L. R. Ayrapetyans, A. A. Pulatov

88

2. 
   Harakatlanishdan sng osilgan tpni uzatish: yuqoriga-oldinga, z ustiga, orqaga uzatish ynalishini tanlash signalga asosan amalga oshiriladi.
   
3. 
   Berilgan signalga binoan tpni z ustiga tashlab, uni yuqoriga-oldinga yoki orqaga uzatish. Bu mashqlar iayanch holatda va sakrab ijro etiladi.
   

Taktikaga oid mashqlar. Bunday mashqlarning mohiyati shundan iboratki, shuullanuvchilarga taktik harakat usulini tanlash va uning samaradorligini baholash sharoiti yaratiladi.

1. yinchi 6 (5,l)-zonada joylashadi, uning sheriklari
(hujumchilar) 4,2-zonalarda, bolovchi (tp uzatib beruvchi) 3-zonada
joylashadilar. Raqib yinchi qarshi maydondan, tr ustidan zi
tashlagan tpni ikki ql bilan uzatib, tayanch holatdan yoki sakrab
zarba bilan 6-zonaga yllaydi. Tpni baland yoki past kelishiga qarab,
6-zonadagi yinchi 4 yoki 2-zonaga birdaniga zarbaga tp uzatadi yoki
3-zonada turgan bolovchi yinchiga uzatadi. Qarshi maydondan
yIJaniladigan tpni baland-pastligi, tezligi yoki sekinligi oldindan
maMumblmaydi.

Aynan shu mashq orqada 6-zonada joylashgan yinchini 5 va 1-zonalarda joylashgan holatda bajariladi.

2. 
   Qayd etilgan mashqlar qarshi maydonda joylashgan 2 ta tsiq qyuvchi yinchilarishtirokida bajariladi.
   
3. 
   Aynan shu mashqlar 3 ta tsiq qyuvchi yinchilar ishtirokida bajariladi.
   
4. 
   «Birinchi» tpni uzatuvchi yinga 6,5,1-zonalarda joylashadi. Qarshi maydondan tp turii tezlikda, balandlikda va ynalishda favqulodda uzatiladi. Bolovchi yinchi navbatma-navbat 1,6,5-zonalardan tp oldidagi zonalarga (2,3,4) chiqadi. 6,5,1-zonalarda (galma-gal) yinchi «birinchi» tpni bolovchi yiniga aniq va sifatli uzatadl
   

Tp kiritish. Tayyorlov va yondoshtiruvchi mashqlar.

1. Juftlikda: bir yinchiga gandbol tpi, u maMum signalga
binoan tpni bir ql bilan pastdan (pastdan tp kiritish), yuqoridan,
yon tomon bilan sherigiga uzatadi. Shu mashq orqa chiziqdan tr
ustidan tp kiritish asosida bajariladi.

2. 
   Shu mashq turli zonalarga tp kiritish asosida ijro etiladi.
   

2. 
   Tp orqa chiziq atrofida osilgan holatda joylashtiriladi. Tp trga nisbatan tri turib va yonlama turib, xayolan turli zonalarga uriladi (kiritiladi).
   

89

Taktikaga oíd mashqlar. Taktikaga oid mashqlaming asosiy maqsadi - raqibni taktik rejasini «buzish», tp qabul qilishni qiyinlashtirish va ochko olish niyatida voleybolchini tp kiritish usullari, tezligi va ynalishini tanlashga rgatishdan iborat.

Tp kirituvchi voleybolchi orqa chiziq ortida joylashadi, qarshi maydonchada 6 yinchi joylashadi. Tp kirituvchi turli zonalarga turli usuliarda navbatma-navbat tp kiritadi. Qarshi maydonchada joylashgan qaysi bir yinchi qlini ktarsa shu vinchiga tp uriladi (kiritiladi): ikki yinchi rtasiga tp kiritiladi; bir gal maydonni oldi qismiga, bir gal orqa qismiga tp kiritiladi; bolovchiga tp kiritiladi; asosiy hujumchiga tp kiritiladi; endi yinchi almashtirgan yinchiga tpkiritiladivah.k.

Hujum zarbalari. Tayyorlov mashqlari.

1. 1 kg.Ii tldirma tpni qlda ushlagan holda signal byicha yuqoriga sakrash va qldagi tpni boshni orqasidan oldinga-pastga va oldinga-yuqoriga keskin uloqtirish.

2.Shumashq,faqattrustidan.

3. Shu mashq, faqat yugurib kelib, tri ynalishda va gavdani burib,tpnitrustidantashlash.

Yondoshtiruvchi mashqlar.

1. Signal byicha tennis tpini salcrab ng va chap ql bilan tr
ustidanuloqtirish.

2. Gandbol tpini sakrab, qarshi tomondagi tsiq qyuvchi
fllariga urib; chetga chiqarish; tsiq yonidan chalitib tashlash;
to‘siqustidanchalitibtashlash.

3. Shu mashq, faqat 3 ta tsiq qyuvchi qarshiligida ijro etiladi.
Taktikaga oid mashqlar. 1 ta harakatlanmaydigan tsiq

qarshiligida tpni tsiqqa tekkizmasdan zarba berish; tsiq yonidan tpni chalitib tashlash; tsiq ustidan chalitib tashlash; sakrash elementini taqlid qilib (oyoqni yerdan uzmasdan), ikkinchi marta depsinib,sakrabzarbaberish.

7.2. Hujumda ijro etiladigan guruhli taktik harakatlargargatish

«Birinchi» tp uzatishda qllaniladigan tayyorlov va yondashtiruvchi mashqlar.

1. Shuullanuvchilar 4,3,2-zonalarda hujah chizii bylab joylashadilar. 4-zonada turgan yinchi qlida tldirma tp bladi, u

90

z ustiga tpni iritadi. Shu vaqtda uning qolgan ikki sherigidan biri troldigachiqadi.

4-zonadagi yinchi z ustiga: iritgan tpni ilib olgandan sng, tpni tr oldiga chiqqan yinchiga tashlaydi.

2. 1 ta yinchi orqa zonada tpni qabul qilish joyida, uchtasi
4,3,2-zonaiarda joylashadi. Qarshi maydonchada turgan yinchi
tldirma tpni tr ustidan qarama-qarshi tomonga tashlaydi. Shu
vaqtda tr oldida turgan uch yinchidan biri tpga chiqadi. Tpni ilib
olgandan sng, uni tr ustidan yana qaytaradi.

