Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

Matritsali mexanika
– kvant nazariyasining eng birinchi ifodali nomlaridan biri bo‘lib, 
Verner Geyzenberg tomonidan taklif etilgan. Unda muallif kvant fizikasidagi jarayonlarni 
yaqqol ifodalab ko‘rsatishni emas, balki, o‘zgaruvchan fizik kattaliklar orasidagi o‘zaro 
bog‘liqlikni ko‘rsatib bermoqchi bo‘lgan. 
Maydon (kvant maydoni) 
– bu matematik konstruksiya bo‘lib, undagi zamon-makon 
uyg‘unligining har bir nuqtasiga muayyan bir qiymat to‘g‘ri keladi. Misol tariqasida 
Yerning uch o‘lchamli xaritasini keltirish mumkin. Bunday xaritadagi har bir hudud uchun 
balandlikning o‘ziga xos balandlik qiymati to‘g‘ri keladi. Kvant maydoni ham kvant 
obyektlari singari xossalarga ega bo‘ladi; ya’ni, kvant maydoni ham superpozitsiya 
holatida bo‘lishi mumkin va uning bayoni uchun mumtoz maydonlardan ko‘ra 
murakkabroq matematik model talab etiladi.

---

Neytronlar 
– elektr zaryadiga ega bo‘lmagan, zarracha bo‘lib, uchta kvarkdan iborat 
bo‘ladi va atom yadrosi tarkibiga kiradi. Muayyan bir kimyoviy element atomining 
yadrosidagi protonlar sonining turlicha ekanidan kelib chiqqan holda, uning bir necha xil 
izotoplari mavjud bo‘lishi mumkin.
Neytron yulduzlar 
– massasi Quyosh massasidan 1,4-3,2 barobargacha katta bo‘lgan 
qari yulduzning gravitatsion siqilishi natijasida hosil bo‘ladigan yulduz turi. Neytron 
yulduzi o‘ta katta darajada siqilgan neytronlardan iborat bo‘ladi va shu sababli ham 
favqulodda o‘ta katta zichlikka ega bo‘ladi. Uzum donasidek keladigan neytron yulduz 
bo‘lagi taxminan 100000000000 (yuz million!) tonna vaznga ega bo‘ladi.
Nozik struktura doimiysi
– fizikaning fundamental doimiylaridan biri bo‘lib, 
1
137
ga 
teng. Nozik struktura doimiysi elektromagnit o‘zaro ta’sir kuchini ifodalaydi va 
elektronlarning atom va molekulalar bilan o‘zaro aloqasini nazorat qiladi.