L. R. Ayrapetyans, A. A. Pulatov

_§<

_4m__

49-rasm.

127

77. 
    10.3.4. Chidamkorlikni tarbiyalash
    
78. 
    Faoliyat turlarining xususiyatiga qarab charchoqning bir necha turlari mavjuddir. Bular aqliy, sensor (his-tuyu organlariga tushadigan nagruzka bilan boliq), emotsional va jismoniy charchoqdan iborat. Sport sohasi uchun mushak faoliyati tufayli hosil blgan jismoniy charchoq kproq ahamiyatga ega.
    
79. 
    Odam z faoliyatida belgilangan yuklama shiddatini qachongacha saqlay olishini krsatadigan vaqt chidamlilikning asosiy lchovidir. Chidamlilik bevosita va bilvosita usullar bilan lchanadi. Bevosita lchash usulida tekshirilayotganlarga biror bir topshiriqni bajarish (masalan, berilgan tezlikda yugurish) tavsiya etiladi va ish qancha vaqtgacha berilgan muddatda bajarilishi (tezlik pasaya boshlagunga qadar)aniqlanadi.
    
80. 
    Kishining harakat faoliyati xilma-xildir; charchoqning xarakteri va mexanizmlari ham turli hollarda turlicha bladi. Sportda umumiy charchoqkproquchrabturadi.
    
81. 
    Shakl jihatdan bir xil blgan mashqlami turli shiddatda bajarish mumkin, shunga muvofiq bu mashqlarni bajarishga sarflanadigan vaqt chegarasi bir necha sekunddan bir necha soatgacha bladi. Bu hollarda charchash mexanizmlari ham turlicha bladi. Shuning uchun jismoniy mashqlar shiddatiga kra ham turkumlanadi.
    
82. 
    Chidamlilik sifatini rivojlantirishda foydalaniladigan namunaviymashqlar
    
83. 
    1. 15-20 sek davomida sakrashlar. Birinchi urinishda maksimal
    darajada kp sakrash. Ikkinchi urinishda maksimal darajada balandroq
    sakrash. 4-5-seriyalarda 1-1,5 min. davomida txtovsiz sakrash. Ushbu
    mashqni aramchilar bilan ham bajarish mumkin.
    

2. 
   Pastki turish holatidan 1-1,5 min. davomida turli ynalishiarda harakatlanishlar. 3^1-seriyalarda 2-5 kg oirliklar bilan. "
   
3. 
   Hujum zarbasi va tsiqni taqlid qilib, orqa zonalarda umbaloq oshishni navbatlashtirib bajarish. Harbirtexnik usulni 10 marotabadan.
   

2. 
   Turli harakatlanishlar bilan estafetalar tkazish.
   
3. 
   Turli ynalish va masofalarga «mokkisimon yugurishlar»
   
4. 
   2x2, 3x3, 4x4 tarkibda quv yinlari.
   

84. 
    128
    
85. 
    10.3.5. Egiluvchanlikni tarbiyalash
    
86. 
    Egiluvchanlik deganda tayanch-harakat apparatining morfo-funksional xususiyatlari tushunilib, bu xususiyatiar shu apparatning zvenolari harakatchanligini belgilaydi. Harakatlarning maksimal amplitudasi egiluvchanlikning mezoni blib xizmat qiladi. Amplituda burchak lchov)arida yoki chiziqli lchovlarda ifodalanadi. Egiluvchanlikning ikki turi farqlanadi: faol va sust egiluvchanlik.
    
87. 
    Faol egiluvchanlik kishining z mushaklari kuch berishi hisobiga namoyon bIadi. Sust egiluvchanlik gavdaning harakatla-nayotgan qismiga tashqi kuchlar^irlik kuchi, sherikning qarshiligi va shu kabi kuchlardan foydalanganda namoyon btadi.
    
88. 
    Egiluvchanlik mushak va tqimalarning elastikligiga boliq bladi. Mushaklarning elastiklik xususiyatlari kp darajada markaziy nerv tizimining ta’sirida zgarishi mumkm.
    
89. 
    Egiluvchanliküing namoyon blishi muhitning tashqi haroratiga ham boliq bladi. Egiluvchanlik charchash ta’sirida sezilarli zgaradi, jumladan, faol egiluvchanlik krsatk¡chlari kamayadi, sust egiluvchanlik krsatkichlari ortib boradi.
    
90. 
    Egiluvchanlikni tarbiyalash uchun harakat amplitudasi oshirilgan (chziluvchanlikni oshiradigan) mashqlardan foyda-laniladi. Harakatlarda biror bindagi harakatchanlikning ortishi shu bindan tadigan mushaklarning qisqarishi hisobiga ry beradi. Harakatlar bajariHsh xarakteriga kra bir-birlaridan farq qiladi: bir fazali mashqlar va prujinasimon mashqlar; silkinish va ma’lum holatlarni qayd qilib turish; oir!iklar bilan mashqlar. Chziluvchanlikni oshiradigan mashqlarni seriyalar bilan har birini bir necha marta takrorlab bajarish tavsiya etiladi. Bunda seriyadan seriyaga tgan sari harakat amplitudasi orttirib boriladi. Har bir mashulotda chziluvchanlik mashqlarini sal-pal oriq paydo blguncha bajarish lozim. Egiluvchanlik mashqlari mustaqil bajarish uchun topshiriq sifatida berilishi mumkin. Egiluvchanlik mashqlari tayyorgarlik qismida, asosiy qismning oxirida va boshqa mashqlar oraliida bajariladi.
    
91. 
    Egiluvchanlikni rivojlantiríshda foydalaniladigan namunaviymashqlar
    
92. 
    1. Sherikning qarshiligini yengib bajariladigan chzilish
    mashqlari.
    
93. 
    2. Gimnastika halqalarida tebranishlar va aylanma harakatlar.
    
94. 
    129
    
95. 
    3. Rezinka va prujinali amortizatorlar qarshiligini yengib
    bajariladigan aylanma (ql va oyoqlar uchun) harakatlar.
    

4. 
   Oldinga va orqaga ketma-ket engashishlar (oirliklar bilan ham bajariladi).
   
5. 
   Predmet ustiga (gimnastik devorchaga) oyoqlarni yuqori ktarib qygan holda ushlab turish. Oyoqlar holati navbatlashtirib turiladi.
   

96. 
    «Jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlarni tarbiyalash uslubiyati» mavzusi byicha nazoratsavollari
    

1. 
   Jismoniy tayyorgarlikning umumiy asoslari va mohiyati nimalar bilan ifodalanadi?
   
2. 
   Jismoniy tayyorgarlik zamonaviy voleyboida qanday ahamiyatga ega?
   

97. 
    3. Jismoniy sifatlar mohiyati va mazmuni nimalar bilan
    ifodalanadi?
    
