Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Garchi zarracha to‘siq 
orqali o‘tib ketishi 
uchun yetarli energiyaga 
ega bo‘lmasa-da, lekin 
amalda to‘siqdan o‘tib 
ketishi tunnel effekti 
deyiladi.
Aloqador mavzular: 

Jozefson kontakti
  
(115-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Tunnel effekti 
yarimo‘tkazgichli 
mikroelektronikada juda 
foydali effektdir. Lekin, 
aynan uning o‘zi xalaqit 
ham hosil qiladi. 
Kremniyga asoslangan 
mikrosxemalarda 
tranzistorlarning 
o‘lchamlari borgan sari 
ixcham va kichik bo‘lib 
borar ekan, ularning 
mikrosxemaning boshqa 
komponentlaridan 
izolyatsion ajratib 
turuvchi qoplama 
qatlamlari ham juda 
ingichka bo‘lib 
bormoqda. Shu tariqa, 
o‘sha qoplama qalinligi 
juda yupqalashib, atiga 
bir necha atom 
qalinligiga yetib qoldi. 
Bu esa, mazkur 
izolyatsiyani elektronlar 
tunnel effekti orqali o‘ta 
oladigan to‘siqqa 
aylantirmoqda.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan:
 
 
Fridrix Xund 
(1896-1997) 
Kvant kimyosiga asos 
solgan nemis fizigi.
 
Georgiy Gamov
(1904-1968) 
Radioaktiv 
parchalanish hodisasida 
α-zarralar nurlanishi 
jarayoni tunnel effekti 
bilan bog‘liq ekanini 
tushuntirib bergan 
AQSHlik fizik. 
 
Gerd Binning 
va 
Genrix Rorer
Skanerlovchi tunnel 
mikroskopini ixtiro 
qilgan olimlar.
 
 
 
 
Tunnel effektida 
zarracha to‘siqdan 
o‘tib ketadi, lekin 
bunda u hech qanday 
masofa bosib 
o‘tmaydi.

---

---

Yorug‘lik tezligidan yuqori tajribalar
Kvant hodisalari ichida eng g‘aroyib xulosa 
beradiganlaridan biri – fotonlarning yorug‘lik 
tezligidan 
kattaroq 
tezlikda 
harakatlanishi 
mumkinligi haqidagi xulosadir. «Yorug‘lik tezligidan 
yuqori tajribalar»da olimlar fotonlarni muayyan 
to‘siqlar 
tomonga 
yo‘naltirishgan. 
Kvant 
nazariyasiga ko‘ra, zarrachaning fazodagi aniq joyi 
ma’lum emas va kichik bo‘lsa-da, shunday ehtimollik 
mavjudki, zarracha to‘siqning narigi tarafidan 
ko‘rinish beradi. Tajribada haqiqatan ham, ayrim 
fotonlar to‘siqdan narida paydo bo‘ldi va o‘z 
harakatini davom ettirdi. Bundan esa juda qiziq 
xulosa kelib chiqadi: agar, to‘siq qalinligi 1 masofa 
birligiga teng bo‘lsa, hamda, to‘siqqacha va undan 
keyin foton 1 ga teng bo‘lgan masofa birliklarini 
bosib o‘tsa, demak, u ushbu vaqt ichida jami bo‘lib, 3 
masofa birligini bosib o‘tmoqda ekan. Yorug‘lik esa 
bu vaqt ichida 2 masofa birligini bosib o‘tadi. Demak, 
tunnellanish effektida zarra yorug‘lik tezligidan 1,5 
barobar kattaroq tezlikda harakatlanar ekanda? 
Bunday tajribalarni o‘tkazib ko‘rgan eng birinchi 
olimlardan biri Reymond Chiao, tunnel effektidan 
foydalanib 
signal 
uzatish 
imkonsiz 
ekanini 
ta’kidlagan edi. Chunki, bunda elektronlarning to‘siq 
orqali o‘tishi tasodifiy tartibda ro‘y beradi. Lekin, 
1995-yilda 
Gunter 
Nimts 
Motsartning 
40-
simfoniyasini yorug‘lik tezligidan to‘rt marta katta 
tezlik bilan, tunnel oqimi orqali uzatishni uddalagan.
 
3 soniyalik fakt