Vazifa
.
Reaksiya tenglamasini tenglang. Xulosalarni daftaringizga yozing.
Nazorat uchun savollar
1.
Marganes qanday fizik va kimyoviy xossalarni namoyon qiladi?
2.
Marganes o‘z birikmalarida qanday oksidlanish darajalarini namoyon
qiladi?
3.
Kaliy permangantning vodorod peroksid bilan uch xil muhitdagi reaksiy
tenglamalarini yozing.
4.
Kaliy permangantning parchalanish reaksiyasi sekin boshlanib, birdan
tezlashishiga sabab nima?
5.
Tabiatda marganesning qaysi birikmasi ko‘p uchraydi.
6.
Suvsiz permanganat kislota olish mumkin-mi?
7.
Marganesning nechta oksidi bor?
8.
Marganesning qaysi oksidi amfoter hususiyatga ega?
9.
Marganes nechta kristall modifikatsiyaga ega?
10.
Toza marganesni qanday olish mumkin?
23-LABORATORIYA ISHI
Mavzu: TEMIR VA UNING BIRIKMALARI
Ishning maqsadi.
Temir va uning birikmalariga xos tajribalarni amalga
oshirish va unga doir ko‘nikmalarni shakllantirish.
Kerakli asbob va jihozlar
.
Tigel, temir nay, gazometr, gorelka yoki spirt
lampasi, magnit, probirka.
Kerakli reaktivlar.
temir (III)- oksid, pista ko‘mir , FeSO
4,
oksalat
kislota H
2
C
2
O
4,
KCNS, Uch valentli temir tuzlari, K
4
[Fe(CN)
6
], FeCl
2
eritmasi,
K
3
[Fe(CN)
6
]
Nazariy ma’lumot
.
Temir insonlarga qadimdan ma’lum bo‘lgan element.
Temir - tartib nomeri 26, atom massasi 55,847,elektron konfiguratsiyasi 3d 4s ,
nisbiy elektro manfiyligi 1.8 ga teng Yer po‘stlog‘ida eng ko‘p tarqalgan og‘ir
Kuchkarov M.A.
-109-
Anorganik kimyo
metall bo‘lib, erkin holda juda kam uchraydi. Temir minerallari tabiatda keng
tarqalgan. Uning sanoat uchun ahamiyatli rudalari jumlasiga magnetit Fe
3
O
4
(unda
72% temir bor), gematit Fe
2
O
3
(unda 70% Fe bor), limonit Fe
2
O
3
H
2
O (yoki
2FeO
2
H) siderit FeSO
3
(bunda 48% Fe bor) kiradi. Tabiatda temirning oksid
rudalaridan tashkari kupgina miqdorda pirit FeS
2
ham uchraydi.
Sanoatda temirni domna pechlarida temir oksidni is gazi bilan qaytarib
olinadi:
FeO + CO = Fe + CO
2
Chunki domna pechida ko‘mir yonib is gazini hosil qiladi:
C + CO
2
= 2CO
Domna pechida olinadigan cho‘yan tarkibida 93% Fe, 4-5 % S va oz
miqdorda Si, Mn, P va S bo‘ladi. Demak temir metallurgiyasida hosil qilinadigan
metall toza bo‘lmaydi. Shuning uchun toza temir quyidagi usullarda olinadi:
1) temir oksidni vodorod bilan qaytarish:
Fe
2
O
3
+ 3H
2
= 3H
2
O + 2Fe
bunda hosil qilingan temir kukun holida bo‘lib, u pirofor xossa nomoyon
qiladi, ya'ni havoda o‘z-o‘zidandan yonadi.
2) temir karbonilni termik parchalash:
Fe(CO)
5
→
Fe + 5CO
3) temir tuzlari (ko‘pincha xloridlar) ning suvdagi eritmalarini elektroliz
qilish:
Fe
2+
+ 2e
→
Fe
1, 2 - usullar bilan olingan kukun holidagi temir presslanib, undan yaxlit
metall tayyorlaniladi. Temir texnikada asosan po‘lat, cho‘yan holida olinadi. Temir
tarkibida 1,4% gacha uglerod bo‘lsa cho‘yan, 0,2-1,7% gacha uglerodli qotishmasi
po‘lat, 0,2% dan kam bo‘lsa yumshoq temir deyiladi.
Toza temir- oq tusli yaltiroq metall: uning Moss shkalasidagi qattiqligi
uncha yuqori emas (atigi 4.5 ga teng).
Temir uch shakl uzgarishga ega (
α
- β-
γ
- va
σ
- temir).
α
-temir 769
o
C ga
qadar ferromagnit xossaga ega.
Moddalarning ferromagnit xossasini yo‘qotish harorat Kyuri nuqtasi deb
ataladi: binobarin temirning Kyuri nuktasi 769 ga teng. Harorat 769 gacha
qizdirilganda
α
-modifikatsiya β -ga, β -modifikatsiya 910
o
C gacha qizdirilganda
γ
-
ga va 1401
o
C da polimorf o‘zgarish sodir bo‘lib,
γ
-temir
σ
-temirga aylanadi.
σ
-
temir 1539
o
C gacha barqaror bo‘lib, 1539
o
C da suyuqlanadi. Temir elektr tokini
yaxshi o‘tkazadi.
Texnik toza temir tarkibida 0,16% gacha qo‘shimcha moddalar bo‘lib, u
juda plastik va korroziyaga chidamlidir. Kimyoviy toza temir tashki ko‘rinishidan
platinaga o‘xshaydi, u juda yaxshi silliqlanadi va yuqori qovushqoqlikga ega,
shuning uchun ham u mashinalar, stanoklar, instrumentlar ishlab chiqarishda
ishlatiladi.
Tarkibida qo‘shimcha modda bo‘lgan oddiy temir nam havoda tez
korroziyalanib sirti Fe
2
O
3
2H
2
O formulaga ega bo‘lgan zang bilan qoplanadi va
o‘ziga havo namligini yaxshi yutadi, natijada korroziya tezlashadi.
4Fe + 2H
2
O + O
2
= 2Fe
2
O
3
+ 2H
2
O
Kuchkarov M.A. -110- Anorganik kimyo
Berilgan ma’lumotlardan foydalanib, quyidagi tajribalarni bajaring.
Do'stlaringiz bilan baham: |