98. 
    4. Jismoniy sifatlarni tarbiyalay uslubbri va vositalari haqida
    batafsiltushunchalarbering.
    
99. 
    5. Jismoniy sifatlarning «kchishi» deganda nimalarni tushunasiz?
    
100. 
     6. Jismoniy tayyorgarlikni boshqa tayyorgarlik turlari bilan
     boIiqligi haqida qanday tushunchalarga egasiz?
     
101. 
     130
     
102. 
     11. VOLEYBOLDA - STRATEGIYA VA TAKTIKA 11.1. Strategiya va taktika haqida tushuncha
     
103. 
     Strategiya - yunoncha sz blib, aksariyat harbiy sohaga mansub blib qshinni belgilangan maqsad sari boshlash, olib borish, unga ustalik bilan erishish san’atini ifodalaydi.
     
104. 
     Sport sohasida va aynan voleybolda mazkur atama muayyan sportchi yoki jamoaning tayyorgarlik jarayonini boshqarish hamda uni musobaqalar davomida alabaga olib borish san’atini anglatadi.
     
105. 
     Strategiya: jamoaning asosiy va rinbosar tarkibini tuzish-jamlash, musobaqani boshqarish usullari, vositalari va shakllarini ishlab chiqish, muayyan uchrashuvning (musobaqaning) taktik rejasini tuzish, blajak yinning nazariy va arrnliy andozasini (nusxasini) qllab krish hamda tkazilayotgan musobaqalarni atroflicha tahlil qilish kabi tadbirlarni z ichiga oladi. Bundan tashqari, strategiyaga raqib jamoasi, uning yinchilari haqida maMumotlar yiish, razvedka (ayoqchilik) asosida raqibning butun imkoniyat va xususiyatiarini bilib olish masalalari kiradi. «Taktika» atamasi ham yunoncha sz blib, tom ma’noda «tartibga keltirish» yoki «mlum tartibda joylashtirish» tushunchasini anglatadi. «Taktika» szi «strategiya» atamasi kabi harbiy sohaga doir blib, qshinlarni maqsadga muvofiq tuzish va ularni oir vaziyatlarga qaramasdan alaba chqqisiga yetaklash saatininazardatutadi.
     
106. 
     Voleybolda taktika tushunchasi yin vaziyatini tiborga oigan holda samarali va maqsadga mos shakl, usul hamda vositalarni qllash asosida alabaga erishish san’atini bildiradi.
     
107. 
     «Taktika» - yunoncha szdan olingan blib, zbek tilida «tartib», «tartiblashtirish» ma’nosini anglatadi.
     
108. 
     Voleybolda yin taktikasi deb muayyan jamoaning ikkinchi bir jamoa ustidan yakka, guruh va jamoa harakatlari yordamida alabaga erishishsaatigaaytiladi.
     
109. 
     Taktikaning asosiy vazifasi muayyan raqib jamoaga nisbatan mavjud vaziyatga qarab alaba sari qllaniladigan yin vositalari, usullari va shakllarini aniqlab, qllay olishdan iborat.
     
110. 
     131
     
111. 
     Taktlk kombinatsiya - bu bir yinchiga hujum qilishi uchun qulay sharoit yaratib berishga qaratilgan bir necha yinchining harakat faofiyatidir.
     
112. 
     yin intizomini - har bir yinchi faoliyatining jamoa faoliyatiga bysunishi, blajak yinda rejalashtirilgan taktik krsatma!arni amalga oshirish, yin qoidaiari va umuminsoniy xislatlarga amal qilish va hokazo.
     
113. 
     11.2. Strategik reja va sport razvedkasi
     
114. 
     Strategiya - ma’lum tartibda amalga oshiriladigan va mantiqan bir-biriga boliq blgan bir qancha masalalarni z ichiga oladi. Jumladan, strategiya muayyan sport turi byicha moddiy omil yaratish: zamonaviy sport inshootlarini barpo qilish, uskuna, anjom, sport moslamalari va sport kiyimlari bilan ta'minlash masalalarini z ichiga oladi.
     
115. 
     Strategik reja tayyorgarlikning ynalishi, musobaqalarda ishtirok etish tajribasini rganish, raqib klubi va jamoasi haqida ma’lumotlar yiish tadbirlari bilan boliqdir. Sportchilarni tayyorlash strategiyasi borasida jamiyatga, sport maktabiga yosh, iste’dodli bolalarni tanlash va jaib qilish alohida ahamiyatga egadir.
     
116. 
     Strategik rejada qyilgan maqsadga yuqori samara bilan erishish, aksariyat strategik razvedkaning natijalariga boliq bladi.
     
117. 
     Strategik razvedka raqib yinchilaming individual jismoniy ruhiy, ijtimoiy, taktik, texnik xususiyatlarini mukammal bilib olishga erishish, raqib jamoasining taktik imkoniyatlarini, uning yutuq va kamchilikiarini, hatto jamoaning mashulot tkaziladigan inshootlari sharoitini, u yerdagi iqlim va texnik omillarni bilishni taqozo etadi.
     
118. 
     Strategik razvedka nafaqat raqib sportchilar haqida, balki jamoa murabbiylari, uqalovchi sliifokorlari va rahbarlari haqida keng maMumotlarga ega blishi maqsadga muvofiqdir.
     
119. 
     Strategik razvedka qanchalik samarali va sifatli tashkil qilinsa, shunchalik sport natijalarini, umuman, sport muvaffaqiyatini oldindan yanada aniqroq rejalashtirish mumkin bladi.
     
120. 
     11.3. yinchining yin ixtisosligi va jamoa taktikasini tuzish
     
121. 
     Voleybol jamoasi tarkibidagi yinch¡lar musobaqa davomida maydonda joylashishlariga qarab barcha mavjud yin funksiyalarini bajaradilar. Shu bilan bir qatorda har bir yinchi muayyan yin
     
122. 
     132
     
123. 
     funksiyasiga ixtisoslashgan bladi, ya’ni uni ziga xos yin «kasbi» bladi. Masalan, asosiy гагЬа beruvchi, bolovchi yinchi (tp uzatuvchi)vahokazo.
     
124. 
     yinchining yin «kasbi» uning jismoniy, morfologik, texnik va taktik imkoniyatlariga qarab yillar davomida shakllanib, borgan sari ixtisoslashaboradi.
     
