Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Dekogerensiya bu – 
sistemaning atrof-muhit 
bilan ta’sirlashuvi 
oqibatida o‘z kvant 
xossalaridan mosuvo 
bo‘lishidir.
Aloqador mavzular: 
 

 
Shryodinger 
mushugi
 
(43-sahifa) 

 
To‘lqin funksiyasi 
kollapsi
  
(47-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Kvant sistemasi o‘zining 
kvant xossalaridan 
ayrilib, o‘zini mumtoz 
fizika qoidalari bo‘yicha 
tuta boshlashi, ya’ni, 
dekogerensiya effekti 
yuzaga kelishi uchun u 
qanday darajada katta 
bo‘lishi kerak? 
Interferensiya singari 
to‘lqin funksiyalarini 
ayrim yirik molekulalar, 
masalan, oltmishta 
uglerod atomidan iborat 
bo‘ladigan C60 
molekulasi ham aniq 
namoyon qiladi. Biroq, 
uning gaz orqali o‘tishi 
jarayonida mazkur 
xossalari yo‘qoladi. 
Taxminlarga ko‘ra, 
fiziklar yaqin orada, 
elektron mikroskop 
vositasida, mitti 
ossilyatsiyalangan 
dastalarda tebranayotgan 
holatlarning kvant 
superpozitsiyasini 
kuzatish imkoniga ega 
bo‘ladilar.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Xaynts-Diter Tse 
(1932) 
Nemis fizigi. 1970-
yilda dekogerensiya 
sababini aniqlagan.
Voytsex Zurek 
(1951) 
Amerikalik fizik. 
Dekogerensiya qanday 
qilib ayrim mumtoz 
xossalarni tanlashini 
tushuntirib bergan. 
Kvant sistemalari 
superpozitsiya 
holatida bo‘ladi. 
Lekin, dekogerensiya 
tufayli odatiy 
obyektlar mumtoz 
holatda qolaveradi.

---

---

Yorug‘lik va materiya fizikasi 

 
 
Asosiy tushunchalar 
Antimodda
– ingliz fizigi Pol Dirak, musbat zaryadga ega bo‘lgan elektronga o‘xshash, 
zarracha tabiatda mavjud ekani haqidagi taxminni ilgari surgan edi. Keyinchalik aynan 
shunday zarrachaning haqiqatan ham mavjudligi aniqlandi va unga pozitron deb nom 
berildi. Bu antimoddaning ilk namunasi esi. Shundan so‘ng, hamma elementar 
zarrachalarning antizarrachalari aniqlandi. 
Bozonlar 
– fermionlardan farqli o‘laroq, Boze-Eynshteyn statistikasiga bo‘ysinuvchi 
zarrachalar. Odatiy bozonlar bu – o‘zaro ta’sirlarni amalga oshiruvchi zarrachalar, 
masalan, protonlar, yoki, o‘sha mashhur Xiggs bozoni kabilardir. Shuningdek, zarrachalari 
soni juft sonda bo‘lgan atom yadrolariga nisbatan ham aynan shu termin qo‘llaniladi.
Elektron qavatlari
– elektronlar atom yadrosi atrofidagi muayyan qat’iy aniq bir 
orbitalarda turishi mumkin xolos; elektronning bir orbitadan boshqasiga o‘tishi odatda 
elektronning kvantlanishi, ya’ni, fotonning yoki uchib chiqishi, yoki yutilishi bilan 
kechadi. Elektronlar mavjud bo‘lishi (harakatlanishi) mumkin bo‘lgan pog‘onalarini 
odatda kimyoda ko‘pincha «elektron qobiqlari», yoki, «elektron qavatlari» ham deyiladi.
Fermionlar
– elementar zarralarning ikki xil asosiy turlaridan biri. (Yana bir tur 
elementar zarralar bu - bozonlardir). Fermionlarga modda zarrachalari (moddiy 
zarrachalar) mansub bo‘lib, masalan, elektronlar, protonlar va neytronlar bu – 
fermionlardir. Shuningdek, neytrino ham fermionlar turkumiga mansub zarracha 
hisoblanadi. Fermionlar Fermi-Dirak statistikasiga va Pauli tamoyiliga bo‘ysunadi. Unga 
ko‘ra, ikki yoki undan ortiq fermion o‘zaro o‘xshash holatda bo‘la olmaydi.
Kvant sonlari 
– zarrachaning kvant holati ko‘rsatkichi bo‘lib, u faqat butun son, yoki, 
aniq yarimtakki son qiymatiga ega bo‘ladi. Atomdagi elektron to‘rtta kvant sonlari bilan 
ifodalanadi va bu sonlarning har bittasi mos ravishda, elektronning energetik darajasiga, 
burchak momentiga, magnit momentiga va spiniga muvofiq keladi.