3. Shu mashq, faqat voleybol tpi bilan ijro etiladi.
Taktikaga oid mashqlar. Mashqlarning asosiy ynalishi - yin

vaziyatiga mos holda harakat usulini tanlashdan iborat. Masalan, tpni qabul qilishda yinchilaming zaro harakatini tr oldiga orqa chiziqdan chiquvchi yinchi harakati bilan bolab, yuqorida qayd etilgan mashqlarni bajarish.

«Ikkinchi» tpni uzatishda ta>yorlov va yondoshtiruvchi mashqlar.

Bunday mashqlar tldirma tp (uloqtirish va ilib olish) yoki voleybol tpi (z ustiga iritganidan sng tpni uzatish)dan foydalangan holda bajariladi.

Taktikaga oid mashqlar. Ushbu mashqlarni texnikaga oid mashqlardan farqi shuki, bunda ijro etiladigan mashqlar turli yin vaziyatlariga binoan joy tanlash va harakat usulini tanlash bilan boliqligidir. Taktik vazifalar asta-sekin murakkablashtirilib boriladi. Oldingi va orqa chiziq yinchilarining zaro harakati asosida taktik vazifalarhaletiladi.

Taktik mashqlar tsiqsiz va tsiqlar ishtirokida bajariladi.

«Birinchi» va «ikkinchi» tp uzatish elementlarini birga qshgan holda taktik mashqlarni qllashda ham tayyorlov, yondoshtiruvchi, texnika va taktikaga oid mashqlardan foydalaniladi.

Hujumda qllaniladigan guruhli taktik mashqlar tsiqlar ishtirokida zlashtiriladi. Bunda favqulodda ry beradigan turli yin vaziyatlari yaratiladi. Taktik mashqlar turli signallar (tovush, qarsak, krsatma, buyruq, ishora) asosida amalga oshiriladi.

9i

73. Hujumda qllaniladigan jamoa taktik harakatlariga rgatish

rgatish jarayonida jamoa taktik harakatlari pirovard maqsad qilib olinadi.

Hujumda qllaniladigan jamoa taktik harakatlaríning samara-dorligi yakka va guruhli taktik harakatlar samaradorligi bilan belgilanadi. Shuning uchun: 1. Dastawal jamoani qaysi taktik tizim byicha ynashi aniqlanadi; 2. Shu asosda eng samarali guruhli taktik harakatlar tanlanadi; 3. Keyingi bosqichda yakka taktik harakatlarga yin vaziyatini yakunlovchi elementi sifatida ustuvorlik beriladi.

Hujumda qHaniladigan jamoa taktik harakatlariga rgatishda avvalambor yinni oldingi chiziq yinchi (uzatuvchi)si orqali uyushtirish tizimi snggi bosqichda zlashtirilishi tavsiya etiladi.

Jamoa taktik harakatlariga rgatish 6 yinchi - «jamoa» ishtirokida tashkil etiladi.

Hujumda qllaniladigan jamoa taktik harakatlariga rgatishda ham tayyorlov, yondoshtiruvchi, texnika va taktikaga oid mashqlar qilaniladi.

Jamoa taktik harakatlari voleybol maketlarida fishkalarni turli taktik rejalar va tizimlar byicha joylashtirish, ulami turli yin vaziyatlarini yuzaga keltirgan holda tri joylashtirish vazifalarini hal qilish orqali nazariy (taktik fikrlash) jihatdan zlashtiriladi. Bundan tashqari, mashulotlarda turli jamoa taktik harakatlarini maydonda taqlid qilish, tldirma tp, gandbol tpi, tennis tpi va voleybol tpi yordamidajamoa oldiga qyilgan turli taktik vazifalar hal etiladi.

Jamoa taktik harakatlari maydonda joylashgan 6 ta yinchining zaro bir-biriga boliqligi, har bir yinchíni va har bir guruhli harakatni jamoa taktik rejasiga bysunishi, ularni yin vaziyatiga qarab bir-birini tri va vaziyatga mos taktik vazifani amaliy hal qilishiasosídazlashtiriiibboriladi.

Hujumda qllaniladigan jamoa taktik harakatlarini zlashtirishda «ichki» (charchash, hayajonlanish, xavotirlanish va h.k.) va «tashqi» (harorat, namlik, atmosfera bosimi, «kuchli raqib», tomoshabinlar olqishi va h.k.) muhit omillari tsirlarini modellashtirish muhim ahamiyatkasbetadi.

92

7.4. Himoyada qllaniladigan yakka taktik harakatlarga rgatish

Himoyada qllaniladigan yakka taktik harakatlaming asosiy maqsadi - raqib jamoa yinchilari xatti-harakatini kuzatish va aniqlash, tp kiritishdan, hujum zarbasidan, tsiqdan qaytgan tplarni «olish» uchun joy tanlash va ulami ynalishiga qarab, z vaqtida zarur joyga yetib kelish, eng maqbul himoya usulini tanlash, qriq!ash (straxovka) joyini bilish va shunga asosan harakat qilish, zarba ynalishini oldindan payqab olish va tsiq qyishdan iborat.

Joy va tpni qabul qilish usulini tanlash. Tayyorlov va yondoshtiruvchimashqlar.

1. 
   Oldingi (hujum zonalari) chiziq atrofida ikki hujumchi bir-biriga tldirma tpni tashlaydi, kutilmaganda ularning biri sakrab tpni tr ortiga iritadi. Qarshi maydonchada turgan ikki himoyachi z vaqtida joy tanlab, tpni i!ib olishi iozim.
   
2. 
   Tpni pastdan ikki qllab. yuqoridan ikki qllab, pastdan bir qllab yiqilib, tpni qabul qilish uchun 2 ta yoki 3 ta tp turli balandlikka osilib qyiladi. Maxsus signal byicha yinchi u yoki bu qabul usulini bajaradi.
   

Taktikagaoidmashqlar.

1. 
   Murabbiy (yoki biror shuullanuvchi) yuqoridan yoki pastdan (aniq yoki kuchli) tp kiritadi. Qabul qiluvchi oldindan tp kiritish usuli va ynalishini payqabjoy tanlaydi.
   
2. 
   Murabbiy z ustigatp tashiab, tr ustidan hujum zarbasi yoki chalituvchi tp tashlash usulini bajaradi. Himoyachi yinchi oldindan hujum usulini payqab, qriqlashga chiqadi.
   

3. Hujum qyuvchi yoki tsiq qyuvchi yinchi ortida
qriqlashyininibajarish.

Tsiq qyishda shu malakaning texnikasi va taktikasi yagona omil sifatida amalga oshirilishi lozim: texnikasi - zarba ynalishiga nisbatan qllarni tri qyish (kaftlarning uzoq-yaqinligi); taktikasi -sakrash uchun trdan zanir oraliqda joy tanlash, qllarni ktarish vaqtini aniqlash, zarba ynalishini aniqlagan holda, qllarni joylashtirish.

