L. R. Ayrapetyans, A. A. Pulatov

I

BSM voleybol

blimi

Ixtisos-lashgan voleybol BSM

BOZSM

OZK

voleybol

blimi

Voleybol klubi

134. 
     
     

135. 
     16-andoza
     
136. 
     Professional voleybol klubidagi bolalar-smirlar jamoasi
     
137. 
     176
     

138. 
     19-jadval
     
139. 
     Yosh voleybolchilar o‘quv guruhlari va ularda tkaziladigan mashu!otlarhajmi
     
140. 
     
     

     quv yiii	Yoshi	Soni							Yillik umumiy yuklama hajmi
     		ё эс	л	>	u й — •-	Ф	i_
     Boshlanichtayyorgarlikguruhi
     1-chi	9	6	288/24	20	144	144	12	312
     2-chi	10	6	288/24	18	144	144	12	312
     3-chi	11	8	376/40	16	188	188	15	416
     quv-mashulotguruhi
     1-chi	12	10	472/48	12	196	184	24	520
     2-chi	13	12	556/68	12	240	226	34	624
     3-chi	14	16	788/88	12	260	216	44	832
     4-chi	15	18	886/150	12	308	216	50	936
     5-chi	16	20	986/162	12	320	216	54	1040
     Sporttakomiliashuviguruhi
     1-chi	17	22	1084/180	12	360	220	60	1144
     2-chi	18	24	1183/195	12	400	220	65	1248
     3-chi	19	28	1386/210	12	460	220	70	1456

141. 
     «Turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlash xususiyatlari» mavzusi byicha nazorat savollari
     

1. 
   Turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlashda qanday omillargaasoslaniladi?
   
2. 
   Qanday yosh guruhlari mavjud, ularning tayyorgarlik dasturiga tavsifbering.
   

263. 
     3. Turli yosh guruhlarida tkaziladigan mashulotlar farqi
     nimalardan iborat?
     
264. 
     4. Bir yosh guruhida ikkinchi yosh guruhiga kchirishda qanday
     omillargaasoslaniladi?
     
265. 
     5. Turli yosh guruhlarigaxos tayyorgarlik turlari bir-biriga mutanosib
     blishi shartli, ushbu mutanosiblik mohiyati nimadan iborat?
     
266. 
     17. TEXNIK TAYYORGARLIK
     
267. 
     Texnik tayyorgarlikning asosiy vazifasi - vin texnikasining biomexanik qonuniyatlarini zIashtirish va harakat yoki harakatlar majmuasini texnik tomondan maqsadga muvofiq barqaror va mukammal takomiliashtirishdir.
     
268. 
     Yangi harakat texnikasini rganish, zlashtirish mavjud harakat tajribasigaasoslanadi.
     
269. 
     Harakat yoki harakatlar majmuasining texnikasini o‘zlashtirish shuullanuvchida kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamkorlik, egiluvchanlik kabi jismoniy sifatlami yetarli darajada rivojlantirishni taqozo etadi. Bu sifatlarni rivojlantiruvchi mashqlarni bajarilishi tartibi va ynalishi rgatiladigan (zlashtiriladigan) yin malakasining texnikasiga mos blishi maqsadga muvofiqdir.
     
270. 
     Harakatlar texnikasiga rgatish jarayonida quyidagi uslubiy tavsiyalargarioyaqilishlozim:
     

• 
  Birinchidan, ma'lum harakat texnikasini (agar notri rgati)gan blsa) qaytadan rgatish holiga chek qyish maqsadida rgatish jarayonmi boshlanishidayoq tridan-tri harakat texnikasini eng samarali nusxasiga rgatish zarur;
  
• 
  Ikkinchidan, rgatish jarayonida nazariy mashulotlarga alohida e’tibor berilishi zarur, toki rganuvchi rgatilayotgan harakat texnikasining ijro etish tartibini fikran tliq anglasin, xotirada yaxshi eslab qolsin va tafakkurida tri bajara olsin;
  

271. 
     - Uchinchidan, rgatish jarayonida rganuvchi rgatilayotgan
     harakat texnikasini har xil vaziyatda, har xil tezlikda. aniq va maqsadga
     muvofiq bajarilish imkonini ta’minlovchi yetarli rivojlangan jismoniy
     sifatiar poydevorini yaratishi shart. Chtmki rganuvchi jismonan zaif
     bisa rgatilayotgan harakat texnikasi xatolar bilan ijro etiladi, samara
     blmaydi, rgatish yna!ishini maqsadga muvofiq tomonga burish
     imkoni chegaralanadi, hatto yqoladi.
     
