167
il bolalar
|
1.
|
30myugurish(sek)
|
5,3vakam
|
5,4-5,7
|
5,8-6.2
|
2
|
5x6 m yugurish (sek)
|
12,0 va kam
|
12,2-12,4
|
12,5-12,8
|
3.
|
Archasimonyugurish(sek)
|
31,0vakam
|
31,1-31,6
|
31,7-32,2
|
4.
|
Joydan vertikal sakrash (sm)
|
40vayuqori
|
39-33
|
32-26
|
5.
|
Tldirma tpni (1 kg) otish (m)
|
11vakp
|
10,9-9,0
|
8,9-6,0
|
14-jadval quv guruhlarining jamlanishi va mashulotlar
quv yili
|
Shuullanuv-chilaryoshi
|
Guruhda
shuullanuv-
chilarsoni
|
Haftalik
mashulot-
larhajmi
(soat)
|
Yillik
mashulot-
lar hajmi
(soat)
|
Birin-
chi
|
9-11
|
15
|
8
|
416
|
Ikkin-chi
|
10-12
|
15
|
8
|
416
|
15-jadval quv-mashulot jarayonida tayyorgarlik turlariga
ajratilganmashulotiarhajmi
(Hhaftagasoatlarda)
T/r
|
г
Tayyorgarlikturlari
|
1-quv yili 9-11 yosh
|
2-quv yili 10-12 yosh
|
1.
|
Nazariv
|
8
|
18
|
2.
|
UJT
|
131
|
124
|
3.
|
MJT
|
76
|
64
|
4.
|
Texnik
|
107
|
99
|
5.
|
Taktik
|
38
|
51
|
6.
|
Integral tavvorgarlik (shujumJadan,nazorat yinlari)
|
38
|
40
|
7.
|
Nazoratsinovlari
|
18
|
20
|
JAMI:
|
416
|
416
|
Mashulotkunlarisoni
|
194
|
188
|
Mashulotlarsoni
|
208
|
208
|
Musobaqakunlarisoni
|
14
|
20
|
168
Lekin, 2009-yilda Yu.DJeleznyak, A.V.Chachin, Yu.P.Sirom-yatnikovlar muallifligida nashrdan chiqarilgan BSM dasturida esa sport-sogMomiashtirish guruhiga qabul qilinadigan bolalar yoshi 6-8, shuullanuvchilar soni 15 ta, haftalik mashuiotlar hajmi 6 soat, yillik mashulotlar hajmi 312 soat deb belgilangan.
Dastlabki tayyorgarlik guruhida ushbu krsatkichlar 9 yosh, 15 nafar, 6 soat, 312 soat miqdorlarida qabul qilingan.
Boshqa sport yinlari turlari byicha foydalanilayotgan dasturlarda ham yuqorida qayd etilgan myoriy krsatkichlar bir-biridankeskinfarqqiladi.
Sport tgaraklari va BSMlarga tanlov tkazishda bolalar yoshi, shuullanuvchilar soni va boshqa krsatkichlarga standart va bir tartibda yondoshilmasa, qllaniladigan yuklamalar me’yorini aniqlash, ulaming hajmini jismoniy va funksional imkoniyatlar dinamikasiga muvofiq «tlqinsimon» prinsipda oshirishda jiddiy biopedagogik xatolarga duch kelish mumkin. Binobarin, kp yillik sport trenirovkasi jarayonida bunday salbiy holatlar yuzaga kelmasligi uchun sport tgarak!ari va BSMiarga qabul qilishda bolalar guruhlarini A.G.Xripkova tomonidan tabaqalashtirilgan quyidagi yosh guruhlari asosidatuzishmaqsadgamuvofiq:
1-guruh-5-6yosh;
2-guruh-7-8yosh;
3-guruh-9-10yosh;
4-guruh-M-12yosh;
5-guruh-13-14 yosh;
6-guruh-15-16yosh;
7-guruh-17-18yosh.
Mamlakatimizda joriy etilgan «Alpomish» va «Barchinoy» maxsus test sinovlari ham aynan shu tabaqalashtirilgan tizimga asoslangan.
Sport tgaraklari, BSMlarga tanlov tkazish, qabul qilish hamda tayyorgarlik guruhlarini tuzishda biojismoniy jihatdan progressiv shakllangan kichik yoshdagi bola (shuullanuvchi) katta yosh guruhiga tkazilishi mumkin. Tanlov tkazishning tartibi, uslublari, me’yoriy testlari va vositalari 15-andoza hamda 16-jadvalda keltirilgan.