Tayyorlov va yondoshtiruvchi mashqlar.

1. Hujumchi tr ildida harakatlanib, kutilmagan aolda txtab turli ynalishda hujum zarbasini taqlid qiladi. Tsiq qyuvchi yinchi tri joy tanlab, sakrab zarbaga tsiq qyishni taqlid qiladi.

93

2. rindiqda turib tsiq qyish. Tsiq qyuvch¡ yinchi
qllaríga boks qIqop (lapa) kiygizilgan. Qarshi maydonning 4,3,2-
zonalaridan tsiqch¡ga qarab paralon tp tashlanadi. Tsiq qyuvchi
yinchi qaysi zonadan tp tashlanishini bilmaydi.

3. Shu mashq tabiiy holatda bajariladi.
Taktikaga oíd mashqlar.

1. 
   Krsatma berilgan ynalishda ¡jro etiladigan hujum zarbasiga tsiq qyish; turli zonalardan (krsatma byicha) berilgan zarbaga tsiqqyish.
   
2. 
   Bir zona turli usulda ijro etiladigan hujum zarbalariga (tri ynalishda-d¡agonal, gavdani nggava chapga burib, yonlama, «zaif» qlbUan)tsiqqyish.
   
3. 
   Shu mashq, faqat boshqa zonalardan ijro etiladigan hujum zarbasigatsiqqyish.
   
4. 
   Uzatuvchi (bolovchi) yinchi kutilmagan zonaga tp uzatgan joydan berilgan zarbaga tsiq qyish (tsiq qyuvchi yinchi tpni qaysi zonaga uzatilishini payqab olishi, shunga yarasha joy tanlash va zvaqtidatsiqqyíshilozim).
   

7.5. Guruhli taktik harakatlarga o‘rgatish

Orqa chiziq yinchilarin¡ng zaro harakati. Tayyorlov va yondoshtiruvchi mashqlar. Tayyorlov va yondoshtiruvchi mashqlar z xususiyatlari byicha bir-biriga xshash bladi. Masalan, tldirma tpni yinchilar bir-biriga uzatib ilish mashqi voleybol tpi bilan bajariladi; voleybol tpini awal z ustiga iritib, sng tp uzatish. Bu mashqlami ijro etishda texnika va taktikaga uru berilishi lozim.

Taktikaga oíd mashqlar. Misol: yinchilar 1,6,5-zonalarda joylashadi; 4(3,2)-zonada turgan yinchilar hujum zarbasi yoki «chalituvchi» zarba bajaradilar. Tp ynaltirilgan joydagi yinchi joy tanlaydi va qabul qilish usulini aniqlab, qabulni bajaradi. «Qshni» yÍnch¡ «qriqlashda» ishtirok etadi.

Oldingi chiziq yinchilarining zaro harakati. Tayyorlov va yondoshtiruvchi mashqlar. Yakka tsiq qyish byicha qllanilgan mashqlar bajariladi, lekin uch yinchidan ikkitasi guruhli tsiq qyadi.

Taktikaga oid mashqlar.

1. Bolovchi yinchi uzatgan tpdan 4,3,2-zonalarda hujah zarbasi bajariladi. Qaysi zonadan va qaysi ynalishda zarba berilishiga

94

qarab 2 va 3 yoki 4 va 3-zonadagi yinchilar tsiq qyadi. Tsiqdan bsh yinchi “qriqlashda” ishtirok etadi. Zarba ynalishi oldindan ma’lum.

2. 
   MaMum mashq, faqat zarba ynaIishi noma’lum holda bajariladi.
   
3. 
   Shu mashq, faqat tp uzatish 3-zonadan ijro etiladi. Qaysi zonaga (4 yoki 2-zona) tp uzatilsa, shu zonadan berilgan zarbaga 2 va 3 yoki 4 va 3-zonadagi yinchilar tsiq qyadi.
   

Oldingi va orqa chiziq yinchilarining zaro harakatlari.

Tayyorlov va yondoshtiruvcbi mashqlar.

Yuqorida qayd etilgan ushbu turdagi mashqlar oldingi va orqa chiziq yinchilarining zaro harakatlarini shakllantirishda ham qllaniladi. Lekin bunda asosan mashqlaming texnikasi va taktikasiga kproqe’tiborqaratiladi.

Taktikaga oid mashqlar. Misoi: signalga binoan 3-zonadan 4 yoki 2-zonaga uzatilgan tpga zarba beriladi, muvofiq ravishda 2 va 3 yoki 4 va 3-zonadagi yinchilar tsiq qyadi. Vaziyatga qarab (tpni uzoq yaqinligi va ynalishi) 1 va 5-zonadagi yinchilar tpni «qriqIaydi».

Shu mashq, faqat «qriqlashda» 6-zonada turgan yinchi ishtirok etadi. Bundan tsiq qyish, qriqlash va zarbani qabul qilisK harakatlarigatiborqaratiladi.

, 7.6. Jamoa taktik harakatlariga rgatish

Tp kiritishda yinchilarni joylashishi.

Kiritilgan tpni muvafaqqiyatli qabul qilish uchun yinchilarni maydonda joy lashishi holati muhim ahamiyat kasb etadi.

Maydonda yinchilarni joylashishi usulini tanlashda quyidagilar tiborgaolinishilozim:

- joylashishda musobaqa qoidasiga rioya qilish;

- krsatma byicha jamoa va guruh qanday taktik tizimni
qllashini tiborga olish; qaysi yinchi va qanday mahoratga ega
yinchitpkiritilayotganligi;

- jamoa qaysi taktik tizim byicha (4+2 yoki 5+1) jamlangan.

Oldingi chiziq yinchisi (bolovchi) ishtirokida hujum zarbasini

tashkil etishda uchta asosiy holatni tiborga olish lozim: birinchisi - 3-zonadan tp uzatilganda; ikkinchisi - 2-zonadan tp uzatilganda; uchinchisi - 4-zonadan tp uzatilganda.

95

Shu holatlarda birinchi tpdan yoki tpni sherigiga iritib (otkidka) berishdan zarba ijro etishda, qolgan yinchilar ham zarba berishga shay blib turishlari kerak. Orqa chiziq yinchisining oldingi chiziqqa chiqib tp uzatishdan zarba berishda ham 3 ta holatni tiborga olish lozim: birinchi - J-zonadagi yinchi (bolovchi) 2-zonadagi yinch¡ orqasidan oldingi chiziq atrofiga tp uzatish uchun chiqishida; ikkinchi -6-zonadagi yinchi (bolovchi) 3-zonadagi yinchi oldiga chiqibtp uzatish. Hujumni mazkur tizimlarda tashkil qilishda oldingi chiziqda joylashgan (2,3,4-zonalarda) barcha yinchilar hujum zarbasigashayturishlarishart.