272. 
     Texnik tayyorgarlikni amaliyotga joriy etish rgatish va takomillashtirish jarayoni bilan boliq blib, z ichiga quyidagi bosqichlarnioladi:
     
273. 
     178
     
274. 
     1-bosqich. Harakat texnikasi, uni ijro etish tartibi haqida ilk bor tushuncha hosil qilish va rgatiluvchini ruhiy jihatdan mazkur harakat texníkasini zlashtirishga tayyorlash.
     
275. 
     2-bosqich. Harakat texnikasiga rgatish jarayonida boshlanich knikma malakalarini hosil qilish, tarbiyalash, zlashtirishni sekin-asta murakkablashtirish.
     
276. 
     3-bosqich. Harakat texnikasini tliq va mukammal bajarish. Ortiqcha harakatlardan xalos blish.
     
277. 
     4-bosqich. Harakat texnikasini barqaror, tHq va tez bajarish.
     
278. 
     5-bosqich. Harakat texnikasini turli zgaruvchan vaziyatlarda maqsadgamuvofiqbajarish.
     
279. 
     6-bosqich. «Chuqurlashtirilgan» - murakkablashtirilgan rgatish va takomillashtirishjarayoni.
     
280. 
     7-bosqich. rgatilgan malakalar texnikasining mukammalligini ta’minlash, saqlash va ulaming ijro usullarini kengaytirish, boyitish va takomillashtirish.
     
281. 
     Texnik tayyorgarlik jarayoni 17-andozada qayd etilgan tartibda amalgaoshirilishitavsiyaetiladi.
     
282. 
     Texnlk tayyorgartik
     
283. 
     I
     
284. 
     Tayyorgarlik bosqichlari
     

285. 
     Dastlabki rgatish
     
286. 
     Chuqur rgatish
     
287. 
     Takrorlash va
     
288. 
     shakllantirish
     

289. 
     Holatva harakatlanishlar
     

15. 
    Yurish
    

290. 
     
     14. 
         _н:
         
     Yugurish -
     
291. 
     I
     
292. 
     Hatlash ~ Sirpanish
     
293. 
     Txtash
     
294. 
     Burilish
     
295. 
     Siljish
     
296. 
     Egilish
     
297. 
     Sakrash
     
298. 
     I
     
299. 
     ~ Yozilish
     

300. 
     Л
     

301. 
     Tp uzatish turlari
     
302. 
     Tpni qabul qilish turlari
     
303. 
     Tp kiritish turlari
     

304. 
     
     

305. 
     17-cmdoza
     
306. 
     Tr oldkJa zarba behsh turlari
     
307. 
     Orqa chiziqda zarba berish turlari
     

308. 
     179
     

309. 
     «Texniktayyorgarlik» mavzusi byicha nazorat savollari
     

1. 
   Voleybolchilar texnik tayyorgarlikning asosiy maqsadi nimaga qaratiladi?
   
2. 
   Texnik tayyorgarlik qanday bosqichlardan iborat?
   
3. 
   Texnik tayyorgarlik uslublari va vositaiari, ularning mohiyati nimalarbilanizohlanadi?
   
4. 
   Texnik tayyorgarlikni tashkil qilishda qanday omillarga asoslaniladi?
   
5. 
   Texnik tayyorgarlik qanday nazorat qilinadi va baholaniladi?
   
6. 
   18. TAKTIK TAYYORGARLIK
   
7. 
   Taktik tayyorgarlik - uzoq muddatli jarayon blib, u dastlabki tayyorgarlik bosqichidan boshlab, toki oliy sport mahoratini takomil-lashtirish bosqichiga qadar uziuksiz davom etaveradi. Kelajakda taktik mahoratni samarali zlashtirish uchun taktik fikrlash, vaziyatni payqash, farqlash, tahlil qilish va vaziyatga mos yoki qarama-qarshi taktik usullarni ijro etish qobiliyatlari dastiabki tayyorgarlik bosqichidan boshlab shakllantirilibboriiadi.
   
8. 
   Taktik tayyorgarlik nazariy-intellektual tayyorgarlik va psixologik tayyorgarlik jarayonlari bilan zaro chambarchas boliqdir. Nazariy mashulotlarda shuul!anuvchilaming va jamoaning nafaqat xususiy (shaxsiy) taktik imkoniyatlari (taktik usullar, taktik fikrlash, taktik reja tuzish, taktik qaror qabul qilish va h.k.) shakllantiriladi, balki blajak raqib yinchilar va raqib jamoalar taktik andozalari (modellari) ham puxta rgatilishi zarur. Muayyan raqib jamoaga qarshi modellashtirilgan yin mashulotlari va nazorat musobaqalari muntazam tashkil etilib borilishi maqsadga muvofiq. Modellashtirilgan yin mashulotlarida har yinchining yin ixtisosligi (yin ampluasi) e’tiborga olinishi darkor.
   