125. 
     Zamonaviy voleybolda yinchi zining tanlangan (ixtisos-lashgan) yin «kasbbmi yuqori saviyada mahorat bilan ijro etish bilan birga, zga yin funksiyalarini ham maromiga yetkazib bajarishi taqozo etiladi. Demak, yuqori malakali sportchilarni tayyorlashga qaratilgan kp yillik quv-trenirovka mashulotlarida rgatish va takomillashtirilgan yin funksiyasi asosida amalga oshiriladi.
     
126. 
     Jamoa tarkibini yaratish-jamlash ham mazkur masala bilan chambarchas boliqdir. Zamonaviy voleybolda jamoa tarkibi aksariyat 4-2 yoki 5-1 tizimi asosida tuziladi. U 4 ta hujumchi, 2 ta bolovchi -tp uzatuvchi yinchilardan iborat bIadi. Mazkur yinchilar quyidagicha joylashishadi: 4-1, 3-6,2-5.
     
127. 
     4-1 - asosiy hujumchilar, (2 templi hujumchilar); 3-6 - yordamchi hujumchilar, (1 templi hujumchilar); 2-5 -bolovchi yinchilar. Agar jamoa tarkibi 5-1 tizimi asosida tuzilgan blsa, unda 5 ta hujumchi va 1 ta bolovchi yinchi maydonda faoliyat krsatishadi.
     
128. 
     Strategiya
     

129. 
     
     
130. 
     
     11. 
         Strategik reiani bashoratlash
         
     
     Qisqa muddatli strategik reja
     
131. 
     Individual strategik reja
     
132. 
     Uzoq muddatli strategik reja
     
133. 
     Jamoali strategik reja
     

134. 
     Strateqik model
     
135. 
     Mashqulotni modellashtirish
     
136. 
     IMazariv taktik variantlar
     У ■--
     
137. 
     Amaliv taktik variantlar
     
138. 
     +
     
139. 
     Fovdali natiia
     

140. 
     7-andoza.
     
141. 
     133
     

142. 
     «Voleybolda - strategiya va taktika» mavzusi byicha nazorat savollari
     

1. 
   Strategiya va taktika tushunchalari haqida qanday tasawurga egasiz?
   
2. 
   Voleybol misolida strategiya va taktikaning mohiyatini tushuntiribbering.
   
3. 
   Sport razvedkasi va strategik reja tushunchalarini batafsil izohlabbering.
   
4. 
   Strategik reja va taktik reja nima bilan farq qiladi?
   
5. 
   Taktik fikrlash samaradoriigi qanday psixologik sifatlar bilan boliq?
   
6. 
   Jamoa yetakchi yinchisini (liderni) yir. taktikasini amalga oshirishdaqandayrnimavjud?
   

143. 
     134
     
144. 
     т
     
145. 
     12. MUSOBAQA TKAZISHNING ILMIY-TASHKIL1Y ASOSLARI
     
146. 
     Sport musobaqalarini tashkil qilish va tkazish shu musobaqalarga rahbarlik qiluvchi (sport federatsiyasi, tashkUîy qm¡ta va h.k.), mezbon tashkilotchi, hakamlar uyushmasi hamda nazoratchi (ekspert) hakamlarga katta mas’uliyatyuklaydi. Ular musobaqa tkazish joylarini (sport saroylari, kommunikatsion, tibbiy va yordamchi xonalar) rasmiy musobaqa qoidalari, musobaqa Nizomi va boshqa me'yoriy standartlar talablariga muvofiq tayyorlash ekspertiza va sinovdan tkazish choralarini krish tadbirlarini amalga oshiradi. Tomoshabinlar, ishtirokchi sportchilar, murabbiylar, tibbiy va xavfsizlik xizmatî xodimlari, akkreditatsiyadan tgan barcha ommaviy axborot vositalari vakillariga barcha qulayliklar yaratiiishi mezbon tashkilotchilar tomonidanta’minlanadi.
     
147. 
     Musobaqalar muvofiq mutasaddi tashkilot (yoki tashkilotlar) tomonidan tasdiqlangan yillik musobaqa taqvim rejasîga asosan tkaziladi. Odatda musobaqa tkazish joyi (mamlakat. viloyat, shahar va h.k.) va vaqti shu taqvim rejasida qayd etiladi.
     
148. 
     Musobaqaning nomi, maqsad va vazifalari, tkazish joylari va muddatlari, musobaqada ishtirok etish huquqiga ega jamoalar (klubiar, terma jamoalar), musobaqada ishtirok etish shaitlari, bosh hakam, musobaqaga rahbarlik qiluvchi tashkilot, musobaqa shart-sharoitlarini ta’minlovchi mezbon tashkilot, musobaqa tkazish va rinlarni aniqlash tizimi, rabatlantirish kabi masalalar musobaqa Nizomida batafsil ifodalanadi.
     
149. 
     Musobaqa tkazishdan avval nazoratchi (ekspert) hakam (yoki hakamlar) musobaqa tkazish joyini qabui qilingan ilmiy-texnologik vositalar (lchov asboblari) yordamida kzdan kechiradi. Jumladan, musobaqa tkaziladigan sport inshootida havo namligi, harorat, atmosfera bosimi, tabiiy va sunMy yorulik, maydon chiziqlari, tr va ustunlar, rindiqiar, bshlik zonalar va boshqa ko‘rsatkichlar belgilangan me’yoriy standartlar asosida ekspertizadan tkaziladi.
     
150. 
     Sportchilarga mljallangan yechinish-kiyinish, yuvinish, gigiyenik, kommunikatsion, tibbiyot va hakamlar xonalari nazoratdan tkaziladi.
     
151. 
     135
     
152. 
     Amalga oshirilgan ekspert-nazorat tadbirlari natijalariga kra xulosa tayyorlanadi va bu haqida musobaqa tkazuvchi mas’ul tashkilot rahbarigama’lumotberiladi.
     
153. 
     Musobaqani ochilish va yopilish marosimlari
     
154. 
     Musobaqafarning turi (birinchiliklar, saralash musobaqalari, chempionatlar, Kubok musobaqalari, xotira musobaqalari, Osiyo yoki Olimpiya yinlari va h.k.) va miqyosidan (tuman, viloyat, shahar, Respublika, Osiyo, Ovrupa, Jahon) qat’i nazar, har bir musobaqa ziga xos ssenariy va dastur asosida tkaziladigan ochilish hamda yopilish marosimlari bilan farqlanadi. Musobaqaning ochilishi va yopilishiga doir ssenariyda rasmiy dasturlardan tashqari mahalliy, milliy va umumbashariy aanalar, rasm-rusumlar, urf-odatlar hamda udumlarga xos turli kngilochar tadbirlar (san’atkorlar, yozuvchi va shoirlar, davlat va jamoat arboblarining chiqishlari va h.k.) joy olishi mumkin.
     