Zamonaviy voleybolda orqa chiziqqa tgan bolovchi yinchining oldingi chiziqqa chiqib, 3 ta hujumchiga tp uzatish imkonini yaratish odat tusiga kirgan. Boz ustiga snggi yillarda hujumga orqa chiziq yinchilarini jalb etish hujum salohiyatining yanadaortishigaolibkeldi.

«Burchagi oldiga» tizimi asosida himoyada ynash

Tayyorlov va yondoshtiruvchi mashqlar. Bu mashqlar «burchagi oldiga» tizimiga xos harakatlarni taqlid qilish, tldirma tp va voleybol tpibilanijroetiladi.

Taktikaga oíd mashqlar.

1. 4,3,2-zonalarda uchta hujumchi joylashadi, bolovchi y¡nchi
2 va 3-zonalar rtasida turadi. Murabbiyning signali byicha tp
bolovchiga uzatiladi, bolovchi esa uchta hujumchidan biriga tp
uzatadi. Tsiq qyuvchi yinchiIarni 6-zona yinchisi qriqlaydi.
Hujum zarbasi «chalituvchi» tp tashlash bilan almashtirib turiladi.

2. Shu mashq, faqat zarbalar goh 1-zonaga, goh 5-zonaga
ynaltiriiadi. Shu zonalardagi yinchilar tpni qabul qilishadi.

«Burchagi oldiga» tizimi asosida himoyada ynash andozasi 36-rasmdaaksettirilgan.

«Burchagi orqaga» tizimi asosida himoyada ynash Tayyorlov va yondoshtiruvchi mashqlar. «Burchagi oldiga» tizimi asosida himoyada ynashda qllaniladigan mashqlar aksincha ynalishda bajariladi. Bunda ham taqlid mashqlari, tldirma tp va voleybol tpi bilan mashqlar bajariladi.

96



36-rasm.

Taktikagaoidmashqlar.

1. 
   Hujumchilar 4,3,2-zonalarda joylashadi, bolovchi yinchi tp oldida turadi. Ikkinchi tp uzatish navbatma-navbat uchta zonaga ynaltiriladi. Tsiq qyuvchi yinchilar atayin zarbani tkazib yuboradi. Zarbani qaysi zonadan berilganiga qarab 5 yoki 1-zonadagi yinchi tsiqlar orqasiga «qriqlashga» chiqadi. 6-zonadagi yinchi zarba ynalishiga qarab chiqadi va tpni qabu! qiladi.
   
2. 
   Shu mashq, faqat tpni tsiqchilar ustidan «chalitib» tashlanadi. 5 yoki 1-zonadagi yinchilar zarba ynalishiga muvofiq tsiqchilar orqasiga tpni «qriqlashga» chiqadi.
   

37-rasm.

97

«Burchagi orqaga» tizimi asosida himoyada ynash andozasi 37-rasmdaaksettirilgan.

«yintaktikasigargatish» mavzusi byicha nazorat savoliari

1. 
   Yakka taktik harakatlar deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Guruh va jamoa taktik harakatlari qanday mazmundan iborat?
   
3. 
   Taktik harakatiarga qanday, qaysi tartibda va qanday vositalar asosidargatiladi?
   

4. 
   Hujumda qllaniladigan yakka, guruh va jamoa taktik harakatlariga rgatish qanday tashkil etiladi?
   
5. 
   Himoyada qHaniladigan yakka, guruh va jamoa taktik harakatlariga rgatish qanday tashkil etiladi?
   

6. Zamonaviy voleybolga xos hujum va himoyada qUaniladigan
jamoa taktik harakatlarini tushuntirib bering.

98

8. MUSOBAQA QOIDALARI VA UNI TASHKIL QILISH

8.1. Musobaqa qoidalarining vujudga kelishi va shakllanishi

Voleybol yinining dastlabki rasmiy yin qoídalari 1896-yilda ishlab chiqilgan. Mazkur qoidalami ayrim bandlari quyidagilardan iborat blgan:

• 
  maydonchaning lchami 7,6 x 16,1 m; -tmingbalandligi195sm; -tpningoirligi 252-336 gr;
  
• 
  yinchilar tarkibi chegaralanmagan;
  

- tp yinga maydonchani o‘ng tashqi qismida joylashgan lxl
metrli trtburchak shaklidagi joydan bir oyoqda turib kiritilgan va
hokazo.

Voleybolning borgan sari ommaviylasha borishi va ishtirokchiiaming yin mahorati shakllana borishi bilan bir qatorda musoba qoidalari ham zgarib, takomillashib borgan.

1900-yil - hisob 21 ochkogacha, tming balandligi 213 sm;

1912-yil - maydoncha 10,6 x 18,2 m, tr - 228 sm;

1917-yil -hisob 15 ochkogacha, tming balandligi 243 sm;

1918-yil-yinchilarsonibirjamoada-6ta;

1922-yil - tpni faqat 3 marta ynash, maydoncha 9,1 x 18,2 m;

1925-yil - tp 66-69 sm. oirligi 275-285 g, maydoncha 9x18 m;

1934-yil - tr ayollar uchun 224 sm.

Qoidalar rasmiy holda tliq 1946-yilda joriy etilgan, lekin 1951-yilga kelib Marselda FIVB Kongressi tomonidan tasdiqlandi.

1947-yil - erkaklar rtasida yin 5 partiyadan iborat.

1950-yil -ayollaryini 5 partiyadan iborat.

1952-yii-tanaffus I partiyada 2 marta.

1957-yii-tanaffus 1 daqiqadan 30soniyagachaqisqaradi.

1961-yil -yinchi almashtirish qoidasi tasdiqlandi.

1965-yil - tsiq qyuvchi qayta ynashi (tpga tegishi) mumkin, u qllarini raqib tomoniga tkazishi mumkin.

1970-yil - chegaralovchi antenna (180 sm) joriy etildi.

1976-yil - kiritilgan tpga tsiq qyish.

99

1984-yil - tpni qabul qilishda tanani beldan baland joyi bilan «tegish» mumkin, tp yinga kiritilayotganda uni tsish bekor qilindi.

1988-yil - eng yuqori hisob 17 gacha, hal etuvchi partiya taybreyk tarzida, ochkolar soni 2 ta farq blguncha davom etadi.

1992-yil - tp tanani tizzadan yuqori barcha joyiga tegishi mumkin.

