L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

8-jadval. Turli xil yoshda nafas olish aktining hajmi, ml

Yoshi	Nafas olish chuqurligi (ml)
Endi tug’ilgan bolalarda	15 — 20
6 oyda	35 — 50
1 yoshda	60
2 yoshda	115
6 yoshda	130
11 yoshda	160 - 175
14 yoshda	225
Katta odamlarda	500

Yosh bolalarda o’pka tiriklik sig’imini o’lchash ancha qiyin, uni faqat 5—7 yoshlardan boshlab aniqlash mumkin. O’pkaning tiriklik sig’imi ham yoshga qarab dinamik ravishda o’zgaradi.
9-jadval. Turli xil yoshda o’pka tiriklik sig’imi, ml.

Yoshi	O’pka t iriklik c u fu m u (m l)
3-4	400-500
5-6	800-1000
8-10	1350-1500
14	1800-2200
15	2500
15 dan yuqori	3000—5000

Yosh bola organizmining normal o’sishi va rivojlanishi uchun ko’p miqdorda kislorod zarur. Ularda nafas olish yuzaki bo’lishiga qaramay, kislorodga talab qondiriladi. Bu qondirilish nafas olish va yurak urish tezligining yuqoriligi hisobidan bo’ladi. Endi tug’ilgan bolalarda 1 daqiqada nafas olish tezligi 60 ga yetadi, 5—7 yoshga kelib 25 tagacha tushadi, 13—15 yoshda esa 10—20 ga tushadi (katta odamlarda 15 — 16). Endi tug’ilgan bolada o’pkaning daqiqali hajmi 650 — 700 ml bo’lsa, 1 yoshning oxirida 2600 ml, 5 yoshga kelib 5800 ml va 12 yoshda 7000 — 9000 ml ga yetadi. Katta odamlarda bu ko’rsatkich 5000— 6000 ml ga teng.

Yosh bola organizmida gazlar almashinuvi, nafas olish chastotasi katta bo’lganligi uchun ancha shiddatli bo’ladi. Yosh organizmda nafas olish sharoitga qarab ancha batafsil boshqarilib turiladi. Masalan, havoda kislorod kamayib karbonat angidrid ko’paysa, nafas olish chastotasi oshib, nafas olish harakatlari chuqurlashadi va boshqalar.
Ba’zan bunday paytlarda qon miqdori va undagi eritrositlar soni depolardagi qonning hisobiga kushayadi. Shu narsa diqqatga sazovorki, yosh bola organizmi katta kishilarga qaraganda gipoksiyaga (kislorod yetishmovchililiga) chidamli bo’ladi.
Buning asosiy sababi shundaki, yosh bola nafas olish markazi kislorodning kamligiga ancha chidamlidir. Yana bunday organizmlarda energiya ajralishi kislorodsiz, ya’ni anaerob sharoitida ham boraveradi.
Maktab yoshiga kelib nafas olish markazining sezgirligi katta odamlarnikiga o’xshash bo’lib qoladi. Yana jinsiy yetilish davrida ham bola organizmi gipoksiyaga ancha chidamsiz bo’lib qoladi.