L. A. Djalilova

Olimpiya o‘yinlarimng ramziy liclgisi sifatida “Oq ayiq'\ “Qor yo'lbarsi" va “Oq quyoncha” tanlangan.
XXII qishki Olimpiya o'yinlarimng umumjiunoa hisobi natijalari

• 
  1-o‘rin - Rossiya (13-11-9), 2-o‘rin - Norvegiya (11-5-10), 3-o'rin
  
• 
  Kanada (10-10-5).
  

Qishki olimpiya sport turlarining tavsifi. Olimpiya Xartiyasi talabiga ko'ra olimpiya dasturiga kiritilishi uchun qishki sport turi jahonning 2 ta kontinenti va 25 ta mamlakatlarida keng rivojlangan bo'lishi kerak. Qishki Olimpiya oWinlarmmg zamonaviy dasturiga - konkida yugurish. chang'i poygasi, short-trek, chang'ida tramplindan sakrash, bobsley, tog‘ chang‘isi sporti, chana sporli, skeleton. fristayl, konkida figurali uchish, snoubording. shaybali xokkey, kyorling, biatlon, chang'ida ikki kurash kiritilgan.
Konkida tez yugurish sport turi 500, 1500, 5000 va 10000 m masofalaridan iborat. Konkida tez yugurish musobaqalari I qishki Olimpiya o'yinlari (1924 y.) dasturiga kiritilgan. Birinchi olimpiya chempioni - AQSU sportchisi Charlz Jutrou 500 m masofasida g"olib bo'lgan. VIII qishki Olimpiya o‘yinlari (Skvo-Velli, 1960 y.) dasturiga ilk bor ayollar o'rtasida 500,1000.1500 va 3000 mga konkida tez yugurish musobaqalari kiritilgan. Ayollar o'rtasida birinchi olimpiya chempioni sobiq Ittifoq sportchisi Lidiya Skobiikova bo'lgan.
Qishki Olimpiya o‘>inlari tarixida konkida tez yugurish musobaqalarida Norvegiya sportchilari eng ko‘p medallarga (78 ta) sazovor bo'lgan. Keyingi o‘rinlami Niderlandiya (66 la medal), sobiq Ittifoq (60). AQSII (56). Germaniya, Finlandiya, Kanada, Shvetsiya Yaponiya, Avstriya terma jamoalari egallagan.
Cbang‘i poygasi chang'ida te/ yugurish musobaqalari I qishki Olimpiya o‘yinlari (Shamoni.1924 y.) dasturiga kiritilgan. Birinchi olimpiya chempioni Norvegiya sptirtchisi furleyf Xaut 18 va 50 km masofaslarida g'olib bo'lgan.
Qishki Olimpiya o'yinlari dasturiga erkaklar o'rtasida 4x10 km chang‘i estafetasi, 15 km (18 Jcm o‘miga), 30 km chang'ida poyga, ayollar o'rtasida 10 kmga chang‘i poygasi va 3x5 km chang'i estafctasi kiritilgan. VI qishki Olimpiya o'yinlari (Oslo, 1952 y.) dasturiga iik bor ayollar o'rtasida 10 kinga chang'ida yugurish musoboqalari kiritilgan. Ayollar o'rlasida hirinchi olimpiya chempioni l-inlandiya sporlchisi Lidiya Videman bo'lgan.

I

Short-trek - (ingl. short - qisqa. track - yo'!) konkida tez yugurishning o‘ziga xos turi bo‘!ib, muz ustida xokkey maydonining ichida belgilangan maxsus aylanma yo'laklarda qisqa masofalarga konkida yugurish musobaqalaridan iborat. XV qishki Olimpiya o'yinlarida (Kalgari, 1988 y.) sborl-trek bo'yicha ko'rgaxmali musobaqalar o'tkazilgan. XVI qishki Olimpiya o'yinlarida (Albervil. 1992 y.) ilk bor short-trek olimpiya dasturiga kiritilgan. Birinchi olimpiya chempioni - Koreya sponchisi Kim Ki Xun 1000 m masofasida g‘olib bo'lgan. Ayollar o‘rtasida birinchi olinipiya chempioni - AQSH sportchisi Keti Terner 500 m masofasida g'olib bo'lgan.
C'hang⁽ida tramplindan sakrash - chang'i sportining bir turi bo‘lib, uning vatani Norvegiya hisoblanadi. 1 qishki Olimpiya o‘yinlarida chang'ida tramplindan sakrash ilk bor olimpiya dasturiga kiritilgan. Bu sport turidan musobaqalar faqat erkaklar o‘rlasida o‘tka7iladi. Birinchi olimpiya chempioni - Norvegiya sportchisi Yakob Tullin Tams bo‘lgan. 1972-yildan boshlab “o'rta" va “katta” tramplindan sakrash (70 m va 90 m) musobaqalariga “chang'ida parvoz", deb nomlangan turi qo‘shilgan. 1992-yilda 70 m va 90 m tramplindan sakrash musobaqalari 90 m va 120 m tramplindan sakrash musobaqalariga o'zgartirilgan. Qishki Olimpiya o'yinlarida umumjamoa medallar hisobida 1-o‘rinni Norvegiya, 2-o‘rinni - Finlandiya, 3-o‘rinni Avstraliya terma jamoasi egallagan. Finlandiya sportchisi Matti Nyukyanen traniplindan sakrash bo'yicha eng ko‘p medallarga (5 ta oltin va I ta kumush) sazovor bo'lgan.
Bobsley - chanada maxsus muz trassa bo'ylah tog'dan tez uchib tushish musobaqasidir. Bobsley uchun trassa turli kcskin burilishlardan iborat muz yo'lak shaklida bo‘lib, uning asosi temir- beton bilan qoplangan. Bobsley chanasining trassa tczligi soatiga 100 km gacha yetadi, uning boshqamv ruli va tonnozi bor. Bobsley trassasining uzunligi, start va Finish orasidagi balandlik. yo'lakdagi burilishlar soni doimiy bir xil bo'lmagan. Masalan, Leyk-Piesid (1932 v.) da trassa uzunligi 2366 m, vertika) balandlik o'zgarishlari 228 m. trassa burilishlari - 26 ta bo'lgan. Lillexammerda (1994 y.) esa bobsley musobaqalari I365m - trassa, I07 m - balandlik va 16 ta burilishlardan iborat boMgan. Ko'p villar mobaynida bu sport turi bo'yicha musobaqalar faqat erkaklar o'rtasida o'tkazilgan.