1998-yil - tp tanani barcha joyiga tegishi mumkin; hisob 25 gacha, 5 partiyada 15 gacha; har partiyada hisob 8 va 16 blganda 2 ta bir daqiqadan texnik tanaffus beriladi; jamoalar 2 martadan 30 sek. tanaffus olishlari mumkin; tp kiritish 9 metr oraliida ijro etilishi mumkin; «Libero» yinchisi joriy etildi.

2008-yil - tpni rangi zgartirildi (sariq-kk); tr oldida joylashgan yinchilar trni pastki qismiga tegishi mumkin.

Zamonaviy voleybol musobaqaning qoidalari haqida qisqacha maMumotlar:

• 
  maydoncha 9 xl8 m, chiziqlar kengligi 5 sm;
  
• 
  yin maydonini chegaralovchi antennalarning balandligi 180 sm; yinchilarning yoshi va jinsiga qarab trning balandligi
  

quyidagichabladi:

qizlar	13-14 15-16	2m10sm 2m20sm
ayollar	17-18 va bundan katta yoshdagilar uchun	2m24sm
il bolalar	13-14 15-16	2 m 20 sm 2 m 35 sm
erkaklar		2m43sm

• 
  tpni aylana uzunligi 66±l sm, diametri 21±0,3 sm, oirligi 270±)0g;
  
• 
  har partiyada 6 yinchi almashinuviga ruxsat beriladi. Asosiy yinchi l martaalmashtirilishivaqaytibyingatushishimumkin;
  
• 
  yin 3 yoki 5 partiyadan iborat bladi;
  
• 
  har partiyada hisob 25 gacha, agar 25:25 blib qolsa eng yuqori hisob 2 ochko farq qilguncha davom etadi. Hal qiluvchi partiya taybreyk
  

100

tarzida tadi 15 ochkogacha, hisob toki 2 ochko farq qilguncha davom etadi.

Jazo «aybga yarasha blishi shart. Bordi-yu hakam xatoga yl qysa, u z vaqtida bu xatoni byniga olishi kerak va adolatni tiklashi zarur.

Hakam nafaqat yin davomida z odobi bilan namuna blishi, balki u boshqa joylarda ham zini tuta bilishi kerak.

Hakamlar:

birinchi hakam (minbardagi hakam);

-ikkinchihakam;

- hakam-kotib;

-axborotberuvchihakam;

-4tachiziqhakamlari;

-6tatpuzatibturuvchilar.

Hakamlarning har birini z vazifasi, huquqlari, hakamlik qilish joylari va vositalari mavjud. Ularni atroflicha talqini ma’ruzada ozaki va quv filmlari yordamida bayon qilinadi, tushuntiriladi.

Musobaqa yinidan 20-30 min oldin maydonchani, anjom (tp, tr, maydon chiziqlari), hakamlami kiyim-bosh, tayyorgarligi, xullas, yinni tkazishga nima, kim, qancha kerak blsa. hammasining muhayyoligi birinchi hakam tomonidan tekshirilishi kerak va zaruriyat blsa tminotni oshirish talab qilinishi shart.

8.2. yinning mohiyati va mazmuni

Voleybol maxsus maydonchaning rtasidan tr bilan ajratilgan qismlarida 2 jamoaning tp vositasida musobaqalashuvidan iborat sport yinidir.

yinning maqsadi - tpni tr ustidan raqib maydonchasiga tushirish va raqibning aynan shunday harakatiga yl qymaslikdan iborat. Bunda jamoa tp bilan 3 marta ynash huquqiga ega (tsiq qyishdantashqari).

yin tpni yinga kiritish usuli bilan boshlanadi: tp kirituvchi yinchi zarb bilan tpni tr ustidan raqib jamoa maydonchasi tomonga ynaltiradi. Tp maydon chiziqlari chegarasidan chiqib, yerga tushguncha yoki jamoa yinchisi xatoga yl qyguncha yin davometadi.

Voleybolda har bir yin vaziyatining natijasi, tp qaysi tomondan kiritilganligidan qatMy nazar, ochko bilan tugallanadi.

101

Inshootlarvauskunalar

yinmaydoni.

ym maydoni 18x9 m lik tri trtburchak shaklida boMadi. yin maydonining yuzasi tekis, gorizontal va bir xil boMishi hamda yinchilar uchun hech qanday jarohat olish xavfini tudirmasligi iozim.

Maydondagichiziqlar.

Bareha chiziqlarning kengligi 5 sm. yin maydonchasini ikkita yon va ikkita orqa chiziqlar chegaralaydi. rta chiziq yin maydonini har biri 9x9 m lchamga teng blgan ikki maydonchaga ajratib turadi. Har bir maydonchaning hujum chizii rta chiziqdan 3 m oraliqda blib, 5 sm oraliqda 5 ta 15 sm li kesik chiziqlar bitan yon chiziqlar tashqarisiga davom ettirilgan b ladi.

Zonalar.

Oldingi hujum zonasida 2,3,4-zonalar joylashadi. Orqa himoya zonasida 1,6,5-zonalar joylashadi. Tp kiritish zonasi 9 m lchamga teng blgan orqa chiziqning davomidir.

Tp,trvaustunlar Trningtuzilishi

Trning kengligi 1 m va uzunligi 9,5 m blib, teshiklari 10x10 sm kvadrat shaklida, qora rangli ipdan tqilgar, blishi kerak. Trning yuqori qismida 5 sm kenglikdagi lenta blib, uning ichldan tros (ustunlarga mustahkamlash uchun) tkaziladi. Trning pastki qismidan shnur tkaziladi. Trning ikki tomonidan ikki yon chiziqlarga perpendikulyar ravishda chegaralovchi lentalar joylashtiriladi. Lentalarning kengligi 5 sm va uzunligi lm bladi. Trning ikki tomoniga joylashtirilgan chegaralovchi lentalar bilan bir ynalishda ikki antenna vertikal ravishda joylashtiriladi. Antenna diametri 10 mm, uzunligi 1,8 m li naychadan iborat blib, qattiq egiluvchan materialdan tayyorlangan bladi. Tr rta chiziq ustidan vertikal joylashtirilishi kerak.

Ustunlar

Tr tortiladigan ustunlar yon chiziqlardan 0,5-1,0 m oraliqda rnatiladi. Ustunlarmng balandligi 2,55 m. Ustunlar yumaloq va tekis shaklda boMib, yinchilarga xavf tudirmasligi kerak. Ustunlar tortuvchi va taranglashtiruvchi moslamalarsiz rnatilishi darkor.

