L. A. Djalilova

Mattba	2005-2008
Foiz miqdori
TV-namoyish	2570	47,16
TOR homiylik dasturi	866	15,89
Mahalliv homiylik	1555	28,53
Chiptalarni xarid qilish va sotish	274	5.03
Litsenziyalashtirish	185	3,39
Jami:	5 450

Olimpiya o'yinlaridan oxirgi to'rtyillikda olingan marketing daromadlari (tnillion AQSH dollarida) Manba ^rJ993- 1996		1997- 2000	2001- 2004	2005- 2008
TV-namoyish 1251		1845	2232	2570
TOR hotniylik dasturi	279	579	663	866
Mahalliy homiylik	534	655	796	1555
Chiptalami xarid qilish va sotish	451	625	411	274
Litsenziyalashtirish	115	66	87	185
Jatni: 2630		3770	4189	5450

Manba: barcha raqamlar XOQ dan (2010 y.) Olympic Marketing Fact File (Lausanne: fOC).


368

Televizion huquqlarini 2010-2012yy.sotish liaqidan olingan daromadlar (tnillion A QSH dollarida) Region	To‘lovlar	Umnmiy summa foizi
Anierika	2231.25	67.41
Yevropa	672,00	20,30
Osiyo	217/22	6.56
Yaqin Sharq/Afrika	39j20	1,18
Okeaniya	136.50	4,12
HokazoJar (raqamli vositalar, OAV va h.k)	14.00	0,42

Olimpiya o^lyinlari TashkiHy qo'mitasi uchun telenamoyish daromadlari (million AQSH dollarida) Yozgi Olitnpiya o'yinlari Olimpiva o'yin/ari Tashkiliy qo'mitasi uchun telenamoyish darotnadlari I O'tkazi/pan yili i O'tkazilgan ioyi	Daromad
1992-yil Barselona	441
1996-yil Atlanta	546
2000-yil Sidney	797
2004-yil Afiny	^733 1
2008-yiI 1 Pekin	851

O'tkazilgan yili	0 'tkazilgan joyi	Daromad
1994-yiI	Lillexammer	229
1998-yil	Nagano	308
2002-yil	Solt-Leyk Siti	443
2006-yil	Turin	406

Manha: XOQ (2010 v.) Olympic Markciing Fact File (Lausanne:
IOC)"^s.


Reklama-homiylik dasturlari. Olimpyia harakatiga homiylik qilish istagini bildirgan kompaniyalar olimpiya sportidagi marketing maqsadlariga qat'iy rioya qilishi kerak. XOQ reklama-homiyUk dasturlarida ishtirok etish uchun nomzodlami saralash tartibini qat’iylashtirdi. 1980-1990-yiIlarda faqatgina jahon bozorida katta obro'ga ega boigan va mahsuloti butun dunyoga mashhur boigan kompaniyalar hamkorlikka jalb qilingan. Bundav yondashuv homiy kompaniyalar sonining kamayishiga olid keldi. 1980-yillaming ikkinchi yarmidan boshlab XOQning reklama-homiylik dasturlarida atigi 9-12 ta kompaniya ishtirok etgan.
Reklama-homiylik dasturini ishlab chiqish XOQ tomonidan ancha yuqori professional darajaga olib chiqilgan. Bu maqsadda tijorat faoliyati sohasidagi xalqaro mehnat taqsimotining imkoniyatlaridan foydalanilmoqda.
1985-yilda XOQ Shveysariyaning ISL kompaniyasi bilan TOP deb nomlangan, mutlaqo yangi tamoyillarga asoslanuvchi olimpiva reklama-homiylik dasturini ishlab chiqish bo‘yicha shartnoma tuzgan edi. XOQ g‘oyasiga ko‘ra bu dastur nafaqat u tomonidan amalga oshirilayotgan tijorat faoliyatining samaradorligini oshirish, balki uning milliy darajadagi hamda Olimpiya o'yinlarini o‘tkazishga bogMiq tijorat faoliyatini yurituvchi firma va kompaniyalar bilan aloqalarini mustahkamlashi kerak edi.