169
Voleybolga tanlov otkazish tartibi
Tanlovga nomzodlar izlash
Jismoniy tarbiya darsini kuzatish
Uaktab musobaqalarini kuzatiih
Jismoniy tarbiya qituvchisi bian suhbat tkazish
Sirrf rahbari ЬНап suhbat
Ota-onalar bian suhbat, ulaming rozHigi vatibbiy malumotnoma
Mahalla faollari bian suhbat
Tanlov tesdarini topshirishga taklif elish
Test topshirish va natijalami qayd etish
Komissiya ishtirokida test natijalami baholash
Bolalarni BSMga qabul qilish byicha komissiyaning yozma tavsiyasi va buyruq
15-andoza
16-jadval
Voleybolga tanlov uslublari, me'voriy testlar va vositalar
|
Me’yorly testlar
|
Testtkazishvositalari
|
Pedagogikuslublar
|
LTanauzunligivavazni
|
Bo‘y!chagich.tarozi
|
2.30m. yugurish
|
Sekundomer
|
3. 5x6m. yugurish
|
Sekundomer
|
4.Joydanvcrtikalsakrash
|
BelgataqilganIchovlentasi
|
5Joydanuzunlikkasakrash
|
lchov lentasi
|
6. Tidirma tpn¡ (1 kg) bosh ortidan
|
Tldírma tplar
|
ikkiqoMlabuloqtirish
|
|
Fiziologikuslublar
|
1. Yurakni qisqarish chastotasíni
|
Sekundomer
|
lchash: tinch holatda, 5 daqiqalí
|
|
sakrash yuklamasidar, sng va 5
|
|
daqiqatgandankeyin
|
|
2. Nafas olish chastotasini l-chash:
|
Sekundomer
|
tinch holatda, 5 daqiqali sakrash
|
|
yuklamasidan sng va 5 daqiqadan
|
|
keyin
|
|
170
Sekundomer Dinamometr
Psixoloeikuslublar
Kzni yumib sekundomer strelkasmi«0»datxtatish
Ql dinamometrida maksimal kuchdan50%nifarqlash
«Voleybolgatanlovtkazish» mavzusi byicha nazorat savollari
1. Tanlov tushunchasi nimani anglatadi?
2. Tanlovning qanday turlari mavjud va ularning mazmuni
nimadan iborat?
Tanlovda qllaniladigan uslub va testlardan miso! keltiring va ulardanqandayfoydalaniladi?
Voleybolga qabul qilish tartibi qanday amalga oshiriladi?
171
16. TURLI YOSH GURUHLARIGA MANSUB VOLEYBOLCHILAR TAYYORLASH XUSUSIYATLARI
Kp yillik sport trenirovkasi uzoq muddatli pedagogik jarayon blib, muayyan yosh guruhlarida ziga xos dastur asosida mashulotlartkazish bilan ifodalanadi.
Ushbu jarayon quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
solomlashtirish guruhi - 7-8 yosh;
dastlabki tayyorgarlik guruhi -9-10 va 11-12 yosh; -quv-mashulotguruhi-13-14; 14-15; 15-16; 16-17 yosh; -takomillashuv guruhi - 17-18; 18-19; 19-20 yosh;
yuqori sport mahorati guruhi -17 va undan katta yosh. Shuullanuvchi bolalarning nasliy va hayot davomida jismoniy,
psixologik va morfofunksional imkoniyatlariga qarab, ular kichik yosh guruhidan katta yosh guruhiga tkazilishi mumkin.
Bolalarni guruhlarga qabul qilish va ularni bir guruhdan ikkinchi guruhga kchirish myoriy test sinovlari natijalari asosida amalga oshiriladi.
Barcha guruhlarda tkaziladigan quv-mashulot jarayoni quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilishi darkor:
soliqni mustahkamlash, chiniqtirish, jismoniy, psixologik va morfofunksional imkoniyatlami shakllantirish;
hayotiy zarur harakat knikmalarini (tirish-turish, yurish-yugurish; sakrash, siljish-txtash; tortilish va hokazo) takomillashtirish;
jismoniy sifatlami (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamliylik, egiluvchanlik)taraqqiyettirish;
voleybolga oid maxsus sifatlami (sakrovchanlik, sakrovchanlik chidamkorligi, tezlik-kuch, yin chidamkorligi, diqqat, xotira, iroda, zukkolik va hokazo) shakllantirish;
texnik va taktik malakalarga rgatish va takomillashtirish;
- yin mahoratini quv yini va musobaqalarda oshira borish.
quv-trenirovka jarayonida va akademik darslarda beriladigan
jismoniy va texnik (voleybol) mashqlar z hajmi, shiddati, murakkabligi va qaytarilish soni jihatlaridan turli yoshdagi va jinsdagi bolalarning funksional hamda jismoniy imkoniyatlarini e’tiborga oigan holdamyorlanishikerak.
172
rgatish jarayonida qllaniladigan jismoniy va texnik-taktik mashqlarning tri taqsimlanishi malakali voleybolchilar tayyorlash samarasini belgilaydi.
