L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Siydik tanosil organlari gigiyenasi. Siydik tanosil organlarini toza saqlash bolalar va o’smirlar hayotida va ularning kelgusi hayot-faoliyatida ham muhim o’rinni egallaydi.
Shunda bola qashinmaydigan, badanini tirnamaydigan, organizm ichkarisiga mikroblar kirmaydigan bo’ladi hamda bolalar organizmiga yomon ta’sir ko’rsatadigan onanizmga odatlanmaydilar.
Tashqi jinsiy organlar va ularning oraliq terisini doimo pokiza tutish, jinsiy jihatdan voyaga yetish davrida ayniqsa kuchayadigan qo’lansa ter hidi chiqishiga yo’l qo’ymaydi.
Bolalarni tashqi jinsiy organlarni toza saqlashga odatlantirish va gigiyena, sanitariya qoidalariga rioya qilish talablarini tushuntirish uchun, o’g’il va qiz bolalarning har biri bilan alohida-alohida suhbat o’tkazib turish kerak.
12.2 Terining tuzilishi. Terining ekskretor funksiyasi. Jigar, xazm tizimi, nafas yullarining ayiruv funksiyasi. Ayiruv a’zolarining yoshga oid xususiyatlari va gigienasi.
Terining tuzilishi. Teri-odam tanasini tashqaridan koplagan a’zo bo‘lib, u organizmni ximoya qiladi va turli fiziologik faoliyatlani bajaradi.
Terining satxi odamning yoshi, jinsi qarab 1,5-2,0 m² chamasida o‘rta hisobda – 1,73 m² bo‘ladi. U epidermic, derma va teri osti, yog qatlamlaridan iborat. Teri qon, limfa tomirlari va nerv uchlariga boy. Organizmning ba’zi a’zo va tizimlari bilan aloqador. Teri ximoya, sezuvchi, nafas, so‘rish, tana haroratini idora etish, almashinish, qonning qayta taqsimlanishi jarayonlarida ishtirok etadi.
Terining ximoya faoliyati xilma-xil bo‘lib, u mustaxkam biriktiruvchi to‘qimadan iborat bo‘lib, organizmni mexanik ta’sirlardan saqlaydi. Teri infraqizil, ultrabinafsha va ma’lum miqdorda radiaktiv nurlarni o‘tkazmaydi. Kimyoviy moddalar uchun ham ishonchli to‘siqdir. Shikastlanmagan teri orqali mikroblar o‘ta olmaydi. Teri yuzasida lizotsim, oleyn kislota va boshqa bakteritsid moddalar bo‘lib, unga tushgan mikroblar 15-30 daqiqada o‘ladi.
Terida organizmni tashqi muxit bilan bog‘lovchi bir necha xil teri sezgilari bir biridan farqlanadi. Og‘riqni sezish retseptorlarini, mexanik, termik, elektrik, kimyoviy ta’sirlanishi natijasida yuzaga chikadi. Xaroratni sezish issiq va sovuqni sezuvchi retseptorlarning ko‘zgalishiga bog‘lik. Odamning terisi orqali bir kechayu kunduzda 7,0-9,0 g. SO₂ ajratilib, 3,0-4,0 g. kislorod o‘zlashtiriladi. Bu miqdor gaz almashinuvini 2% teng bo‘ladi. Ter orqali olinadigan nafas issiq, xaroratda, ovqat yeyilgandan keyin, jismoniy ish vaqtida va boshqa sharoitlarda jadallashadi. Teri moddalar almashinuvida ancha keng ishtirok etadi. Gazlar almashinuvidan tashqari oqsillar, yorlar, uglevodlar, vitaminlar almashinuvida muxim rol uynaydi. Teri boshqa a’zolarga nisbatan ko‘p mikdorda suv yig‘adi va qonga ajratadi, teri orkali yuqotiladigan suv nafas bilan chiqariladigan suv miqdoridan ikki barobar ko‘p. Tuzlar muvozanatida xam terini axamiyati katta.
Ter bezlari mahsuloti bo‘lmish, ter modda almashinuvi qoldiqlarini chiqarib tashlashda ma’lum axamiyatga ega. Ter ta’mi sho‘r bo‘lgan rangsiz tiniq suyuqlik. Xona xaroratida katta yoshli odam bir kunda 400-600 ml. ter ajratadi. Tarkibida: 99 % suv, siydikchil moddalar, siydik kislotasi, amiak va boshqa moddalar bo‘ladi.