Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Pol Dirakning ilmiy 
ishlari tufayli, 
Elektromagnetizmning 
mumtoz nazariyasi kvant 
erasining ilmiy 
qarashlariga 
moslashtirildi. 
Aloqador mavzular: 

Dirak tenglamasi
 
(55-sahifa) 

 
Maydonning kvant 
nazariyasi
  
(59-sahifa)

 
Kvant 
xromodinamikasi
 
(136-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Fizika tarixini turli xil 
nazariyalarning o’zaro 
qo’shilishi va 
uyg’unlashishi tarixi 
sifatida ham qarash 
mumkin. Xususan, 
Maksvell 
elektrodinamika 
nazariyasida elektr, 
magnetizm va yorug‘lik 
nazariyalarini 
birlashtirgan edi. 
Eynshteyn o’zining 
nisbiylik nazariyasida 
zamon va makonni 
uyg’unlashtirgan bo’lsa, 
kvant mexanikasi esa, 
to‘lqin va zarralarni 
umumlashtiradi. Dirak 
maxsus nisbiylik 
nazariyasi va kvant 
mexanikasini 
uyg’unlashtirdi. Uning 
ishlari esa keyinchalik 
kvant elektrodinamikasi 
(KED) doirasida, 
mumtoz elektrodinamika 
bilan birlashtirildi. 
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Jeyms Klark 
Maksvell
(18311879) 
Shotlandiyalik fizik. 
Elektr, magnetizm va 
yorug‘lik haqidagi 
tushunchalarni yagona 
nazariya ostida 
birlashtirgan.
Dirak, Maksvellning 
elektromagnit 
nazariyasiga oid 
mumtoz nazariyasini 
kvant zarralari uchun 
ham tadbiq qildi.

---

---

Qayta me’yorlash xatari
Qayta me’yorlash bu – muammoni yechish-
ning matematik usuli bo’lib, kvant elektrodinamikasi, 
kvant xromodinamikasi, hamda, maydonning kvant 
nazariyasi kabi sohalarda yuzaga chiqadigan 
muammolarni yechishda foydalanilishi mumkin. 
Ushbu muammolarning mohiyati shundaki, mazkur 
sohalarda ayrim formulalar bilan ishlashda muayyan 
turdagi cheksiz miqdoriy son qatorlari yuzaga keladi 
va ushbu sonli qatorlar bilan ba’zi amallarni bajarmay 
turib, o’sha nazariy tenglamalarning qandaydir bir 
maqbul yechimini topish mushkul bo‘ladi. Cheksiz 
qatorlarning paydo bo’lishiga sabab esa, alohida bir 
kvant sistemasida, juda qisqa vaqt oralig’i ichida 
zarra va antizarra juftligi yuzaga keladi va yo‘q bo’lib 
ham ulguradi. Ushbu zarralarning o’zaro ta’sirini 
inobatga olishga bo‘lgan har qanday urinish esa, 
matematikada cheksiz uzoqlashuvchi qatorlar deb 
ataluvchi vaziyatni yuzaga keltiradi. Soddaroq qilib 
aytganda, qayta me’yorlash bu cheksiz uzoqlashuvchi 
qatorlarda ayrim alohida elementlarni ajratib olishni 
va boshqa o’xshash elementlar bilan hisob-kitobda 
aynan 
o’sha 
ajratib 
olingan 
elementlardan 
foydalanishni 
ko’zda 
tutadi; 
tenglamada 
yetishmayotgan qiymatni esa, qandaydir ixtiyoriy 
doimiy (konstanta) joriy etish bilan hal etiladi va bu 
doimiyning qiymatini ham eksperimental tarzda 
aniqlanadi. Bunday o’zgaruvchilar soni chekli 
bo‘lgan va ularning har birining qiymatini aniqlash 
imkoni bo‘ladigan shartlar bajarilganida, nazariyani 
qayta me’yorlanadigan nazariya deyish mumkin 
bo‘ladi. Ilmiy jamoatchilik tomonidan qandaydir 
maydon nazariyasining tan olinishi uchun, u qayta 
me’yorlanadigan bo’lishi kerak. Hozircha kvant 
gravitatsiyasi nazariyasi ushbu imtihondan o’ta 
olmayotir.