Bosh!anich rgatish jarayonida mashqlarning aksariyaí foizi bolalaming jismoniy va funksional tayyorgarligini shakllantirishga qaratilgan blishi kerak, qolgan qismi esa texnik-taktik malakalarini zlashtirishga mljallangan blishi muhim shartlardan biridir. Bu bosqichda turli harakatli yinlar, shu jumladan voleybol yiniga ixtisosiashtirilgan harakatli yin!arni qllash tayyorgarJik jarayonini samarali tashkii qilishga yordam beradi. Bunday harakatli yinlar rgatish va takomillashtirish jarayonining barcha bosqichlarida qllanÍlishimaqsadgamuvofiq.
Takomillashtirish bosqichida asta-sekin umumiy jismoniy mashqlar foizi qísqartiriladi, maxsus jismoniy mashqiar va texnik-taktik mashqlar foizi esa ancha ortadi. Mashqlaming hajmi biroz kamaytirilib, shiddati va qaytarilish soni oshirilib boríladi.
Knikmalarni mukammallashtirish (mustahkamlash) bosqichida mashqlarni ijro etish shiddati musobaqa darajasiga yetkazilishi lozim. Bu bosqichda aksariyat musobaqa mashqlari turli yin vaziyatlariga mos ravishda qllanilishi katta ahamiyatga ega. Har bir yin malakasini (tpni kiritish, uzatish, tsiq qyish, qabul qilish, zarba berish) turli usullarda ijro etishga rgatish, masalan, zarba berishning ng va chap qlda nisbatan bir xilda bajara olish yin malakalarining ijro etish doirasini kengaytiradi va harakat zaxirasini boyitadi.
rgatish va takomillashtirish jarayonida yin malakalarini uzoq vaqt davomida jismoniy, texnik-taktik jihatdan tez, kuchli, chaqqon, aniq va vaziyatga mos samarali ijro etilishini ta’minlash uchun aksariyat hollarda mashqlar charchash asoratlari mavjud hollarda bajariladi. Lekin, bunday mashulotlar nihoyatda ehtiyotkorlik bilan qllanil¡shi darkor. Chunki, me’yoridan ortiq yuklama (nagruzka) bola organizmini zriqishga, jarohat olishga yoki patologik holatlarga duchor qilishi mumkin.
Yosh voleybolchilami tayyorlashda ularni psixologik sifatlarini ham parallel tarzda shakllantira borish muhim ahamiyat kasb etadi. MaMumki, voleybol yinida yoki yinning ayrim vaziyatlarida muvaffaqiyatga erishish barcha sifat, mahorat va qobiliyatlarni yuqori taraqqiy etganligi bilan bir qatorda tez fikrlash, tahlil qilish, farqlay bilish, tri baholash, diqqat, xotira, oldindan sezish (ansipatsiya),
173
iroda, zukkolik harada «ayyorlik» xislatlarining shakUangan blishini talabqiladi.
Iste’dodli yosh voleybolchilarni tayyorlash samaradorligi kp jihatdan sport tgaraklari va sport maktablariga qabul qilishda tanlov jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishga boliq bladi.
«Tanlov» - kp yillik jarayon blib, z ichiga dastlabki tanlov, qayta tanlov (guruhdan guruhga tkazishda saralash), yin fimksiyalari byicha tanlov tkazish, jamoa tarkibiga tanlov asosida qabul qilish kabibosqichlarnikiritadi.
quv-trenirovka jarayonida murabbiy z rahbarligi ostida shuullanayotgan turli yoshga mansub guruh a’zolari tarkibidan qobiliyatli, boshqalarga rnak bladigan bolalarni tanlab olishi va ularni ziga faol yordamchi qilib tayyorlashi nafaqat mashu!otlar samaradorligini oshiradi, balki sport intizomi, umuman talim-tarbiya jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishga yordam beradi. Ushbu masalaning yana bir ahamiyatli joyi, ya’ni yordamchi faollar joyi shundaki, yordamchi faollar ommaviy voleybolni tashkil qilishda, iste’dodli bolalami izlab topish, turar joylarda - mahallalardagi bolalarni voleybolga jalb qilish, musobaqalar tashkil qilish, me’yoriy mashq-testlarini hamda «Alpomish» va «Barchinoy» testlarini qabul qilishda alohidarinegallaydi.
Har bir murabbiyni sport tgaragi va sport maktablarida quv-trenirovka jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishi ushuullanuvchi bolani taMim olayotgan maktabi, qituvchi!ari va ota-onalari bilan hamkorlikda ishlashi muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, murabbiy mashulotlarni samarali olib borishi, shuullanuvchi bokming mashqlarni ziashtirishi, uni mahoratini shakllanishi shu bolani maktab va uydagi ahvoli, kayfíyati, dunyoqarashi, qiziqishi hamda xislat va boshqa omillarga boliqdir.
