini o`zgartiradi. Sirt taranglikni kamaytiruvchi moddalar sirt-aktiv, aksincha sirt taranglikni oshiruvchi moddalar sirt noaktiv moddalar deyiladi. Sirt aktiv moddalarga spirtlar, organik kislotalar kiradi. Sirt noaktiv moddalarga esa mineral kislotalar, ishqorlar va tuzlarning eritmalari kiradi. 1-tajriba. Sirt taranglikni stalogmometr yordamida aniqlash. Stalogmometr – nayga o`xshash asbob bo`lib, o`rtasida keng qismi uning yuqorisida hamda pastida, boshlang`ich va oxirgi o`lchov belgilar (A va B) bor. Suyuqlik, asbobning silliqlangan gorizontal keng yuzasidagi kapillyar teshigi (S) orqali tomchilab oqadi. Stalogmometr ishlatilayotgan paytda u shtativga vertical holatda mahkamlangan bo`ladi. Suyuqlik yuqoriligi (A) belgidan balandroqqacha so`rib chiqariladi. (bundan nay ichida havo pufakchalari qolmasligi shart). Shundan so`ng suyuqlik kapillyardan tomchilab oqa boshlaydi. Suyuqlik sathi ustki belgiga kelgandan boshlab boshlab tomchilar sanala boshlanadi, suyuqlik sathi pastki (B) belgiga kelganda sanash tugatiladi. Tajriba bir necha marta takrorlanadi va tomchilar sonining o`rtacha qiymati olinadi.Kerakli asbob va reaktivlar: stalogmometr, qisqichli shtativ, etil, pronil, butil spirtlari,distillangan suv.Tajribaning bajarilishi: stalogmometr to`ldirilgan distillangan suv oqib tushganda necha tomchi hosil bo`lishi, so`ngra tekshirilayotgan suyuqlikning shuncha hajmi necha tomchi hosil qilishi yuqorida yozilgan tartibda aniqlanadi. Sirt taranglikni quyidagi formula yordamida hisoblab topish mumkin.