9. 
   Taktik tayyorgarlik jarayonini samarali tashkil qilish uchun dastavval uslubiy mashulotlarda jamoa yinchilari va raqib jamoa yinchi-larining taktik imkoniyatlari videofilmlar yordamida tahlil qilinadi.
   
10. 
    Taktik savodxonlik (bilimdonlik) va taktik mahoratni takomil-lashtirishda xotira, diqqat, ong, hissiyot, tafakkur, iroda va hokazolami shakllantirish bilan bir qatorda zukkolik, uddaburonlik, tashabbusni z qliga olish, «ayyorlik» (yaxshi ma’noda) kabi xislatlami ham sayqal toptiruvchi vaziyatli mashqlardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
    
11. 
    Amaliy mashulotlarda texnik-taktik mahoratni integral ravishda shakllantirish foydali natijaga erishish imkoniyatini kengaytiradi. Quyidagi andozada yin taktikasining xususiyatlari, hujum va himoya taktikasi turlari ifodalangan. Taktik tayyorgarlikni ushbu tartibda tashkil qilish tavsiyaetiladi.
    
12. 
    181
    

    TaktJka

    Istiqbol

    Serqirra

    zgaruvchan

    Chalg'ituv

    Ustuvor

    i^—■ л—-*-= Mukammal

13. 
    Turunlik
    
14. 
    Faollik
    
15. 
    
    

40. 
    Hujum
    
41. 
    Himoya
    

42. 
    
    
    16. 
        Guruh
        
    17. 
        Yakka
        
    18. 
        Yakka
        
    19. 
        Guruh
        
    20. 
        Jamoa
        
43. 
    Jamoa
    
44. 
    ZJ
    

+		+ -			.... +				*
] Tpsiz	1	Tp bilan			Tpsiz				Tp bilan
			P " > * ' —i Foydali natija

67. 
    18-andoza
    
68. 
    «Taktiktayyorgarlik» mavzusi byicha nazorat savollari
    
69. 
    1. Voleybolchilar taktik tayyorgarlikning asosiy maqsarti nimaga
    qaratiladi?
    
70. 
    2. Taktik tayyorgarlik qanday bosqichlardan iborat?
    
71. 
    3. Taktik tayyorgarlik uslublari va vositalari, ularning mohiyati
    nimalarbilanizohlanadi?
    
72. 
    4. Taktik tayyorgarlikni tashkil qilishda qanday omillarga
    asosianiladi?
    
73. 
    5. Taktik tayyorgarlik qanday nazorat qilinadi va baholanadi?
    
74. 
    182
    

75. 
    19. JISMONIY TAYYORGARLÏK
    
76. 
    Sport faoliyatida texnik-taktik malakalami samarali ijro etish va muayyan sport turida yuqori natijalarga erishish sportchilarning shakllan-gan jismoniy tayyorgarligiga bevosita boliqdir. Binobarin, jismoniy sifatlarni (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamkorlik, egiluvchanlik) maqsadga muvofiq shakllantirish sport tayyorgar-ligining muhim shartlaridanbiridir.
    
77. 
    Jismoniy tayyorgarlik umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik jarayonlaridan iborat blib, muvofiq sport turining xususiyatiga mos ravishdatashkil qilinishini taqozo etadi.
    
78. 
    Ushbu jarayonning asosiy maqsadi umumiy va maxsus jismoniy sifatlarnitarbiyalashgaqaratiladi.
    
79. 
    Umumiy jismoniy sifatlarning rivojlanganlik darajasi maxsus jismoniy sifatlarni samarali yoki samarasiz shakllanishiga boliq bladi.
    
80. 
    Maxsus jismoniy tayyorgarlik sportchilar organizmining funksionai imkoniyatlarini oshirish va maxsus jismoniy sifatlarni rivojlantirishga qaratiladi. Barcha sport turlari kabi voleybolda ham yin malakalarini tez, aniq va vaziyatga nisbatan maqsadga muvofiq ijro etish eng awalo maxsus jismoniysifatlargaboliqdir.
    
81. 
    Maxsus jismoniy tayyorgarlikning asosiy vositalari turli ynalishda ijro etiladigan maxsus mashqlar bIib tp kiritish, qabul qilish, uzatish, zarba berish, tsiq qyish kabi yin malakalaridan iboratdir.
    
