Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Dirak o‘z tenglamasini 
keltirib chiqarishi uchun, 
juda kichik zarralar 
fizikasi va juda katta 
tezliklar fizikasini 
uyg‘unlashtirishiga 
to‘g‘ri kelgan. 
Aloqador mavzular: 

Bor atomi
 
(23-sahifa) 

Kvant spini
  
(35-sahifa)

 
Shryodinger 
tenglamasi
 (39-sahifa)

 
Maydonning kvant 
nazariyasi
 (59-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Dirak tenglamasi kvant 
maydoni nazariyasidan 
ham ko‘ra kattaroq 
ahamiyatga ega bo‘lib, 
aynan ushbu tenglama 
asosidagi matematik 
hisob-kitoblar orqali 
tabiatda yana bir 
fundamental zarracha – 
manfiy energiyali 
elektronning mavjudligi 
aniqlangan edi. U 
musbat zaryadli elektron 
bo‘lishi va fanda 
avvaldan ma’lum 
bo‘lgan manfiy zaryadli 
elektronga ekvivalent 
zarracha ekani taxmin 
qilina boshlandi. 1932-
yilda fizik olim Karl 
Anderson shunday 
shartlarga muvofiq 
keladigan zarrachani, 
ya’ni pozitronni 
haqiqatan ham kashf 
qildi. Matematika – 
Koinot matosiga singib 
ketgan aniq fan ekani 
shu tarzda yana bir bor 
isbotlandi.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Uilyam Klifford 
(1845-1889) 
Ingliz matematigi. 
Dirak tenglamasi 
uchun qo‘llangan 
matematik uslub 
muallifi.
Karl Anderson
(1905-1991) 
Kosmik nurlar 
tarkibidan 
antielektronni kashf 
qilgan AQSH olimi. 
Dirak kvant 
nazariyasi va 
nisbiylik nazariyasi 
tamoyillarini 
uyg‘unlashtirdi.

---

---

1902-yilning 5-avgust 
sanasida Angliyada, Bristol 
shahrida, o‘qituvchi Sharl 
Dirak va kutubxonachi 
Florens Xolten oilasida 
dunyoga kelgan.
 
1921 
 
Bristol universitetining 
muhandislik fakultetini 
tamomladi. 
 
1923
 
Bristol universitetining 
matematika mutaxassisligi 
bo‘yicha diplomini qo‘lga 
kiritdi va Kembrij 
universitetiga aspiranturaga 
kirdi.
 
 
1926 
Kembrijdagi Avliyo Iogann 
kollejining a’zosi bo‘ldi. 
 
1928 
Elektronning relyatvistik 
harakatini ifodalovchi Dirak 
tenglamasini keltirib 
chiqardi. 
 
1930
 
Manfiy energiyali 
elektronlarning cheksiz 
dengizi haqidagi 
konsepsiyani taklif qildi va 
antimoddaning mavjudligini 
ilmiy bashorat qildi.
1932-1969
Kembrijda matematika 
bo‘yicha Lukas 
professori bo‘lib 
ishladi.
 
 
1933 
 
Shryodinger bilan 
birgalikda, atom 
nazariyasini ochganligi 
uchun Nobel mukofotiga 
sazovor bo‘ldi. 
 
1937 
 
Fizik olim Yudjin 
Vingerning singlisi Marjit 
Vingerga uylandi. 
 
1952
Kopli medali va Maks 
Plank modeliga sazovor 
bo’ldi.
 
1969
Iste’foga chiqdi va Florida 
universitetida faxriy 
lavozimga o‘tadi. 
 
1984-yilning 20-
oktyabrida Floridaning 
Talaxassi degan joyida 
olamdan o‘tdi.
 
 
1995
Vestminster abbatligida 
unga atab yodgorlik bunyod 
qilindi. 
 

---

Pol Dirak
Mashhur fizik Pol Dirakning otasi Shveytsariyalik, onasi esa Angliyalik bo‘lgan. U 
Bristolda tug‘ilgan. Aytishlaricha, uning otasi juda qattiqqo‘l bo‘lib, o‘g‘liga 
fransuzcha tarbiya berishni istagan ekan. Shu sababli, Dirakka yoshligidan faqat 
fransuz tilida gaplashishni o‘rgatishga qaror qilgan. U o‘g‘lining nutqidagi har bir 
ikir-chikirigacha jiddiy e’tibor berib, arzimagan talaffuz xatolari uchun unga qattiq 
intizomiy choralar ko‘rgan. Shu sababli Pol Dirak bolaligida biroz odamovi bo‘lib, 
yaxshisi hech kim bilan hech narsa gaplashmaslikni ma’qul ko‘rgan. Natijada, u 
yoshlik yillarida ham ijtimoiy yakkalangan, jamiyatdan uzuq holda hayot kechirgan. 
Polda autizm kasalligining ayrim belgilari ko‘zga tashlana boshlagan.
Bristol universitetida Pol Dirak dastavval muhandislik ishi bo‘yicha oliy ma’lumot 
olgan. Keyin esa u amaliy matematikaga qattiq qiziqib qoladi va ushbu mutaxassislik 
bo‘yicha ikkinchi ma’lumotni qo‘lga kiritib, keyin esa, aspiranturani o‘qish uchun 
Kembrijga yo‘l oladi. O‘sha yerda Dirak nisbiylik nazariyasi va kvant fizikasi 
borasidagi tadqiqotlarga kirishadi. Kembrijda Dirak Shryodinger tenglamasini 
kengaytirib, unga yorug‘lik tezligiga yaqin tezliklardagi harakat haqidagi uqtirish