Laboratoriya ishi №2 sirka kislotasining eterifikatsiyasi ishdan maqsad

 

---

4 
Nazorat savollari 
1.
Qanday jarayon eterifikatsiya deb ataladi? 
2.
Qanday murakkab efirlardan inson oziq-ovqat sifatida foydalanadi? 
3.
Sirka kislotasining butil spirti bilan eterifikatsiyasida qanday katalizator 
ishlatiladi ?. 
4.
Reaktsiya tenglamasini yozing? 
5.
Efirning nazariy chiqishi qanday hisoblanadi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Laboratoriya ishi №4 
FOSFAT XOM-AShYoLARIDAN EKSTRAKTsION FOSFAT KISLOTA 
IShLAB ChIQARISh. 
 
Ishning maqsadi:
Fosfatdagi sul`fat kislotasidan fosfor kislotasini 
ekstraktsiyalash bilan olish sharoitini o`rganish. Ekstraktsion fosfat kislotasi olish 

---

5 
jarayonida hosil bo`ladigan sul`fat va fosfat kislotalarining aralashmasini tahlil 
qilish usulini o`rganish. 
 
Nazariy ma`lumotlar. 
Fosfor kislotasini fosfatlarni sul`fat kislota bilan parchalash yoki termik 
usulda olinadi. Ular o`g`it ishlab chiqarishda yarim mahsulot hisoblanadi – 
ammoniy fosfat, qo`sh superfosfat, pretsipitat va hakozalar, shuningdek ko`pgina 
sanoat tarmoqlarida – oziq-ovqat, keramika, shisha, to`qimachilik va boshqa 
sohalarda ishlatiladi. Bu mahsulotlar ko`pgina fosfor kislotasini ishqor eritmasi 
bilan neytrallash yoki tabiiy fosfatlarni parchalash yo`li bilan olinadi.
Fosforitni sul`fat kislotasi bilan to`la parchalanishini qizdirish quyidagi 
tenglama bilan ifodalash mumkin:
Сa
5
F(РO
4
)
3
+5Н
2
SO
4
= 5СaSO
4
+ 3Н
3
РO
4
+НF 
Bunda xomashyo tarkibiga kiruvchi boshqa minerallar ham parchalanadi. 
Bundan tashqari, quyilish jarayoni ham ketadi u qisman kremniy va 
kremnoftoristovodorodnoy kislotani hosil bo`lishiga olib keladi. Zaharli 
qo`shimchalarga R
2
O
5
ning yo`qolishiga olib keluvchi –oksidlar hisoblanadi. 
Kal`tsiy sul`fat temperatura va kislotaning kontsentratsiyasiga bog`liq 
holda digidrat (SaSO
4
*2N
2
O), yarimgidrat (SaSO
4
*0,5N
2
O) yoki angidrit (SaSO
4
) 
ko`rinishida ajralib chiqadi. Digidratning va kislotaning 25-32% R
2
O
5
kontsentratsiyasi ajratib olishning eng keng tarqalgan jarayoni 75-80°S
da 
o`tkazishdir. 
Amalda fosfatlarni parchalash uchun fosfor kislotasini eritmasi bilan 
suyultirilgan sul`fat kislotasi qo`llaniladi (suyultiruvchi eritma). Kal`tsiy 
sul`fagipsning hosil bo`lgan cho`kmasi bir xil ko`rinishda kristal bo`lakchalaridan 
iborat bo`lib, uni fosfor kislotasidan engil ajratish mumkin, bo`lib oz-ozgina 
miqdordagi suv bilan yaxshilab yuviladi. 

---

6 
Ekstraktsiya jarayonining muddati va texnologik rejimi asosan gips 
kristallarining hosil bo`lish sharoitiga bog`liq, chunki, fosfatlarning o`zini 
parchalanish tezligi ancha kattadir. 
Fosfatlarni parchalash uchun kerak bo`lgan vaqt xom ashyoning naviga 
bog`liq bo`lib, 4-8 soat (atrofida) bo`ladi. 
Ekstraktsion fosfat kislotasi olishda jarayonni batamom tugaganligi va 
uning tezligini reaktsiyaga kirishayotgan massadagi fosfat va sul`fat kislotalarining 
mikdoriga karab aniqlanadi. Darxakikat, jarayon sul`fat kislotasini to`liq ishlatib 
bo`lgandagina tugallanadi. Sul`fat kislotasi etishmasa fosfat kislotasi fosfatlarni 
monokal`tsiy fosfat hosil bo`lgunchagina eritishi mumkin. 
Fosfat va sul`fat kislotalarining analizi ancha sodda. Metiloranj indikatori 
ishtirokida apralashmani ishqor bilan titrlab, umumiy kislotalikni aniqlasa bo`ladi. 
Sungra, sul`fat kislotasining miqdorini miqdoriy usulda, ya`ni umumiy 
kislotalikdan sul`fat kislotasi mikdorini ayirib tashlab, fosfat kislotasining miqdori 
topiladi.
Xuddi shuningdek, agar sul`fat kislotasi to`liq ishlatilganda va u erda fosfat 
kislotasi bilan bir qatorda Сa(Н
2
РO
4
)
2
bo`lishi mumkin va Н
3
РO
4
va Сa(Н
2
РO
4
)
2
larning yig`indisi miqdorini xajmiy usulda aniqlanadi. Har ikki xolatdagi 
miqdorlarni dastlab metaloranj so`ngra, fenolftalein ishtirokida aniqlasa bo`ladi.