Laboratoriya ishi №2 sirka kislotasining eterifikatsiyasi ishdan maqsad

---

Laboratoriya ishi №2 
SIRKA KISLOTASINING ETERIFIKATSIYASI 
 
Ishdan maqsad: 
Eterifikatsiya jarayoniga ta`sir qiluvchi omillar, reagentlar 
nisbati, katalizatorlar miqdori va suvni tortib oluvchi komponentlarni butil atsetat 
hosil bo`lishiga ta`sirini o`rganish. 
Nazariy ma`lumotlar 
Sirka kislotasi efirlari aviatsiya va avtomobil ishlab chiqarish sohasida 
ishlatiladigan yuqori sifatli himoya plyonkalari hosil qiluvchi nitrotsellyuloza va 
boshqa laklar uchun yaxshi erituvchi sifatida keng ko`lamda ishlatiladi. Efirlar 
suvda erigan organik moddalarni ekstraktsiya qilishda, masalan yog`ochni quruq 
haydab pista ko`mir olishda hosil bo`ladigan smola osti suvlaridan sirka kislotasi 
olishda, qattiq yoqilg`ilarni gazifikatsiyalash va kokslash jarayonida hosil bo`lgan 
fenol suvlaridan fenollarni ajratib olishda qo`llaniladi. 
Butil spirtining sirka kislotasi bilan reaktsiyasi qaytar jarayonlar qatoriga 
kiradi. 
С
4
Н
9
OН + СН
3
СOOН 
→
СН
3
СOOС
4
Н
9
+ Н
2
O. 
Butil atsetatni eng ko`p miqdorda hosil qilish uchun jarayonga sirka 
kislotasining miqdorini keragidan ortiqroq darajada qo`shish yoki reaktsiya 
natijasida hosil bo`layotgan suvni haydab yuborish yoki kimyoviy bog`lash yo`li 
bilan yo`qotish zarur. Eterifikatsiya asta sekin boradigan jarayondir, ammo mineral 
kislotalar yoki organik sul`fokislotalar ishtirokida bir muncha tezlashadi. Chunki 
bu kislotalar reaktsiya jarayonida katalizator vazifasini bajaruvchi vodorod 
ionlarining kontsentratsiyalarini yuqori bo`lishini ta`minlaydi. Eterifikatsiya 
jarayonida qo`llaniladigan kontsentrlangan sul`fat kislotasi, o`zining katalitik 
ta`siridan tashqari, suvni bog`lovchi agent rolini ham bajaradi. Bu reaktsiya suyuq 
holatda almashadigan gomogen- katalitik reaktsiyaga yorqin misol bo`la oladi. 
Reaktsiya bosqichma-bosqich boradi: 
С
4
Н
9
OН + НOSO
2
OН 
→
С
4
Н
9
OSO
2
OH +H
2
O 

---

2 
С
4
Н
9
OSO
2
OН + СН
3
СOOН 
→
Н
3
OСOС
4
Н
9
+ Н
2
SO
4
Qo`shimcha quyidagi reaktsiya ham boradi. 
С
4
Н
9
OSO
2
OН + С
4
Н
9
OН 
→
С
4
Н
9
OС
4
Н
9
+ Н
2
SO
4