Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

3 soniyalik fakt 
 
Boze-Eynshteyn 
kondensati bu – 
moddaning beshinchi 
agregat holati bo‘lib, 
uni, bozonlardan iborat 
gazni favqulodda past 
haroratlarda siqish 
natijasida olinadi.
Aloqador mavzular: 
 

 
Ikkita tirqishlar 
bilan tajriba
 
(31-sahifa)

Pauli tamoyili
  
(131-sahifa) 
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Garvard universiteti 
olimlari Boze-Eynshteyn 
kondensati vositasida, 
yorug‘lik tezligini oddiy 
piyoda tezligigacha 
pasaytirishga muvaffaq 
bo‘lishgan. Bunda, 
kondensatga ikkita lazer 
nuri yo‘naltirilgan; 
odatda, bunday holda 
kondensat shaffofligicha 
qoladi. Lekin, Garvard 
tajribasida, birinchi 
lazerning strukturasi 
shunday ediki, u 
ikkinchi lazer nurini 
sekinlashtirgan va uning 
tezligini soniyasiga bir 
metrgacha bo‘lgan 
darajaga pasaytirgan. 
Birinchi lazerning 
quvvatini 
pasaytirilganida, 
ikkinchisining nuri 
moddaning aralash 
holati tufayli «qopqonga 
tushib» qoldi va narigi 
lazer qayta ishga 
tushirilgachgina 
qopqondan chiqib ketdi.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Albert Eynshteyn
(1879-1955) 
XX-asrning mashhur 
fizigi. Hind olimi 
Shatyendranat Bozening 
ushbu mavzuga oid ilmiy 
ishini taqriz qilgan va 
ilm-fan olamiga tanitgan
.
 
Lene Vestergaard 
Xau 
(1959)
Daniyalik fizik olim.
Yorug‘lik tezligini 
pasaytirish va to‘xtatish 
borasidagi amaliy tajriba 
olib borgan ilmiy guruh 
rahbari. 
O‘zaro 
ta’sirlashayotgan 
kondensatlarning 
to‘lqin funksiyasi 
interferensiya 
manzarasini yuzaga 
keltiradi. Shu sababli 
ham, u orqali, oddiy 
radarlar ilg‘amaydigan 
«ko‘rinmas» 
samolyotlarni payqash 
mumkin deb 
hisoblanadi.
 

---

---

1894-yilning 1-yanvar 
sanasida Hindistonda, 
Kalkutta shahrida dunyoga 
keldi.
 
1913 
 
Kalkutta universitetini 
tamomladi. 
 
1917
 
Kalkutta universitetida 
dars bera boshladi.
 
 
 
1917
 
Eynshteynning nisbiylik 
nazariyasiga oid ilmiy 
ishlarini nemis tilidan 
ingliz tiliga tarjima qiladi.
 
 
1921
Hozirgi Bangladesh 
poytaxti bo‘lmish Dakka 
shahri universiteti 
o‘qituvchilik qila 
boshlaydi.
 
1924 
 
Aynan bir xil kvant 
zarralarini farqlab 
bo‘lmasligi haqidagi ilmiy 
ishini e’lon qiladi. 
 
1925 
 
Yevropaga safar qiladi va 
Mariya Kyuri, hamda 
Albert Eynshteynlar bilan 
uchrashadi.
 
 
 
1926 
 
Dakka fizika universiteti 
fizika fakultetiga rahbarlik 
qila boshlaydi. 
 
1945
 
Kalkutta universitetida 
fizika professori darajasiga 
erishadi va Hindiston 
fizika hamjamiyatiga 
prezident etib saylanadi.
 
 
1948
Bengaliya ilmiy 
hamjamiyatiga asos soldi.
 
1954 
Hindiston parlamentining 
yuqori palatasiga a’zolikka 
saylanadi. Hindiston 
hukumati olimga 
mamlakatdagi eng oliy 
davlat mukofotlaridan biri 
– Padma Vibxushan 
unvonini taqdim qiladi. 
 
1958 
Buyuk Britaniya Qirollik 
Jamiyatiga a’zolikka 
saylanadi. 
 
1974-yilning 4-fevral 
sanasida Kalkuttada vafot 
etdi.
 

---

Shatyendranat Boze
 
Odatda shunchaki «Hind fizigi» yoki, «Hind matematigi» deb ta’riflanadigan olim 
Shatyendranat Boze aslida o‘ta serqirra shaxs, yetuk ijodkor va o‘ta zehnli mutaxassis 
bo‘lgan. Xususan, uning fizika va matematika bilimdoni bo‘lganligidan tashqari, bir 
vaqtning o‘zida bir necha tillarni mukammal bilgani va ingliz, nemis tillarida eng 
murakkab ilmiy asarlarni ham erkin tarjima qila olgani gapimiz isbotidir. Mashhur olim 
Albert Eynshteynning nisbiylik nazariyasiga oid ilmiy ishlarini ham, 1919-yilda aynan 
Shatyendranat Boze (hamkasbi Megxnad Saxa bilan birgalikda) ingliz tiliga o‘girgan. 
Oradan 5 yil o‘tib, Boze atiga 30 yoshdalik chog‘ida, keyinchalik butun fizika olamini lol 
qoldirgan muhim bir ilmiy kashfiyotni amalga oshirdi.
Xabaringiz bor, 1900-yilda nemis olimi Maks Plank, qiziga jism tomonidan 
nurlatilayotgan energiya alohida porsiyalar tarzida, yoki, boshqacha aytganda,