Ma'lumki, shuullanuvchi bolani quv-trenirovka jarayonida mashqlarni ongli tushungan holda ijro etishi, yuklamani qanday ijro etayotganligini sezishi, malaka va knikmalarni hamda yin sirlarini mukammal zlashtira olishi kp jihatdan uning nazariy-intellektual tayyorgarligiga ham aloqadordir. Demak, har bir murabbiy z rahbarligi ostida shuullanayotgan bola haqida barcha mlumotlarga ega bolishi, shu bolani nafaqat malakali sportchi qilib yetishtirishga yordam beradi, balki mnaviy-madaniy jihatdan yetuk inson qilib tarbiyalashda muhim rol' ynaydi.
174
Shuullanuvchi bolalarni yoshi, rgatish va takomillashtirish bosqichi hamda guruhlaming nomiga qarab nazariy va amaliy mashulotlarga ajratilgan quv soatlari «pastdan» «yuqoriga» qarab taqsimianadi.
SolomlashUrish va dastlabki tayyorgarlik guruhlarida umumiy jismoniy tayyorgarlik eng kp soatlar hajmini, maxsus jismoniy tayyorgarlik - kamroq, texnik - yana kamroq va eng kam soatlar hajmini taktik tayyorgarlik egallaydi. Keyingi guruhlarda mashulotlar hajmi borgan sari ixtisoslashuvga qarab ynakiriladi. Ya’ni, maxsus jismoniy tayyorgarlik soatlar byicha ustun bladi, texnik va taktik mashqlar hajmiortibboradi.
Aynan shu tamoyil sport trenirovkasining bosqich va davrlarida qHanilishi zarur. Jumladan, tayyorgarlik davrining umumiy jismoniy tayyorgarlik bosqichi (1-bosqich), maxsus jismoniy tayyorgarlik (2-bosqich) va musobaqaoldi bosqich (3-bosqich) larida mashulotlaming hajmi va shiddati sekin-asta proporsional zgarib boradi. Ya’ni, I-bosqich hajmi kp, shiddat esa sekin b!adi, 2 va 3-bosqichlarda bu ikki krsatkichning «joyi» zgarib boradi. Boshqacha qilib aytganda, musobaqa davriga yaqinlashgan sari mashqlar hajmi kamayib, shiddati esa maksimal darajaga ktariladi. 16-andozada voleybolchilar tayyorlashning tashkiliy shakllari, 17,18-jadvaIlarda esa voleybolchilar quv guruhlari va mashulotlar hajmi keltirilgan.
19-jadvalda turli yosh guruhlariga reja-lashtiriladigan tayyorgarlik turlari va yuklamalar hajmi berilgan:
П-jadval Solomlashtirish guruhi - 7-8 yosh
T/r
|
Tayyorgarlik turlari
|
Yuklamalar hajmi
|
1.
|
Nazariy tayyorgarlik
|
4
|
2.
|
Umumiyjismoniytayyorgar-lik
|
180
|
3.
|
Maxsusjismoniytayyorgar-lik
|
10
|
4.
|
Texniktayyorgarlik
|
80
|
5.
|
Taktiktayyorgarlik
|
6
|
6.
|
Integral tayyorgarlik
|
-
|
7.
|
Hakamlik amaliyoti
|
8
|
8.
|
Musobaqa
|
14
|
9.
|
Nazoratsinovlari
|
8
|
JAMI:
|
312
|
175
Dastlabkitayyorgarlikguruhi
18-jadval
T/r
|
Mashulotlarmazmuni
|
1yil 9-11 yosh
|
2yil
10-12 Yosh
|
1.
|
Nazariy tayyorgarlik
|
8
|
18
|
2.
|
Umumiyjismoniytayyorgarlik
|
'131
|
124
|
3.
|
Maxsusjismoniytayyorgarlik
|
76
|
64
|
4.
|
Texniktayyorgarlik
|
107
|
99
|
5.
|
Taktiktayyorgarlik
|
38
|
51
|
6.
|
Integral(o‘yin)tayyorgarlik
|
38
|
40
|
7.
|
Nazorattestmashqlarisinovi
|
18
|
20
|
JAMI:
|
416
|
416
|
8.
|
Mashulotkunlarisoni
|
194
|
188
|
9.
|
Mashulotlarsoni
|
208
|
208
|
10.
|
Musobaqa kunlari soni
|
14
|
20
|
Voleybolchilartayyorlashning tashkiliy shakllari
♦
Yosh voleybolchilar tayyorlash
_|_
Tgarak
Do'stlaringiz bilan baham: |