2. Ishlab chiqarish jarayonining turlari va tarkibi; Ishlab chiqarish jarayonlarini samarali tashkil etishda namunaviy texnologik kartalarning ahamiyati

2- МАВЗУ: ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЖАРАЁНЛАРИ, АСОСИЙ ТУШУНЧА ВА ТАРИФЛАР (2 СОАТ)

Reja: 1. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish jarayonlari, asosiy
tushunchalar va tariflar;
2. Ishlab chiqarish jarayonining turlari va tarkibi;
3. Ishlab chiqarish jarayonlarini samarali tashkil etishda
namunaviy texnologik kartalarning ahamiyati.



Таянч иборалар: технология, технологик жараён, ишлаб чиқариш жараёни, ишлаб чиқариш иши, технологик карталар, ҳудудий минтақалар.



2.1. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish jarayonlari,
asosiy tushunchalar va ta’riflar

Qishloq xo‘jaligi sohasida ishlaydigan har bir mutaxassis yetishtiriladigan mahsulotlarini ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan texnologiya, ishlab chiqarish jarayoni va bajariladigan ishlar to‘g‘risida aniq tushunchalarga ega bo‘lish kerak.
Texnologiya – bu belgilangan sifatdagi mahsulotni olish uchun amalga oshiriladigan biologik, kimyoviy, fizik va agrotexnik jarayonlar yig‘indisidir.
Masalan: Paxta xom–ashyosini yetishtirish texnologiyasini amalga oshirishda dalani haydash, mineral va mahalliy o‘g‘itlar solish, tuproqqa ekishdan oldin va qator orasiga ishlov berish, zararkunandalarga qarshi kurashish, paxtani terib olish va boshqalar, jami 80 tadan ortiq ishlab chiqarish ishlarini amalga oshirish kerak bo‘ladi.
Texnologik jarayon – bu mehnat predmetiga (tuproq, don, paxta va h.) yo‘naltirilgan ta’sirlar jamlanmasi bo‘lib, uning natijasida ishlov berilayotgan materialning xossasi, joylashishi, holati o‘zgaradi.
Masalan: Yer haydash jarayonida uning zichligi, namlikni saqlash qobilyati, donadorligi, ustki qismini pastiga ajdarilishi va boshqa xossalari o‘zgaradi.
Ishlab chiqarish jarayoni deb talab etilgan sifatga javob beradigan mahsulot olish maqsadida mashina va mexanizmlar tomonidan belgilangan rejimda (tezlik, me’yor va sifatda) va agrotexnik muddatda ketma-ket va o‘zaro bog‘langan holda bajariladigan ishlar yig‘indisiga aytiladi.
Ishlab chiqarish ishi – bu texnika vositalarini ishlov berish predmetiga ta’sirini anglatadi.
Bajariladiganishlar quyidagi turlarga bo‘linadi: asosiy (yer haydash, tirmalash, molalash, urug‘ ekishva h.), transport (urug‘, o‘g‘it, kimyoviy preparatlar yetkazib berish va h.) va yordamchi (agregat va dalani ishga tayyorlash) ishlar kiradi.
Ishlab chiqarish jarayonlari sarflanadigan energiya turiga va foydalanadigan vositalarning texnik darajasiga qarab: mexanizasiyalashtirilmagan (g‘o‘zani yagana qilish, begona o‘tdan tozalash va h.); mexanizasiyalashtirilgan (yer haydash, ekish, qator orasiga ishlov berish va h.); elektrlashtirilgan (don tozalash, nasos bilan suv chiqarish, ifloslangan paxtani tozalash va h.); avtomatlashtirilgan (qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, issiqxonada harorat va namlikni saqlash va h.) turlarga bo‘linadi.
Harakatlanganlik darajasiga qarab- ko‘chish va muqim holatda amalga oshiriladigan jarayonlarga bo‘linadi.
Ko‘chish usulida amalga oshiriladigan jarayonlarda ishlov beriladigan predmet (yer, ekilgan ekin, yetishtirilgan hosil va boshqalar) ko‘zg‘almaydi, balki ishlov berish vositasi ko‘chib xarakatlanadi.
Muqim bajariladigan jarayonlarda esa ishlov berish vositasi qo‘zg‘almas holatda o‘rnatilib, ishlov berish predmeti (nasosda suv chiqarish, donni tozalash, yem-xashakni maydalash va h.) esa unga uzatiladi.