155. 
     Musobaqaning ochilish va yopilish ssenariysida belgilangan dastur avvaldan puxta ishlab chiqiladi, muhokama etiladi va tashkiliy qmita tomonidan tasdiqlanganidan sng tayyorgarlik jarayoni tashkil etiladi.
     
156. 
     Quyida namuna sifatida musobaqaning ochilish va yopilish marosimiga doir ssenariysi keltirilgan:
     

• 
  musobaqaning ochilishi: musobaqaning bosh hakami musiqa sadolari ostida ishtirokchi jamoalarni maydonga olib chiqadi va ularni saflantiribjoylashtiradi;
  
• 
  bosh hakam jamoalar e’tiborini krsatma (komanda) bilan tashkiliy qmita «markazi»ga qaratadi va tantanavor ravishda kelib tashkiliy qmita raisiga ishtirokchi jamoalaraing musobaqaning ochilishiga saf tortganlari haqida ma’lumot beradi;
  
• 
  tashkiliy qmita raisi qisqacha musobaqaning maqsadi va ijtimoiy-siyosiy ahamiyati haqida gap yuritib, tabrik szini faxriy shaxs (rahbar yoki rahbar nomidan tabriklaydigan shaxs)ga beradi;
  
• 
  tabrik szi yakunlanganidan sng, bosh hakam ishtirokchi jamoalar nigohini davlat bayroi joylashtirilgan tomonga qaratadi;
  

157. 
     
     

• 
  davlat madhiyasi yangraydi, davlat bayroi ktari!adi;
  
• 
  davlat madhiyasi tugab, davlat bayroi ktarilganidan sng bosh hakam musobaqa ishtirokchilariga murojaat qilib, ularga sihat-salomatlik, musobaqa yinlarida mahorat va yuksak natijalar tilaydi;
  

158. 
     - bosh hakam ishtirokchi jamoalarni musiqa sadosi ostida
     maydondanolibchiqadi;
     
159. 
     136
     
160. 
     - musobaqaning ochilishi marosimidan sns musobaqa badvali byicha birinchi yinda ishtirok etadigan jamoalar maydonga tashrif buyurishadi va musobaqa yiniga tayyorgarlik krishadi.
     
161. 
     Musobaqada ishtirok etuvchi barcha jamoalar yinlari yakunlanganidan sng musobaqaning yopilish marosimi tkaziladi. Musobaqaning yopilish marosimida olib va sovrindor jamoalar (ayrim hollarda barcha jamoalar) ishtirok etadi.
     
162. 
     Musobaqaning yopilish marosimi ham maxsus ssenariy asosida tkaziladi. Senariyda belgilangan dastur yakunida Davlat bayroi tushiriladi va musobaqa yopiq deb e’lon qilinadi.
     
163. 
     Musobaqaning yakuniy natijalari va tashkiliy ishlarning saviyasi byicha rasmiy hisobot tuziladi va ushbu hisobotning nusxalari har bir jamoa vakillariga taqdim etiladi (ilovalarda mavzuga doir andozalar berilgan).
     
164. 
     «Musobaqa tkazishning ilmiy-tashkiliy asoslari» mavzusi byicha nazorat savollari
     

1. 
   Musobaqa tkazishga tayyorgarlik krishda qanday ilmiy-lchovtadbirlaritkaziladi?
   
2. 
   Musobaqa tkazishga tayyorgarlik krishda qanday tashkiliy tadbirlartkaziladi?
   
3. 
   Musobaqani ochilish va yopilish marosimlari qanday, qaysi tartibda va nimaga asosan tkaziladi?
   

165. 
     4. Musobaqa yakuni haqidagi hisobotning turlari va ularning
     mazmuninimadaniborat?
     
166. 
     137-
     
167. 
     13. VOLEYBOLCHILAR SPORT TRENIROVKASINING UMUM1YASOSLARI
     
168. 
     13.1. «Sport» va «Sport trenirovkasi» haqida tushuncha
     
169. 
     Sport keng ma’noda musobaqa faoliyati - unga maxsus tayyorgarlik krish, shu ynalish bilan boliq blgan ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-axloqiy, madaniy-maishiy, jismoniy va pstxofimksional, texnik va taktik jarayonlarni z ichiga oladi. “Sport” tushunchasining mohiyati insonni jamiyki tsiq va qiyinchiliklarni yengib, z imkoniyatlari chegarasini yanada kengaytirishga qaratilgan intilishidan iborat.
     
170. 
     Sport - bu ruhiyatni «charxlovchi», kayfiyatni ktaruvchi insonni jismonan, ma’nan va ruhan shakllantinwchi, uning «ichki» va «tashqi» madaniyatini (morfologiyasi - qaddi-qomati va funksional resursini) takomillashtirib boruvchi, insoniyatga cheksiz quvonch hadya etuvchi zamonga mos, ta ommaviy ijtimoiy harakatdir. Demak, sport chuqur ma’noli, kpqirrali ijtimoiy omildir.
     
171. 
     «Sport» atamasi etimologik nuqtayi nazaridan inglizcha szdan kelib chiqqan blib, daraxt kurtaklarini bir-biridan “zib” sishini anglatadi.
     
172. 
     Zamonaviy sport - bu z evolutsion tarixi, mavqe va maqomi hamda ziga xos musobaqa qoidalariga ega blgan kpdan kp turlardantarkibtopgan.
     
173. 
     «Sport» va «Sport trenirovkasi» atamalari pirovardidan, «musobaqaga tayyorgarlik», «musobaqa jarayoni», “musobaqa faoliyati” tushunchalarini anglatadi.
     
174. 
     «Trenirovka» atamasi inglizcha sz blib, zbek tilida «mashq qilish», «charxlash» ma’nosini bildiradi. Ushbu atama turli sohalarda qllaniladi. Masalan, «aqliy (intellektual) trenirovka», «jismoniy trenirovka», «gipoksik trenirovka», «hayvonlar trenirovkasi» tushunchalari amaliyotda keng z aksini topgan. «Hayvonlar trenirovkasi», «hayvonni dressirovka qilish» tushunchasidan tubdan farq qilib, hayvonlarni biror-bir tadqiqot uchun tayyorlash (oq kalamushni tretbonda yugurishi) yoki hayvonlarni (masalan, itni) «harbiy xizmatga» tayyorlash va hokazo sohalarda amalga oshirilishi imimkin.
     