102

Tp

Tpning ichidagi kamerasi rezinadan, tashqi qismi tabiiy yoki sintetik charmdan ishlanib, zi qafiy dumaloq shaklga ega blishi lozim. Uning aylana diametri 65-67 sm, oirligi 260-280 g, ichki bosimi 294,3 dan 318,82 mba yoki gPa gacha blishi lozim.

8.3.Hakamlarvahakamlikqiii_Sh

Har bir uchrashuvni hakamlar tarkibi boshqarib boradi va bu tarkibga: birinchi hakam; ikkinchi hakam; kotib; trtta (yoki ikkita) chiziq hakamlari kiradi.

Birinchihakamvakolatlari

Birinchi hakam yin jarayoni boshlanganidan to yakunlanguniga qadar uni boshqarib boradi. U shu yinda ishtirok etayotgan barcha hakam va yinchilarga rahbarlik qiladi. Uning qarori hal qiluvchi kuchga ega. Birinchi hakam qolgan hakamlar qarorini notri deb topsa, uni bekor qilish huquqiga ega. Agar biror hakam vazifasini uddalay olmasa, birinchi hakam uning vazifasini z zimmasiga olishi mumkin. Birinchi hakam chiqargan qarorni muhokama qilishga yl qyilmaydi. Lekin jamoa sardori iltimosiga kra u z qaroriga izoh berishi mumkin. Birinchi hakam yindan oldin maydon, tp va boshqa uskunalar holatini nazoratdan tkazadi. Jamoa sardorlari bilan qur’a tashlashni uyushtiradi. yin davomida faqat birinchi hakam quyidagilar byicha qaror chiqarish huquqiga ega: jamoalarni ogohlantirish; jazolash; tp kirituvchining xatosi; tp kirituvchi jamoa a’zolarining joylashishidagi xatosi byicha; tp bilan ynash xatolari byicha; tr va uning ustida ry beradigan xatolar byicha; orqa chiziq yinchilari va «Libero»ni hujum zarbasi; «Libero»ni oldingi zonadan yuqoridan uzatilgan tpiga hujum zarbasi qllanilganda.

Ikkinchihakamvakolatlari

Ikkinchi hakam birinchi hakam rparasidagi voleybol ustuni ortida birinchi hakamga qaragan holda tik turib joylashadi. U zaxiradagi yinchilarni kuzatib turadi; tanaffus olish va yinchi almashtirishga ruxsat beradi; yin oldidan, har bir partiya oldidan yinchilarning maydondagi joylashuvini nazorat qilib turadi. yin vaqtida hushtak chaladi va ishora bilan quyidagilar byicha qaror qabul qiladi: yinchi maydon va tr ostidan raqib tomoniga tib ketganda; yinga

103

kiritilayotgan tpni qabul qiluvchi jamoa joylashuvda xatoga yl qyganda; zi joylashgan tomon yaqinida yinchi trga va chegaralovchi antennaga tegib ketganda; orqa chiziq yinchisi yoki «Libero» tsiq qyganda; yinchi trning pastki qismiga tegib ketganda.

Kotib Kotib z faoliyatini yuritish uchun birinchi hakam qarshisidagi ustun ortida (ikkinchi hakam orqasida) joylashadi. Kotib quyidagi vazifalarni bajaradi: yin bayonnomasiga yin va jamoa haqidagi ma’lumotlarni yozadi; yiilgan ochkolar, tanaffuslar, yinchilami almashtirish; jazo choralari, tpni vinga kiritish navbatlarini yozib boradi va nazorat qiladi; yuqorida krsatib tilgan vaziyatlar buzilganda, ikkinchi hakamga xabar qiladi.

Chiziq hakamlari

Chiziq hakamlari (4 ta blganda) maydonning har bir burchagidan 1-3 m uzoqlikda joylashadilar va z chiziqlarini nazorat qiladilar. Agar yinda 2 ta chiziq hakami ishtirok etsa, ular maydon burchaklaridan 1-2 m uzoqlikda bir-biriga diagonal holatda joylashadilar. Ular yon va orqa chiziqlarni z tomonlaridan nazorat qiladilar. Chiziq hakamlari qllaridagi bayroqchalarni harakatlantirib, quyidagilami ifodalaydilar: tp maydonga yoki chiziq ustiga tushsa, bayroqni pastga (maydonni krsatib) tushiradilar; tp maydon tashqarisiga tushsa yoki chegara-lovchi antennatashqarisidan tsa, bayroqni yuqoriga ktaradilar.

Voleybol qoidalarining barchasini ushbu kitobda yoritish mumkin emas, lekin biz eng asosiy holatlar ustidagina txtab tdik. Yuqoridagi materialni zlashtirishda «Voleybolning rasmiy qoidalari» qllanma-sidanfoydalanishzarurbladi.

Voleybol byicha musobaqalar quv-mashulot ishlarining asosiy qismidir. Ular mashulotlardagi jismoniy, texnik, taktik va psixologik tayyorgarlik samarasini krsatib beruvchi yakuniy krsatkich blib ham hisoblanadi. Musobaqalar tasdiqlangan taqvimiy rejaasosidatkaziladi.

Sport musobaqalari sportchini tarbiyalashda katta rin tutadi. Voleybol byicha musobaqalar oldiga qygan vazifalariga kra quyidagi turkumlarga blinadi: chempionatlar, kuboklar, samlash va yordamchi musobaqalar (tayyorlov, nazorat va boshqalar).

Chempionat va kubok musobaqalari - eng asosiy musobaqalar blib, bu musobaqalarda eng kuchli jamoalar aniqlanadi. Bu

104

musobaqalar klami turlicha bladi: jahon, qifa, mamlakat, viloyat; shaharmiqyosidagivaboshqalar.

Saralash musobaqalari z maqsadi va vazifasiga kra asosiy musobaqalarning keyingi bosqichiga chiqish yoki malakali yinchilarni maMum bir jamoa tarkibiga qabul qilishni nazarda tutadi.

Yordamchi musobaqalar tarkibiga quyidagilarni kirgizish mumkin:

- krgazmali musobaqalar voleybolni ommaviylashtirish va

tarib qilish maqsadida tashkil etiladi. Ular ommaviy sport
bayramlarida, quv yurtlarida, tashkilot va korxonalarda tkaziladi.

- qisqartirilgan musobaqalar (blits tumirlar) olibni aniqlash

uchun qisqartirilgan partiyalar bilan oMkaziladi. Bunday musobaqalar
bayram kunlarida, sport mavsumlarining ochilishida tashkil qilinadi.

- tasnif musobaqalari - sport tayyorgarligi darajasini aniqlash va

sport tasniflarini (razryadlar) berish maqsadida tashkil qilinadi.