"* Jolin Home, Garr\' Whannel Undeiblanding thc Olympics Routlcdge Taylor-I rancis (iroup London and New York. 2012 -61 p.


370

Homiv kompaniyalar tavsifi. “Coea-cofaBu kompaniya birinchi marta 1928-yilda IX Olimpiya o‘yinlarini tashkil qilish va o'tkazishni qo'llab-quvvatlashda ishtirok etgan. Hozirgi davrgacha “Coca-cola” kompaniyasi olimpiya harakatining asosiy homiyiaridan biri bo‘lib kelmoqda

IBM. Kompaniya I %0-yildan buyon olimpiya harakatini qo'llab-quvvatlab kelmoqda Kompaniya tomonidan XVII Olimpiya 0‘yinlari ma'lumotlarni elektron qayta ishlash tizimlari bilan ta'minlangan. Kompaniyaning asosiy vazifasi har bir Olimpiya o‘yinlari davomida musobaqalar totg'risida axborot to‘plash va ulami tomoshabinlar, mutaxassislar va oAVga berishdan iborat. Kompaniya Olimpiya o'yinlarining rasmiy Web-saytlarini yaratadi.
“John Hancock”. Kompaniya 1993-yildan boshlab olimpiya harakati bilan hamkorlik qilib kelmoqda. Kompaniya o‘zining xizmatlarini jahon moliya bozorida tavsiya qiladi. Kompaniya asosiy e'tiborni sportchilarning moliyaviy ta'minotiga qaratadi. “John Hancock” kompaniyasi reklama faoliyati bilan ham keng shug'ullanadi. Kompaniyaning maqsadlaridan biri - xalqlar o'rtasida do‘stlik, birdamlik. tinchlik, haqqoniv o'yin tamoyillarini tarqatishga qaratilgan.
“Kodak”. Bu kompaniya 1 Oiimpiya o‘yinlaridan boshlab olimpiva harakatini qo‘IIab-quvvatIab kelmoqda. Parijda (1924 y.) bo‘lib o‘tgan VIII Olimpiya o'yinlarida kompaniya birinchi marta professional fotograflami fotoplyonkalar bilan ta'minlagan edi. Kompaniya o‘zining yangi texnologiyalari, xizmatlari va mahsulotlarini taqdimot qilish maqsadida Olimpiya o'yinlaridan foydalanadi. Barselonada (1992 y.) bo'lib o‘tgan Olimpiya o‘yinIarida kompaniya ilk bor “Kodak Photo CD” tizimini namoyish qilgan. Lillexammerdagi (1994 y.) XVII qishki Olimpiya o‘yinlari va Atlantadagi (1996 y.) XXVI yozgi Olimpiya o'yinlarida
kompaniyaning raqamli kanieralari keng ommaning e'tiborini tortgan.
Olimpiya harakati homiylik dasturlarini qo‘ilab-quvvatlagan bu kompaniyalardan tashqari butun jahonda mashhur kompaniya va firmalar - “Xerox” - 1964-yiIdan, “McDonald's” - 1976-yildan. “Sports Illustrated/Time'’ - 1980-yildan, “Panasonic” - 1988-yildan, UPS - 1994-yildan. “Visa” - 1986-yildan boshlab XOQ bilan hamkorlik faoliyatlarini yuritib kelmoqda.


371

Litsen/ion dasturlar (IOC Lieensing). XOQning iqtisodiy faoliyatida litsenzion dasturlari muhiin ahamiyatga ega. Turli xil mahsulotlarda reklama belgisi sifatida sport ramzlaridan (emblemalar, komanda hamda klub nomi va b.) foydalanish, tijorat maqsadlarida ramzlardan foydalanish va sotish huquqini litsenziyalash XOQ tomonidan ainalga oshiriladi. Stokgolmda (1912 y.) bo'lib o'tgan V Olimpiya o'yinlarida litsenziyalash imkoniyatlari birinchi marta tavsiya qilingan.