175. 
     138
     
176. 
     Sport amaliyotida «sport trenirovkasi» atamasi «sport tayyorgarligi» atamasi bilan mantiqan yaqin blsa-da, ular bir-biridan tubdan farq qiladi. «Sport tayyorgarligi» tushunchasi keng qamrovli ma’noga ega blib, sportchini jamiyki faoliyatini (uyqu, trenirovka, ovqatlanish, tibbiy profilaktika va hokazo) musobaqaga tayyorlashga qaratilgan jarayondir. «Sport trenirovkasi» esa bir maqsadga ynaltirilgan jarayondir va nisbatan torroq ma’noni anglatadi.
     
177. 
     Muntazam sport trenirovkasi natijasida insonning harakat faoliyati shakllanib boradi, vangi harakat shakllari vujudga keladi, hayotiy zarur harakat malakalarf (chopish. sakrash, yurish va hokazo), knikmaiari takomiilashadi, psixik sifatlar (fikrlash, ong, iroda, diqqat, hissiyot va boshqa) sayqai topadi. Muayyan sport turiga xos harakat malakalari mukammallashadi.
     
178. 
     Voleybol - sport turi sifatida insonni har tomonlama jismoniy jihatdan rivojlanishiga olib keiadi. Ma’lumki, zamonaviy voleybol z xususiyati, mohiyati, mazmuni bilan kishi organizmiga katta talablar qyadi. Voleybol byicha muntazam trenirovka qilish barcha jismoniy, texnik, taktik, psixofunksional sifatlarni takomiUashtiradi. Voleybolga xos turli ynalishda va tezlikda uzoq vaqt davomida (1,5-2 soatgacha) ijro etiladigan texnik va taktik malakalar shuullanuvchini umumiy va maxsus chidamkoriigini shakllantirib boradi. yinda ijro etiladigan yakka, guruh va jamoa harakatlari zaro qllab-quwatlash, zaro yordam, hamjihatlik xislatlarini namoyon qiiadi.
     
179. 
     13.2. Sport trenirovkasini maqsadi, vazifalari va mazmuni
     
180. 
     Sport trenirovkasi - bu uzoq muddatli pedagogik jarayon blib, z oldiga yin malakalariga rgatish, ularni takomillashtirish, yakka guruh va jamoa, texnik hamda taktik harakatlarini zlashtirishni maqsadqilibqyadi.
     
181. 
     Vazifalari:
     

• 
  ma’naviy va ruhiy xislatlarni tarbiyalash;
  
• 
  jismoniy va funksional tayyorgarlikni taraqqiy ettirish;
  
• 
  sihat-salomatlikni mustahkamlash;
  
• 
  asosiy jismoniy sifatlarni tarbiyalash (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamkorlik,egiluvchanlik);
  

182. 
     - hayotiy zarur malaka va knikmalami shakllantirish (yurish,
     chopish, sakrash, uloqtirish, suzish);
     
183. 
     139
     

• 
  «Alpomish» va «Barchinoy» test talablariga tayyorgarlik krish va topshirish;
  
• 
  texnik va taktik harakatlarni ijro etishda zarur qobiliyat va maxsus sifatlamitaraqqiyettirish.
  
• 
  yin malakalari -texnik va maxsus sifatlarni taraqqiy ettirish;
  
• 
  yin malakalari - texnik va taktik harakatlarini yuqori saviyada ijroetishnizlashtirish;
  

184. 
     
     

• 
  hujum va himoyada jamoa blib maqsadga muvofiq harakat qilishni shakllantirish;
  
• 
  voleybol byicha nazariy bilimlar va amaliy knikmalarni egallash (rejalashtiruv hujjatlari, kundalik olib borish, rgatish texnologiyasi, hakamlik amaliyoti, ish qobiliyatini tiklash vositalari);
  
• 
  zlashtirilgan yin malaka va knikmalarini musobaqada samaraliqllashnijoriyetish.
  

185. 
     13.3. Sport trenirovkasining prinsiplari, uslublari va vositalari
     
186. 
     Shartli ravishda sport trenirovkasi uslublarini uch guruhga blish mumkin: sz, krgazmali va amaliy. Ushbu uslublar alohida yoki birgalikda (baravariga) trenirovka mashulotning vazifalariga mos blishi, mazkur vazifalarni hal eta olishi lozim. Bundan tashqari, bu uslublar trenirovka prinsiplariga, shuullanuvchilar yoshiga va tayyorgarligiga (ma(akasiga) mos blishi darkor.
     
187. 
     Sz uslubi - murabbiy tomonidan biror texnik element, malaka yoki jismoniy mashqlar mohiyati, tarkibiy tuzilishi koordinatsion, biomexanik va kinematik xususiyatlarini bayon etish, tushuntirish haqida tasawur hosil qilishdan iborat. Krgazmali uslub, odatda sz uslubi bilan bir vaqtni zida qllaniladi va mashqlar namunasi, texnik nusxalari hamda ijro etish tartibini videofilmlar, slaydlar va rasmlar yordamida namoyish etishdan iborat.
     
188. 
     Amaliy uslublar z navbatida ikki guruhga blinadi:
     

1. 
   muayyan sport turiga xos texnik malaka, harakat knikmalarini hosil qilish va shakllantirishga qaratilgan uslublari, ya'ni aksariyat sport texnikasini zlashtirishgaqaratilgan uslublar;
   
2. 
   jismoniy sifatlarni tarbiyalash va rivojlantirishga qaratilgan uslublar, ya’ni, aksariyat harakat sifatlarini tarbiyalashga qaratilgan uslublar.
   

189. 
     Lekin u yoki bu uslublar qayd etilgan ikki holatda ham qilanilishi mumkin.
     
190. 
     140
     
191. 
     Aksariyat sport texnikasini zlashtirishga qaratilgan uslublar
     
192. 
     Sport texnikasini (harakat malakasini) tliq yoki qismlarga (elementlarga) blib rgatish uslublari mavjud. Ayrim hollarda harakatlarni qismlarga blib rgatish imkoniyati blmasa, bunday harakatlartliqholdargatiladi.
     
193. 
     Lekin, sport texnikasini aniq tarkibiy tuzilishga (strukturasiga) mos ravishda rgatish uchun uni imkoniyati boricha qismlarga blib rgatish katta samara beradi. Bunda, ayniqsa taqlidiy (imitatsiya), tpsiz bajariladigan (yoki tpni rniga qulay buyum, moslama) mashqlarjudaqlkeladi.
     
194. 
     Qismlarga blib rgatish uslubi. Ayniqsa, dastlabki, boshlanich rgatish jarayonida alohida ahamiyat kasb etadi.
     
195. 
     Harakatning texnik qismlari shakllana borgan sari (qaytarish uslubi yordamida) uni tliq holda rgatish uslubi z mini egallab boradi.
     
196. 
     Dastlabki rgatish jarayonida tayyorlovchi va yondashtiruvchi mashqlarga e’tibor berish muhim ahamiyatga egadir.
     
