Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

Aloqador mavzular: 

 
Shryodinger 
tenglamasi
 
(39-sahifa). 

 
Shryodinger 
mushugi
 
(43-sahifa) 

Dekogerensiya
 
(49-sahifa).

Ong kollapsi
  
(83-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
To‘lqin funksiyasi 
kollapsining 
boshqacharoq talqinini 
amerikalik fizik Devid 
Bom taklif qilgan. Uning 
talqini de Broylning 
«fazogir-to‘lqin» 
nazariyasiga asoslanadi 
va unga ko‘ra, kvant 
zarrachalari to‘lqinlar 
tomonidan yo‘naltiriladi 
va kuzatib boriladi deb 
faraz qilinadi. Fikrga 
ko‘ra, butun boshli 
Koinot uchun yagona 
bo‘lgan qandaydir 
umumiy to‘lqin 
funksiyasi mavjud 
bo‘lishi kerak; aslida u 
kollapsga uchramaydi, 
aksincha, mahalliy 
darajada kuzatilganda 
kollaps ko‘rinishida 
namoyon bo‘ladi. 
Bunday ko‘rinish to‘lqin 
funksiyasining mahalliy 
miqyosdagisi va butun 
Koinot miqyosidagisi 
orasidagi dekogerensiya 
tufayli yuzaga keladi.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Rojer Penrouz 
(1931) 
Angliyalik fizik. 
Kvant sistemalarida 
zarrachalar to‘lqin 
ehtimolligi 
ko‘rinishida mavjud 
bo‘ladi. Shu sababli 
ham, ular bilan 
interferensiya va 
boshqa hodisalar 
sodir bo‘ladi.

---

---

Dekogerensiya
Mikroskopik olam ustidan kvant fizikasi 
qoidalari nazorat o‘rnatgan. Lekin, biz ko‘nikkan 
oddiy turmushda mumtoz fizika qonunlari amal 
qiladi. Kvant fizikasi aynan qaysi nuqtada mumtoz 
fizikaga o‘rin bo‘shatadi? Ularning orasidagi o‘sha 
ko‘z ilg‘amas nozik chegara qayerdan o‘tadi? Keng 
tarqalgan fikrlardan biriga ko‘ra, kvant effektlarining 
yo‘qolishiga sabab, kvant sistemasining atrof-muhit 
bilan ta’sirlashishi sabab bo‘lishi mumkin ekan. 
Aynan shu hodisani fanda dekogerensiya deyiladi. Bu 
shuni anglatadiki, endilikda zarracha va uning atrof-
muhiti o‘zaro bog‘lanib qoladi; boshqacha so‘z bilan 
aytadigan bo‘lsak, bunda, zarrachaning xossalari 
endilikda zarrachaning faqat xususiy o‘z xossasi 
bo‘libgina qolmay, balki u endi tashqi muhitga ham 
bog‘liq bo‘lib qoladi. Sistemada kvant effektlari 
namoyon 
bo‘lishi 
uchun, 
ushbu 
sistemadan 
dekogerensiyani bartaraf qilish va uni tashqi omillar 
ta’siridan himoyalash kerak bo‘ladi. Shu sababli ham 
superpozitsiya singari ayrim kvant effektlari faqat 
laboratoriya 
sharoitlaridagina 
kuzatiladi. 
Dekogerensiya – qaytmas jarayondir. U yuzaga 
kelishi bilan orqaga yo‘l qoldirmaydi. Ya’ni, endi 
sistema hech qachon kvant sistemasi holatiga 
qaytmaydi. Kvant sistemasining dekogerensiyaga 
uchrash tezligi, xususan, kvant superpozitisiyasining 
yo‘q bo‘lish tezligi, kvant sistemasidagi zarrachalar 
soniga bog‘liq bo‘ladi. Zarrachalar qancha ko‘p 
bo‘lsa, bunday sistema juda oson 
va tez 
dekogerensiyaga yo‘liqadi. Sistemada zarrachalar 
qancha ko‘p bo‘lsa, demak u shunchalik yirik va katta 
obyekt ham bo‘ladi. Katta obyektlar esa, amalda bir 
lahzadayoq mumtoz fizika qoidalariga amal qila 
boshlaydi.