• 
  tenglashtiruvchi musobaqalarning asosiy vazifasi kuchli raqib jamoasi bilan uchrashishga imkon berish yii bilan kichik tasnifdagi sportchilarning sishini rabatlantirishdan iborat.
  
• 
  nazorat va tayyorlov musobaqalari jamoa va alohida yinchilarning oldindagi rasmiy musobaqalarga tayyorgarlik holatini aniqlashmaqsadidatkaziiadi.
  

Mashulot jarayonida tayyorlov va nazorat musobaqalari katta rinni egallaydi.

Yordamchi musobaqalar asosan tayyorlov va musobaqa davrlarining yarmida rejalashtiriladi. Tanlov va asosiy musobaqalar kpincha bir yilda 2-3 marotaba tkaziladi. Turli xil musobaqalarning ahamiyati va rni kp yillik tayyorgarlik bosqichiga boliq boMadi.

Shunday qilib, boshlanich bosqichlarda faqat tayyorlov va nazorat musobaqalari rejalashtiriladi va tkaziladi.

Sportchilar malakasining sib borishga qarab, keyingi kp yillik tayyorgarlik bosqichida musobaqalar soni ortib boradi, musobaqa davriga tanlov va asosiy musobaqalar kiritiladi. Musobaqalar sportchining tayyorgarlik darajasining asosiy nazorat shakli boMibgina qolmay, balki sport mahoratini takomillashtirishning zarur omilidir.

Musobaqalarni rejalashtirganda tayyorgarlikning ziga xos xususiyatlariga alohida e’tibor qaratish lozim. Birinchidan, musobaqalar shunday tanlanishi kerakki, ularning ynalishi, qiyinchilik darajasi kp yillik tayyorgarlikning tuzilishi, vazifasi bilan qatMy mos kelsin. Ikkinchidan, agar sportchi uni zining jismoniy, texnik-taktik va psixologik qobiliyatiga qyilgan vazifalarni yecha oladigan boMsa

105

musobaqalarga jalb qilsin. Uchinchidan, musobaqa va mashulot amaliyotim rejalashtirish kerak, ayniqsa, tayyorgarlik jarayoni samarati amalga oshishi va sportchi tanlov hamda asosiy musobaqalarda z imkoniyatini ochib berishi гашr. Trtinchidan, rausobaqalar dasturi va qatnashuvchilartarkibi kuchli raqobatmuhitini ta’minlashi kerak.

«Musobaqa qoidalari va uni tasbki! qilish» mavzusi byicha nazorat savoliari

1. 
   Maydon, tr, antena va tpning lchamlari.
   
2. 
   yin usullarini ijro etishdagi xatolar.
   

3. Hisobni olib borilishi, partiyalarda va partiyalar oraliida
beriladigantanaffuslar.

4. 
   Hakamlarning vazifalari va ular tomomdan xatolami imo-ishora bilan krsatilishi.
   

4. 
   Musobaqa Nizomi va uni tashkil qilish tartibi.
   

4. 
   Musobaqani tashkil qilish tizimlari aylanma, chiqib ketish va aralashtizimlarmohiyati.
   

4. 
   Musobaqaqoidalariningzgartirilishi sababtari.
   

106

9. VOLEYBOL DARSIVA UNI TKAZISH TARTIBI 9.1. Darsning maqsadi va vazifalari

Jismoniy tarbiya va sport millat genofondini shakllantirish va barkamol avlodni tarbiyalashda kafolatli omil sifatida borgan sari quvchi yoshlarning kundalik turmush tarziga singib bormoqda.

1999-yil 27-maydagi Vazirlar Mahkamasining «zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari trisida»gi 271-sonli Qaroriga binoan ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslari hajmini oshirilishi, «Umid nihollari», «Barkamol avlod», «Universiada» kabi 3 bosqichli musobaqalar tizimini tatbiq etilishi, «Alpomish» va «Barchinoy» test sinovlarining joriy qilinishi, zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamarmasini tuzish» va shu masala byicha Vazirlar Mahkamasining maxsus qarori kabi konseptual hujjatlar ushbu sohani, ayniqsa yoshlar rtasida yanada jadalroq ommaviylashtshiga keng huquqiy va moddiy-texnik imkoniyatlarni ochíbbermoqda.

rta umumta’lim maktab, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari quv rejalari tarkibiga mustaqil fan sifatida kiritilgan voleybol darsi quvchi yoshlarning jismoniy va funksional imkoniyatlarini oshirish, soliini mustahkamlash, hayotiy zarur malakalami shakllantirish, maxsus sifatlarni tarbiyalash, texnik-taktik va yin malakalariga rgatish ma’naviy-madaniy, axloqiy va psixologik xislatlarni kamol toptirishda ta muhim ahamiyatga egadir.

Jismoniy tarbiya darsining asosiy maqsadi «jismoniy madaniyat» va uning tarkibiy ynalishlari Gismoniy tarbiya, sport, jismoniy va funksional tayyorgarlik, jismoniy sifatlar va hokazo) haqida dastlabki bilim berish, hayotiy zarur harakat malakalari va knikmalarni shakllantirish, asosiy jismoniy sifatlami tarbiyalashdan iborat. z salomatligi va jismoniy qudratini mustahkamlash quvchi yoshlarning nafaqat shaxsiy ishi, balki bu mas’uliyat ularning jamiyat oldidagi burchi ekanligini ongiga singdirish qituvchi tomonidan hal etiladígan muhim masalalardan biri blishi lozim. Ushbu maqsadga erishish yosh avlodni «katta» hayotga tayyorlash, btajak kasbiy faoliyatni samarali

107

tashkil qilish, turmush qiyinchiliklarini yengib tish va zbekiston Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni sharaf bilan ado etish imkoniyatini yaratadi.

Jismoniy tarbiya darsining vazifalari yuqorida qayd etilgan maqsadlardan kelib chiqqan holda soliqni mustahkamlash, umumiy va maxsus jismoniy sifatlarni rivojlantirish, muayyan sport turi (voleybol)ga xos harakat malakalari texnikasiga rgatish hamda sport intizomini shakllantirish, raqibini hurmat qilish hissiyotini uyotish, iroda, diqqat va sezgirlik kabi xislatlarni tarbiyalashdan iborat.

9.2. Darsning tuzilishi va mazmuni

Voleybol byicha tkaziladigan jismoniy tarbiya darsi, shu jumladan voleybol darsi 3 qismdan tashkil topadi.