197. 
     Sport texnikasini qismlarga blib rgatish uslubi nafaqat boshlanich rgatish jarayonida, balki texnik-taktik mahoratning eng yuqori bosqichlarida ham z dolzarbligini yqotmaydi, yangi texnik usul yoki taktik kombinatsiyalarni kashf etjshda juda ql keladi.
     
198. 
     Aksariyat harakat (jismoniy) sifatlarini tarbiyalashga qaratilgan uslublar
     
199. 
     Bunday uslublarning tarkibiy mohiyati mashqlarni (nagruzkani) qIIanish xususiyatiga (mashq soni oir-yengilligi, shiddati) qarab farqlanadi.
     
200. 
     Sport trenirovkasi davomida barcha mashqlar ikkita asosiy uslublar doirasida bajariladi: txtovsiz va txtab-txtab qoMIash uslublari.
     
201. 
     Txtovsiz uslub - bu mashqni txtovsiz yoki biror harakat faoliyatini uzluksiz ijro etilishi bilan ifodalanadi. Txtab-txtab qllash (takrorlash) uslubi - mashqni ma’lum vaqt oraliida qllash (dam berib) bilan ifodalanadi. Ikki uslub qllanilganida ham mashqlar uzluksiz yoki txtab bajarilishi mumkin. Mashqlarni tanlash va ularni qllash xususiyatiga qarab trenirovka mashuloti umumlashtirilgan (intégral) yoki muayyan ynalishga qaratilgan blishi mumkin. Maksimal kuchlanish uslubi aksariyat yaxshi tayyorgarlikka ega sportchilarga nisbatan qllanilishi tavsiya etiladi. Bu uslub odatda maksimal oirliklar yoki kuch mashqlarini maksimal marta qaytarish
     
202. 
     141
     
203. 
     bilan izohlanadi. Mashqlami umumlashtirilgan tarzda qllash ulami bir vaqtni zida bir necha sifatlami rivojlantirishga yordam beradi. Mashqlarni muayyan ynalishda qllash esa aksariyat alohida sifatni shakllantirishga qaratiladi. Bundan tashqari yin va musobaqa uslublari mavjud blib, ular mustaqil uslublar shaklida qllaniladi.
     
204. 
     yin uslubi - bu biror harakatni yin tarzida yoki yin dayomida ijro etilishi bilan ifodalanadi. Bu uslub nihoyatda samarali blib, uni qllanilishida mashqlar muayyan yin vaziyati doirasida bajariladi. Mashulotni aynan shu tarzda olib borilishi shuullanuvchilarning emotsional holatini ktaradi. Ushbu uslub yordamida murakkab texnik-taktik masalalar (taktik fikrlar, taktik kombinatsiyalarni mos tanlash va hokazo) hamda psixologik vaziyatlar haletiladi.
     
205. 
     Musobaqa uslubi - aynan musobaqa mashqlarini bajarish, mashulotni musobaqa tarzida tkazish va turli musobaqalarda ishtirok etish bilan boliq. Bu uslub mashqlarni yuqori shiddatda bajarilishini taqozo etadi yoki musobaqada alaba qozonish uchun qanday shiddat, usul, aniqtik kerak blsa, shunday tarzda bajariladi. Musobaqa usuli sport trenirovkasi jarayonida jamiyki shakllangan texnik-taktik malakalar, kombinatsiyalar, sifatlar, qobiliyatlami umumlashtirishda, bolashda (integrallashtirishda) asosiy rolni ynaydi. Shu bilan bir qatorda, mazkur uslubni qilashda sportchilarni malakasi, mahorati va imkoniyatlarini inobatga olinishi zarur. Qayd etilgan uslublardan tashqari qshma yoki aralash uslub, harakatni tahlil qilish uslublari mavdjud.
     
206. 
     Qshma uslubni qllash natijasida bir vaqtni zida bir necha sifatlar (kuch, tezkorlik, chidamkorlik va hokazo) va malakalar (texnik usul, taktik harakat) shakllantiriladi.
     
207. 
     Sporttrenirovkasi prinsipiari
     
208. 
     Sport trenirovkasi jarayoni ma’lum prinsiplar (tamoyillar), tartib-qoida, ilmiy va uslubiy qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi.
     
209. 
     Ushbu qonuniyatlar sportchi tayyorlash tizimini bir tartibda, tri va samarali tashkil qilishda asosiy omil blib hisoblanadi.
     
210. 
     Sport trenirovkasining prinsipiari jamiyki tarbiya va rgatish jarayonida umumpedagogik-didaktik prinsiplarga asoslanadi. Lekin, sport trenirovkasi davomida qllaniladigan shiddatli, oir va davomli mashqlar ushbu prinsiplarga alohida tibor qaratishni taqozo etadi.
     
211. 
     142
     
212. 
     Chunki, bu holat shuullanuvchilar organizmini tri taraqqiy ettirish, ularning psixofunksional imkoniyatlarini ehtiyotkorlik bilan kengaytirishgaqaratiladi.
     
213. 
     Sport nazariyasi va amaliyotida quyidagi asosiy prinsiplar qllaniladi: onglilik va faollik «imkqnbop» (shuullanuvchi imko-niyatiga mos nagruzka berish) va individuallashtirish, muntazamlik, krgazmali, «stira borish» (progressivlashtirish).
     
214. 
     Onglilik va faollik prinsipi quv-trenirovka jarayonida bosqichma-bosqich qyiladigan barcha maqsadlarga erishishi, yin malakalarini zlashtirish va takomillashtirishga qaratilgan muhim shartlardan biridir.
     
215. 
     quv-trenirovka topshiriqlarini (nagruzkani) shuullanuvchi imkoniyatiga mos tarzda berish (imkonbob) va individuallashtirish prinsipi. Ushbu prinsip - beriladigan barcha trenirovka topshiriqlari shuullanuvchini yoshi, jinsi, tayyorgarligi va individual xususiyat-larigamosblishnitaqozoetadi.
     
216. 
     Muntazamlik prinsipi kp yillik quv-trenirovka jarayonida mashulot uzluksizligini ta’minlashda, mashulotdan mashulotga talablar darajasini oshira borishni maqsad qilib qyadi.
     
217. 
     «stira borish» (progressivlashtirish) prinsipi quv-trenirovka jarayonida mashulot topshiriqlarini murakkablashtira borish, nagruzka hajmi va shiddatini oshira borish, mahoratni yangi bosqichlarga olib chiqish.
     
218. 
     Krgazmali prinsip barcha prinsiplarni samarali qllash va maqsadga muvofiq natijaga erishishda alohida ahamiyat kasb etadi.
     