304

Bobsley vatani Shveysariya hisoblanadi. 1896-yiIda Sankt- Morits shahrida bobsley bo'yicha birinchi sport klubi tashkil qilinib. musobaqa qoidalari ishlab chiqilgan. Dastlab bobsley chanasining ekipqj a’zolari besh kishidan iborat boilgan. keyinchalik esa ularning tarkibi ikki, to'rt, sakkiz nafargacha o'zgargan.

Bobsley musobaqalari ilk bor I qishki Olimpiya o'yinlari dasturiga kiritilgan. Birinchi olimpiya chempionlari - Shveysariya terma jamoasining to'rttalik chana ekipaj a'zolari bo'lgan. XIX qishki Olimpiya o'yinlari (2002 y.) dasturiga ilk bor ayollar o'rtasida bobsley kiritilgan. Bobsley bo'yicha ayollaf o‘rtasida birinchi olimpiya chempioni - AQSH sportchilari Ji/ Bakken va Vonetta Flauers bo'lganlar. Qishki Oliinpiya o'yinlarida bobsley bo'yicha eng ko‘p medallar hisobida 1-o'rinni Shveysariya, 2-o‘rinni-AQSM, 3-o‘rinni Germaniya sportchilari egallagan.
Skcleton - (ingl. skeleton - skelet) chana sportining turi bo'lib, sportchi harakat yo'nalishi bo'yicha chanada boshi oldinga, yuzi pastga qaragan holatda joylashgan bo'ladi. Skeleton chanasining boshqaruv ruli bo'lmaydi va chana oyoq kiyimining maxsus bo'rtmalari orqali boshqariladi. Skeleton vatani Shveysariya. 1887- yilda Sankt-Morits shahrida birinchi skeleton chanasi yasalgan va sport musobaqalari boshlangan.
Skeleton musobaqalari ilk bor II qishki Olimpiya o'yinlari (1928 y.) dasturiga kiritilgan. Birinchi olimpiya chempioni - AQSH sportchisi Jennison Xiton bo'lgan. Skeleton 1948-yilda 20 yillik hamda 2002-yilda 54 yillik tanaffusdan so'ng yana olimpiya dasturiga kiritilgan. Ko'p mamlakatlarda xalqaro talablarga javob beradigan skelcton trassalari bo lmaganligi sababli, bu sport turi uzoq vaqt davomida olimpiya dasturiga kiritilmagan. 2002-yilda ayollar o‘rtasida musobaqalar o tkazilgan va skeleton bo'yicha birinchi ayol olimpiya chempioni - AQSH sportchisi Tristan Geyl bo'lgan. Qishki Olimpiya o‘yinlari tarixida umumjamoa hisobida J-o'rinni - AQSH,

2. 
   o'rinni - Ruyuk Britaniya, 3-o'rinni Italiya sportchilari egallagan.
   

Snoubording - (ingl. snow qor, board- taxta) qishki sport turi bo'lib, sportchi maxsus taxta ustida tik turgan holatda qor bilan qoplangan yarim aylana shaklidagi inshoot ichida akrobatik mashqlarni bajaradi. Snoubording inshooti yarim quvur shaklida quriladi, shuning uchun uning nomi half-payp inglizcha "half’ -


305




yarim, “pipe”- truba. quvur ma'nolarini anglatadi. Musobaqalar ik^j xil - half-payp va slalom-gigant snoubordingdan iborat.
Sport luri sifatida snoubording 1%0-yillardcm boshlab rivojlangan va aynan shu yillarda amerikalik kashfiyotchi Shcrman Poppen qorli qoyalarda qor taxtacha ustida uchishni o'ylab topi_>_an Snoubording bo‘yicha birinchi musobaqalar IV8l-yilda Vudston (AQSH) o'tkazilgan, 1982-yilda esa Vermont shtatida (AQSH) bu sport turi IxPyicha birinchi xalqaro musobaqalar bo‘lib o'tgan. 1983. yilda Soda-Spring shahrida (Kalifomiya) snoubording bo‘yicha birinchi Jahon chempionati o'tkazilgan. 1990-yillarda Xalqaro snoulxirding fcdcralsiyasi (ISF) tashkil topgan.
Snoubording musobaqalari ilk bor XVIII qishki Olimpiya o‘yinlari (Nagano,1998 y.) dasturiga kiritilgan. Birinchi olimpiya chcmpionlari - erkaklar o‘rtasida Shveysariya sportchisi Jan Simmen, ayollar o'rtasida - Gennanya sportchisi Nikolya Tost bo‘lgan. Qishki Olimpiya o'yinlarida snoubording bo'vicha eng ko'p medallarga AQSH. Fransiya, Shveysariya, Gennaniya sportchilari sazovor bo'lgan.