Olimpiya 0‘yinlari davomida suvenirlar, har xil buyumlar. mahsulotlar bilan savdo qilish huquqlari litsenziyalash orqali beriladi. Litsenzion dasturlari asosida olimpiya esdalik tangalari, olimpiya pochta markalarini ishlab chiqarish bo'yicha XOQ turli kompaniya va firmalar bilan hamkorlik qilib kelmoqda.
Xulosaiar
>lkkinchi jahon urushiga qadar faqatgina to'rtta mamlakat (AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya va Germaniya) harakatdagi rivojlangan televizion texnologiyalarga ega bo'lgan.
>01impiya o'yinlari daromadning to'rtta asosiy manbasini yuzaga keltiradi - chiptalami sotish, televizion huquqlarni sotish, homiylik va mahsulotlarni ilgari surish bilan litsenziyalashtirish.
>01impiya harakatidan kelib tushgan daromadlarning yarmi. hozirgi kunga qadar televideniyadan tushadi.
>XaIqaro Olimpiya Qo'mitasi televizion huquqlami sotishdan va homiylardan kelib tushadigan mablag'larni to'playdi va uiami Tashkiliy qo'mitaga, Milliy olimpiya qo'mitalariga va Xalqaro sport federatsiyalarga qayta taqsimlaydi.
>Reklama-homiylik dasturini ishlab chiqish XOQ tomonidan yuqori professional darajaga olib chiqilgan.
Nazorat savollari:
Olimpiya sporti hodisalami namoyish etishda televideniva qanday ahamiyatga ega?
XOQning televizion kompaniyalar bilan qanday hamkorlik dasturlarini amalga oshiradi?


372

Televizion daromadlaming katta qismidan qanday xarajatlarini

qoplash uchun foydalaniladi? «
0’yinlar va ommaviy axborot vositalarining (OAV) rivojlanish
davrlari qanday xususiyatlarga ega?
Nechanchi Olimpiya o'yinlarida yangi texnologiya sifatida
televideniyadan birinchi marta foydalanilgan?
Olimpiya xartiyasinig nechanchi moddasiga XOQ roziligi
asosida Olimpiya o‘yinlari Tashkiliy qo‘mitasi tomonidan
teletranslatsiva huquqini sotish li ‘ ‘risida qo‘shimcha kiritildi?


XOQ tomonidan qanday m eting dasturlari amalga oshiriladi?


Nechanchi Olimpiya o‘yii rida teJetranslatsiyalar ilk bor bir
kontinent chegarasidan chiqib, global xarakterga ega bo‘ldi?
XOQ homiv kompaniyalar bilan hamkorlik qilishning qanday
usullaridan foydalanadi?
Qaysi kompaniyalar olimpiya harakatining doimiy sponsori
bo'Iib kelmoqda?
Eslab qoling!
•4» Olimpiya o‘vinlari uchun televideniya davri 1936-yilda
Berlindan boshlangan.
4» Olimpiva o‘yin!aridan u/atilgan birinchi real telcvideniya
Londonda Olimpiya o‘yinlarini tashkil qilish paytida 1948-yilda
amalga oshirilgan.
Olimpiya o‘yinlarida bovkotlar uchta asosiy sabablar
boyicha eTon qilingan:
4» “sovuq urushning” bir qismi sifatida:
4». aparteid, “irq” yoki imperializm sababli,
4» siyosiy-g‘oyaviv kelisha oltnagan mamlakatlnr nuqtayi nazari sababli sodir boTgan.


XX asming 1970-yiJlarida yirik xalqaro sport musobaqalari va Olimpiya o‘yinlari davomida “sport va siyosat” muammosi bilan bir qatorda “sportda millatchilik” muammosi ham paydo boTgan.
Sportda millatchilik muammosining mohiyati Olimpiya o‘yin- larining ochilish marosimida mamlakatlar terma jamoalarining saf tortib chiqmasligi, ulaming milliy bayroqlari ko‘tarilmasligi, olimpiya

18.