219. 
     Shuni ham tkidlab qyish rinliki, yuqorida qayd etilgan barcha prinsiplar quyidagi didaktik tartib-qoidalar asosida qllanilishi zarur:
     
220. 
     -oddiydanmurakkabga;
     
221. 
     - zlashtirilgandan zlashtirilmaganga;
     
222. 
     -osondanqiyinga.
     
223. 
     Sporttrenirovkasiqonuniyatlari
     
224. 
     Muhokama etilgan prinsiplar sport trenirovkasining qonuniyat-lariga mos blishi shu jarayonni samarali tashkil qilinishiga qaratadi.
     
225. 
     Sport trenirovkasi quyidagi qonuniyatlar asosida olib boriladi: «Yuqori natijalarga ynaltirish», «Umumiy va maxsus tayyorgarlik birligini ta’minlash», «Trenirovka mashulotlarining uzluksizligi», «Nagruzkani asta-sekin va maksimal tarzda oshirish», «Nagruzkani
     
226. 
     143
     
227. 
     tlqinsimon tarzda qllash (zgartira borish)», «Trenirovka jarayonini qaytalanish (sikl) asosida tashkil qilish».
     
228. 
     Yuqorinatijalargaynaltirish
     
229. 
     quv-trenirovka jarayonining bosh maqsadi sportchilarni musobaqaga yuqori «sport formasi» darajasida tayyorlash va ushbu musobaqada yuqori sport natijasiga erishish imkoniyatini yaratish. Demak. muntazam, uzluksiz tkaziladigan mashulotlar davomida qyiladigan strategik vazifa sportchini yuqori natijalarga ynaltirish bilanboliq.
     
230. 
     Umumiy va maxsus tayyorgarlik birligini ta’minlash
     
231. 
     Voleybol byicha maxsus - ixtisolashtirilgan mashulotlar 10-12 yoshdan boshlab tkaziladi. Lekin, «chuqur» ixtisoslashtirilgan tayyorgarlik jarayonigacha yosh sportchilar har tomonlama jismoniy, texnik va taktik tayyorgarlikka ega blishlari maqsadga muvofiq 15-16 yoshga tlgan smirlar bilan ishlashda universalizatsiya prinsipi ustun turadi. 17-18 yoshda - quv-trenirovka jarayoni individuallashgan ynalishda bladi. yinchilarni mahorat-istdodi doirasida ularni egallagan yin funksiyalari yanada chuqur ixtisoslashtirilib, shakllantirilib boriladi.
     
232. 
     Trenirovka mashulotlarining uzluksizligi
     
233. 
     Trenirovka jarayonida uchraydigan turli tanaffuslar sportchi va murabbiyning oldiga qygan maqsadini yq qilishga olib keladi. Shuning uchun kp yillik trenirovka jarayonida muntazamlikni uzilishi, turli tanaffuslarni ry berîshga yl qymasdan, uni uzluksizligini ta’minlashi kerak. Lekin, ushbu uzluksizlik trenirovka nagruzkasini dam olish, ish qobiliyatini tiklash bilan almashinib turishi asosida amalga oshirilishi kerak.
     
234. 
     Yuklamani asta-sekin va maksimal tarzda stira borish
     
235. 
     Aynan shu qonuniyat voleybolchilaming barcha kuch-imko-niyatlarini musobaqa vaqtida safarbar qilishga qaratilgan. Buning uchun kp yillik trenirovka jarayoni davomida jismoniy, texnik-taktik tayyorgarlikka oid vazifalar, topshiriqlar va mashqiar asta-sekin «osondan qiyinga», «oddiydan murakkabga», «zlashtirilgandan
     
236. 
     144
     
237. 
     zlashtirilmaganga» tartibi asosida maksimal hajm va shiddat darajasidaijroetiladi.
     
238. 
     Nagruzkani tlqinsimon oshirish
     
239. 
     Kp yillik trenirovka jarayonida nagruzka tlqinsimon tarzda oshira borilishi lozim. Bu qonuniyat organizmni nagruzkadan sng tiklanish muddatiga charchoq asoratlarini «yqolish» vaqtiga boliq bladi. Shuning uchun nagruzka bilan dam olish, nagruzka bilan organizmni tiklovchi mashq-tadbirlarni muvofiq va samarali qllanilishi alohida ahamiyatga ega.
     
240. 
     Trenirovka jarayonining qaytalanishi (siklliligi)
     
241. 
     quv-trenirovka jarayoni haftalik sikllarga bosqich va davrlarga blinadi. Aynan ushbu sikllar kp yillik jarayonda «spiral’simon» qaytalanish yuqori natijalarga qaratiladi.
     
242. 
     rgatish va trenirovka vositalari
     
243. 
     Voleybolda ham boshqa sport turlari kabi rgatishning asosiy vositasi jismoniy mashqlardir. Ular juda turli-tumandir. Shuning uchun ularni rgatish bosqichidagi maMum vazifalarni hal qilish darajasida turkumlanadi. Bunday turkumlanishga voleybolchilarning musobaqa faoliyati asos qilib olingan. Shunga boliq holda mashqlar ikki katta guruhga ajratiladi: asosiy yoki musobaqa va yordamchi yoki trenirovka.
     
244. 
     Musobaqa mashqlari voleybolga xos blgan xususiy, ziga xos blgan mashqlardir. Bunda texnik usullar va taktik harakatlar musobaqa sharoitidagi yin holatlariga mos holda bajariladi.
     
245. 
     Trenirovka mashqlari asosiy malakalarni egallashni yengillash-tirish, tezlashtirish va ularni qllash samaradorligi, ishonchliligini ta’minlashga qaratilgandir. Ular maxsus va umumrivojlantiruvchi mashqlardan tashkil topadi.
     
246. 
     Maxsus mashqlar ikki guruhga blinadi: tayyorgarlik mashqlari; yaqinlashtiruvchi mashqlar. Tayyorgarlik mashqlaridan asosan maxsus jismoniy sifatlarni tarbiyalashda foydalaniladi. Yaqinlashtiruvchi mashqlardan aniq texnik harakatlami egallashga qaratilgan jarayonda foydalaniladi.
     
247. 
     145
     
248. 
     Umumrivojlantiruvchi mashqlardan asosiy jismoniy sifatiarni tarbiyalashda va zarur jismoniy harakat, knikma va malakalarini takomillashtirishda foydalaniladi.
     