1 qism - tayyorlov 10-12 daqiqaga teng blib, z ichiga sinfni tashkil etish (saflanish, navbatchi quvchini qituvchiga davomat haqida axborot berishi, dars vazifalari bilan tanishtirish), saf mashqlari, umumiy va maxsus mashqlarni kiritadi. Darsni tayyorlov qismida beriladigan mashqlar shu darsni maqsad vazifalarini yechishga qaratilgan blishi lozim. Tayyorlov mashqlari tana muvozanatini saqlash, qaddi-qomatni shakllantirish. yurish, yugurish, sakrash, kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamkorlik va egiluvchanlik sifatlarini tarbiyalashga mljallanadi. Darsning tayyorlov qismi quvchi!ar organizmini «qizitish» va uni funksional jihatdan shu darsning asosiy qismiga tayyorlashdan iborat. Darsning ushbu qismini tkazish shiddati dastlab sekin-asta oshirilib, shu qismni rtasidan yana sekinlashtirilishi kerak.

Asosiy qism 30-35 daqiqa davom etadi. Mazkur qismda darsni asosiy maqsad va vazifalari yechiladi. Texnik-taktik malakalar zlashtiriladi. Buning uchun rganiladigan yin malakalariga oid taqlid va tp bilan bajariladigan mashqlar qilaniladi. Maiakalarga rgatish va ularni shakllantirish yakka tartibda yoki kichik guruhlar va barcha quvchilar ishtirokida amalga oshiriladi. Bu qismda rgatish jarayoni sekin shiddatda, takomillashtirish jarayoni esa katta tezlikda kechishi lozim.

Yakuniy qism 3-5 daqiqa davom etadi. Bu qismning maqsadi ta sekin shiddatda ijro etiiadigan mushaklarni bshashtiruvchi va taranglashtiruvchi mashqlar hamda milliy harakatli yinlar yordamida

108

charchoqni bartaraf etish, organizmning funksiyalari va ish qobiliyatini tikiashgaqaratiladi.

Dars davomida jismoniy sifatlarni tarbiyalash, harakat (texnik-taktik) malakalari texnikasiga rgatish va ularni takomillashtirish turli pedagogik uslublar yordamida amalga oshiriladi. Bu uslublar quyidagilardaniborat:

-tushuntirish;

-krsatish(namoyishetish);

• 
  muayyan malakani qismlarga blib rgatish;
  
• 
  malakani tliq holda sekin va katta tezlikda rgatish; -qaytarish;
  

-yinuslubi;

-musobaqauslubivahokazo.

rgatish jarayonida, bundan tashqari, rabatlantirish va jazolash. ishontirishkabiusullarhamrinoladi.

Har bir uslubni qllashda ziga xos vositalar (mashqlar)dan foydalaniladi.

Voleybol byicha tkaziladigan jismoniy tarbiya darsi yakunida, aksariyat hollarda, quv yini tkaziladi. Bunday yinlarni tkazish davomida yin qoidalarini zlashtirishga va hakamlik qiiish sirlarini rgatishga alohida tibor qaratiladi.

rgatish va takomillashtirish jaravonida beriladigan vazifa, shu jumladan qllaniladigan mashqlar' «oddiydan murakkabga», «tilganidan tilmaganiga» va «yengilidan oiriga» (nagruzka jihatidan) kabi didaktik tamoyillarga rioya qiiish shart.

9.3. Darsni rejalashtirish va tkazish tartibi

Darsning sifati va samaradorligi nafaqat qituvchining mahorati hamda tajribasiga boliq, balki uni muayyan darsga qanday tayyorgarlik krishiga ham boliqdir.

Darsga tayyorgarlik krish quyidagi tadbirlarni amalga oshirishdan iborat:

• 
  dars jarayonini loyihalash (rejalashtirish);
  
• 
  darsni samarali va sifatli tkazish modelini ishlab chiqish;
  
• 
  darsning foydali zichligini ta’minlash imkoniyatlarini aniqlash;
  
• 
  quvchilar tarkibidan yordamchilar tayinlash;
  

109

• tayyorlangan va tasdiqlangan dars bayonnomasini krib chiqish, agar zaruriyat blsa, zgartirish kiritish (dars bayonnomasi ilova qilingan);

- quvchilar tomonidan bilim, malaka va knikmalarni

zlashtirish darajasini aniqlash (baholash) mezonlarini krib chiqish;

• 
  dars tkazish joyi, foydalaniladigan asbob, anjom va uskunalar tayyorliginikzdankechirish;
  

• 
  darsdan sng navbatdagi dars qanday fandan ekanligini aniqlash;
  

• 
  qituvchining z tashqi qiyofasi va sport kiyimiga e’tibor berishi;
  
• 
  muayyan darsda ishtirok etadigan sinf quvchilarining jismoniy va funksional imkoniyatlarini e’tiborga olish.
  

Bundan tashqari, qituvchi quyidagi rejalashtiruv hujjatlari bilan qurollanganblishishart:

-ta’limstandartivaklassiflkatori;

- quv dasturi bHmlari byicha yillik quv soatlarining
taqsimlanish rejasi;

• 
  sinflar, choraklar va darslar byicha yillik reja-jadvali;
  
• 
  choraklar byicha quv materiallarini taqsimlanish jadvali;
  
• 
  dars mavzulari aks ettirilgan chorak ish rejasi; -darsbayonnomasi;
  

-sinfjumaii.

Darsni yuqori saviyada tkazish, dars davomida quvchiIar faolligini tminlash, beriladigan vazifa, krsatma va mashqlar ijrosiga ularni ongli yondoshishlariga erishish, jismoniy tarbiya darsiga mehr va hurmat uyotish qituvchining nafaqat kasbiy mahorati va sifatli ishlab chiqilgan dars bayonnomasiga, balki uning shaxsi va insoniy fazilatlariga ham bevosita boliqdir (7-jadvaI, 5 va 6-andozalar).

110

7-jadval

NAMUNAVIY DARS BAYONNOMASI SHAKLI

«TASDIQLAYMAN» quv ishlari byicha direktor muovini

/Ikromov А.Т./

« » 2011-yil

7-sinfquvchilariuchun 3-sonli dars bayonnomasi

Darsvazifalari:

1.

2. 3.

Dars Aniomlar:_

tkazish

ioyi:

Darsqismlari	Darsmazmuni	Mashqlarni miqdorlash	Tashkiliyva uslubiy krsatmalar

Voleybddarsi

Maqsadiva vazifalari

x:

Tashkiliyqism

-

OTgatish

uslubiyati

1 Tayyorlovqismi -

_:

rgatish vositalari

Asosiyqism

Anjomlarva texnikvositalar

i.

Yakuniyqism

Yoqlama,

mavzunie'ion

qilishvanazorat

Safumumiyva maxsus

mashqlar

Texnik-taktik mashqlar

Ish qobiliyatini

tiklashvauy

vazifasi

5~andoza