Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Kopengagen izohiga 
ko‘ra, kvant 
sistemalarini o‘lchay 
olish imkoniyatimizdan 
naridagi qandaydir 
yanada fundamental 
narsalar haqida bosh 
qotirishimizdan ma’no 
yo‘q.
Aloqador mavzular: 

 
Ikkita tirqish bilan 
tajriba
  
(31-sahifa)

 
Korpuskulyar-to‘lqin 
dualizmi
 
(27-sahifa)

Shryodinger tenglamasi
  
(39-sahifa)

 
Geyzenbergning 
noaniqliklar tamoyili
 
(45-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Kopengagen izohida 
markaziy o‘rin tutadigan 
fikrni «Bor to‘ldirishi» 
deyiladi va unga binoan, 
bir tajriba faqat 
muayyan bir savolga 
javob beradi, boshqa bir 
tajriba esa umuman 
boshqa savolga javob 
beradi. Lekin, o‘sha 
ikkala tajriba birgalikda 
o‘tkazilsa, natijalar bir-
biriga muvofiq 
kelmasligi mumkin. 
Ya’ni, tajribaning birida 
fizik hodisa o‘zini xuddi 
to‘lqindek tutsa, 
boshqasida aynan shu 
hodisa zarracha sifatida 
namoyon bo‘ladi. 
Ularning birortasini 
narigisidan ko‘ra 
«to‘g‘riroq» deyish 
mubolag‘a bo‘ladi. 
Olam manzarasini to‘liq 
tushunish uchun, 
ularning har ikkalasi 
ham birdek zarur.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan:
 
 
Devid Mermin 
(1935) 
Fizik.
Kopengagen izohiga 
shunday sharh bergan 
edi: «
Og‘zingni yop va 
ishla!
» 
 
Bor to‘ldirishga 
ko‘ra, yorug‘lik o‘zini 
ham zarra (rasmda 
pastda) va ham 
to‘lqin (yuqorida) 
kabi tutishi mumkin. 
Lekin bir vaqtning 
o‘zida emas.

---

---

Bom izohi
Kopengagen izohidan boshqa, muqobil izoh
ham mavjud. U kvant sistemasini o‘lchashga urinish 
chog‘ida to‘lqin funksiyasi nima uchun kollapsga 
yo‘liqishini izohlashga urinadi. Unga ko‘ra, aslida, 
kvant fizikasida bunday muammoning o‘zi yo‘q. 
Chunki, hatto zarrachani hech kim kuzatmayotgan 
bo‘lsa hamki, u muayyan vaqt lahzasida, albatta 
fazoning qaysidir bir muayyan aniq bir nuqtasida 
turgan bo‘ladi. Masalan, ikkita tirqish bilan bajarilgan 
tajribada zarracha bir vaqtning o‘zida har ikkala 
tirqishdan o‘tmaydi; aksincha, u albatta ularning 
faqat biridan o‘tadi. Bunday talqinga ko‘ra, to‘lqin 
funksiyasi 
tajriba 
so‘ngida 
zarrachalarning 
taqsimlanishini hisoblash uchun xizmat qiladi. 
To‘lqin funksiyasining xuddi kollapsga uchragandek 
singari ko‘rinishi esa – alohida aniq bir vaqt lahzasida 
aniq bir bitta diskret zarrachalar ustida bajarilgan 
tajriba natijasi bo‘lib, boz ustiga, o‘sha lahzada 
mazkur zarracha allaqachon muayyan aniq bir 
trayektoriyadan o‘tib bo‘lgan bo‘ladi. Kvant 
nazariyasidagi bunda sabab-oqibat determinizmni, 
fanda nisbatan kengroq tarqalgan va ehtimollikka 
asoslangan izohlarga zid keladi. Ushbu keskin 
ta’kidlarga yo‘g‘rilgan izohni, uni shakllantirgan 
AQSHlik fizik Devid Bom nomi bilan, «Bom izohi» 
deyiladi.
 
3 soniyalik fakt
 
 
Bom kvant 
nazariyasidan ehtimollik 
elementini quvib 
chiqarishga uringan edi.
Aloqador mavzular: 
 

Kopengagen izohi
  
(77-sahifa)

Ko‘p olam izohi
 
(85-sahifa)

E.P.R. paradoksi
  
(89-sahifa) 

Bell tengsizligi
 
(91-sahifa)