249. 
     Barcha mashqlar zining ynalishiga qarab trenirovkalarning tarkibiy qismiga kiritiladi. Bu tayyorgarliklar quyidagilardir: umumiy jismoniy; maxsus jismoniy; texnik; taktik; integral (yaxlit yin). Har bir tayyorgarlik turlarining ziga xos yetakchi vositalari mavjud blib, ular yordamida mos vazifalar yechiladi. Shu bilan birga bir tayyorgarlik turiga oid blgan mashqlar boshqa tayyorgarlik turidagi mashqlar bilan yaqindan bolangan bladi. Masalan, shuullanuvchida tezkor-kuch sifati zarur darajada rivojlanmagan blsa, u hujum zarbasi berish texnikasini bajara olmaydi. Bu holda tezkor-kuch sifatini rivojlantirishga oid mashqlami berish maqsadga muvofiq bladi. Chunki hujum zarbasini berishning takrorlash hajmini oshirish bu holda samara bermaydi.
     
250. 
     Voleybol harakatlariga rgatishda vositalarning samarasi kp hollarda ularni qllash uslublariga bevosita boliq bladi. Uslublarni tanlash qyilgan vazifa, shuu!lanuvchilaming tayyorgarlik darajasi, aniq shart-sharoitlarga boliq holda tanlanadi va amalga oshiriladi.
     
251. 
     Qyi!gan vazifaga boliq ravishda aynan bir vositani turli uslublarda qllab turlicha foydalanish mumkin. Bundan tashqari, har bir tayyorgarlik turida vazifalar va turlaming ketma-ketligi ham ma’lum mantiqiyboliqlikkaegadir.
     
252. 
     Bir tayyorgarlik turidagi vazifalar sifat jihatidan zgarib, keyingi tayyorgarlik turiga zamin yaratadi. Masalan, tayyorgarlik mashqlarï rganilayotgan texnik usulni umumiy tuzilishini ifoda etadi. Yaqinlashtiruvchi mashqlar maxsus jismoniy tayyorgarlikdan texnik tayyorgarlikka tishda kprik vazifasini taydi. Ma’lum murakkablik asosida qurilgan texnik mashqlar taktik knikmalarni shakllantirishga yordam beradi. Shu asosda keyinchalik yakka tartibdagi taktik harakatlar rganiladi.
     
253. 
     13.4. Ish qobiiiyatini tiklash va kuchaytirish
     
254. 
     Sport trenirovkasi jarayonida uzluksiz qIIaniladigan mashu-lotlar natijasida shuullanuvchilar organizmining ish qobiiiyatini goh susayishi, goh kuchayishi tabiiy hodisadir. Lekin, nagruzkadan sng vujudga keladigan charchoq asoratlarini bartaraf etish, organizmning funksionai faoliyatini muntazam tiklab borish hamda ish qobiiiyatini
     
255. 
     146
     
256. 
     tlqinsimon tarzda kuchaytira borish zaruriyati tiklovchi vositalardan z vaqtida maqsadga muvofiq foydalanib turishni taqozo etadi.
     
257. 
     Ish qobiliyatini tiklashga qaratilgan vositalar bir necha turlarga blinadi. Bular pedagogik, tibbiy-biologik (farmakologik) va psixologik ynalishda qllaniladigan vositalar.
     
258. 
     Pedagogik vositalar kichik hajmda. katta amplituda va sekin shiddatda bajariladigan jismoniy mashqlarni z ichiga oiadi. Bu jismoniy mashqlar tana mushaklarini maksimal taranglashtirish va maksimal bshashtirish asosida ijro etiladi. Ushbu mashqlar tana qismlari va bimlarini «burish», «bukish», «yozish», «siqish», «ishqalash», «uqalash», «silash» kabi jismoniy «muolajalar» bilan ifodalanishi mumkin.
     
259. 
     Bunday mashqlarni ma’lum pedagogik tartibda hajmi va shiddati jihatdan munosib myorda suv, havo, sauna muolajalari bilan qshib qllanishiyaxshinatijaberadi.
     
260. 
     Bundan tashqari xolisona, sekin tarzda rmon, to yon bairlari, daryo qiroqlari sharoitida yurish, chopish, velosiped haydash, eshkak eshish kabi muolajalar ta samarali vositalar blib hisoblanadi.
     
261. 
     Tibbiy-biologik (farmakologik) vositalardan foydalanish shuullanuvchi organlari - nerv, yurak-qon tomir, oshqozon, nafas olish sistemalari, hujayra, tqima va mushaklarni oziqlantiruvchi, ularga quwat beruvchi va tiklovchi turli vitaminlarga boy sharbatlar, hl va quruq mevalar. sabzavot, kkat hamda boshqa shunga xshash oziqlarni istmo! qilish bilan ifodalanadi. Bunday muoiajalami yii davomida, ayniqsa yirik musobaqalar oldidan tkaziladigan quv-trenirovka yiinlarida va musobaqa davridan sng (tish davrida) amalga joriy etish ta muhim shartlardan biridir.
     
262. 
     Ayrim hollarda, ya’ni organizmni tliq reabilitatsiya qilish zaruriyati tuilganda davolash va solomlashtirish jismoniy tarbiyasidan foydalanish maqsadga muvofiq bladi.
     
263. 
     Psixologik vositalaryordamida shuullanuvchilarning nafaqat ish qobiliyati tiklanadi, ruhiyati va irodasi mustahkamlanadi, balki sportchining butun vujudi muayyan musobaqalarga safarbar etiladi, salbiy holatlar (apatiya, lixoradka, ortiqcha hayajonlanish, qrqish, hadiksirash, xayolparishonlik va hokazo) bartaraf etiladi.
     
264. 
     Bu vositalar «ishontirish formulalari» (формула аутогенной тренировки), «zini boshqarish», gipnoz va boshqa shunga xshash mashqlarkiradi.
     
265. 
     147
     
266. 
     Barchaynalishda qoMlaniladigan tiklovchi vositalardan mohirona foydalanish kp yillik trenirovka jarayonida yuqori malakali sportchilarni tayyorlashda muhim rol ynaydigan shartlardan biridir. 8,9,10 va 11-andozalarda trenirovkaning qonuniyatlari, kp yillik sport trenirovkasi bosqichlari, voleybolchilarning yosh guruhlari, trenirov-kaning natijalari, yillik tayyorgarlik siklining davrlari va bosqichlari aks ettirilgan.
     
267. 
     Trenirovka qonuniyatlari
     

268. 
     Yuksak natijalarga ynaltirish
     
269. 
     Umumiy va maxsus tayyorgarlik birligi
     
270. 
     Trenirovkaning uzluksizligi
     

271. 
     
     

272. 
     Yuklamalarni sekin-asta oshirish
     
273. 
     Yuklamalarni tlqinsimon oshirish
     
274. 
     Trenirovkani
     
275. 
     siklligi
     

276. 
     8-andoza
     
277.