82. 
    Ma'lumki, zamonaviy voleybolda barcha vin malakalari aksariyat vaziyatlarda ta katta tezlikda tayanchsiz holatda (sakragan vaqtda, kkrakka yiqilib tpni qabul qilish) ijro etiladi. Demak, maxsus jismoniy tayyorgarlik jarayonini tashkil qilishda sport tayyorgarligining davri va bosqichlariga qarab sakrash, turli ynalishda qisqa oraliqlarga chopish, «yiqilish». txtash, depsinish mashqlari alohida yoki vin malakalarini ijroetishbilanqllanilishimumkin.
    
83. 
    19.1.Maxsuskuchmrivojlantirish
    
84. 
    Voleybolda qator yin malakalari - tp kiritish, zarba berish. tsiq qyish - aksariyat kuch sifatining yuqori darajada rivojlanganligini talab qiladi. Binobarin, ushbu malakalami samarali bajarish uchun q! va
    
85. 
    183
    
86. 
    oyoqlar, umuman tana qismlarining mushaklari tez va kuchli qisqarish imkoniyatiga ega blishi lozim. Boshqacha qilib aytganda, mushaklarning qisqarishi portlovchi kuch bilan amalga oishîrilishi kerak.
    
87. 
    Demak, voleybolchi kuchini shakllantirishda asosiy e’tibor tezkor-kuch sifatini rivojlantirishga oid maxsus mashqlarga qaratilishi darkor.
    
88. 
    Ushbu maxsus mashqlarni yin malakalari bilan bir vaqtda qllanilishiyaxshisamaraberadi.
    
89. 
    Tezkor-kuch sifatlarini tarbiyalash, ayniqsa ularni oirlik moslamalari (oyoq va belga qroshindan qilingan moslama, zarba berishda bilakka rnashtiriladigan oir!ik moslama) va turli trenajorlar yordamida rivojlantirish umumiy jismoniy tayyorgarlik bosqichida amalga oshirilishimaqsadgamuvofiqdir.
    
90. 
    Quyida ayrim tana qismlari mushaklarining kuchini rivojlantiruvchi namunaviymashqlaryoritilgan:
    
91. 
    Bilak mushaklari kuchini rivojlantiruvchi mashqlar:
    

• 
  gantellarni (1-3 kg) qllarda ushlab, bilak-kaft bimida ng va chap tomonga aylanma harakat qildirish;
  
• 
  shu bimda-gante!ni yuqoriga va pastga harakatlantirish;
  

92. 
    - tldirma tpni uloqtirish (qollar yuqoriga yozilgan holatdan,
    bilak-kaft bimiga uru berish lozim);
    

• 
  tldirma tpni ikki qllab yuqoridan uzatish va hokazo. Yelka mushaklari:
  
• 
  har xil holatlardan turli uzoqlikkatldirma tpni uloqtirish;
  
• 
  ng va chap ql bilan amortizatorda zarba malakasini taqlid qilish;
  

93. 
    - qllarga tayanib yotgan holatda ql bilan «yurish», «siljib yurish»,
    «sakrabyurish»;
    
94. 
    -shuholatda-turliynalishlarga;
    

• 
  tp (yoki tldirma tp) bilan zarba berish;
  
• 
  tirgan holatda oldinga va orqaga tldirma tpni uloqtirish va hokazo.
  

95. 
    19.2.Sakrovchanlik
    
96. 
    Voleybolda aksariyat yin malakalari sakragan holatlarda ijro etiladi. Shuning uchun ushbu sifat foydali natijaga erishishda hal qiluvchi omil blib hisoblanadi.
    
97. 
    Namunaviy mashqlar:
    
98. 
    - z vaznidan 50-70% oirliklar bilan tirib-turish;
    
99. 
    184
    

• 
  50%dan ortmagan oirIikni yelkaga qyibyarim tirgan holatdan shiddatbilanturish;
  
• 
  turli oirlikdagi moslamalar bilan sakrash;
  
• 
  trenajorlarda oyoq mushaklarini mashq qildirish;
  

100. 
     • turli tezlikda va balandlikda skakalka bilan sakrash;
     
     21. 
         50-rasm.
         
     
     
     22. 
         51-rasm.
         
     23. 
         185
         
     
     
101. 
     - turli balandlikdagi tsiqlar osha sakrash va hokazo.
     
102. 
     
     
103. 
     
     

104. 
     
     24. 
         
         
     
     52-rasm.
     

105. 
     
     25. 
         
         
     
     
     26. 
         
         
     
     
     27. 
         
         
     
     
     28. 
         
         
     
     53-rasm.
     

106. 
     
     29. 
         
         
     
     
     30. 
         
         
     
     
     31.